تفت،  شهرستان و شهری در مرکز استان یزد. این نام برگرفته از واژۀ پهلوی تَپ است که در زبان فارسی معنای گرمی و حرارت را می‌رساند؛ اما برخی آن را برگرفته از کوه‌ تفت‌ واقع در جنوب‌ این شهر می‌دانند که‌ تابش‌ آفتاب‌ آن را به‌ شدت‌، گرم و تندوتیز می‌کند. گروهی هم با استناد به گویش اهالی این منطقه آن را سبدی (میوه) مدور و کم‌عمق که از ترکه با برگ ساخته می‌شود، می‌دانند (زمانیان و امیریگانه، ص ۲۳۹؛ لغت‌نامه، ذیل واژه؛ فره‌وشی، ص ۴۲۸؛ سیرو، ص ۸۹؛ توکلی مقدم، ص ۲۶۲-۲۶1).

شهرستان تفت:  این شهرستان با مساحتی برابر ۵۸۲۶ کیلومتر مربع از شمال، به شهرستان‌های اشکذر و میبد؛ از شمال‌ شرقی، به شهرستان یزد؛ از شرق، به شهرستان مهریز؛ از غرب، به شهرستان ابرکوه؛ و از جنوب، به شهرستان خاتم محدود می‌شود (نک: نقشة جامع ... ؛ نک: سالنامه ... ، ص ۳۰، ۳۷) و در موقعیت ۵۳ درجه و ۱۲ دقیقه تا ۵۴ درجه و ۱۸ دقیقۀ طول شرقی و ۳۰ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۵۲ دقیقۀ عرض شمالی قرارگرفته است (همان، ص ۲۹-30، 186).

شهرستان تفت را می‌توان به دو بخش کوهستانی در نواحی شرق و دشتی در جنوب و جنوب غربی تقسیم کرد. این شهرستان با اینکه کوهستان شیرکوه( ارتفاع ۴۰۵۵ متر و مساحتی در حدود سه هزار کیلومترمربع) ، در آن قرار دارد؛ اما جز خشک‌رودهایی فراوان مانند تفت و فیض‌آباد که در فصل‌های بارندگی دارای آب است، رودخانۀ قابل ملاحظه‌ای در این شهرستان دیده نمی‌شود (نک: جعفری، عباس، دایرببب‌المعارف ... ، ص ۲۹۳، ۳۷۰-371 ؛ سالنامه ... ، ص ۲۵؛ فرهنگ ... کشور،ج۸۳، ص ۲۴). آب و هوای آن در نواحی کوهستانی معتدل و متمایل به سرد و در دشت‌های جنوبی و جنوب غربی گرم است و از نظر میزان بارندگی جزو نواحی کم باران و خشک به‌شمار می‌آید (جعفری، همان‌جا). بیشتر پوشش گیاهی این شهرستان شامل درختچه، بوته‌زار و جنگل‌های تنک پراکنده است که در دره‌های منتهی به شیرکوه دیده می‌شوند، هرچند روی کوه‌ها و دامنه‌های آن بعضی از گونه‌های درختی هم رشد می‌کنند (زمانیان و امیریگانه، ص ۲۴۰).

شهرستان تفت در ۱۶ مهر ۱۳۴۸، با مرکزیت شهر تفت تأسیس (افشار،ج۱، ص ۲۱). هم‌اکنون شامل بخش‌های مرکزی، نیر و گاریزات و دهستان‌های پیشکوه، دهشیر، شیرکوه، علی‌آباد و نصرآباد، بنادکوک، زردین و سخوید، کهدوئیه و گاریزات است (سالنامه، ص ۳۳). این شهرستان افزون‌بر شهر تفت دو شهر به نام‌های بخ (مرکز بخش گاریزات) و نیر (مرکز بخشی به همین نام) دارد. شهر نیر به‌سبب قرار‌گرفتن در بالادست دشت ارنان و گاریزات، همچنین طولانی‌بودن زمان روز، به «دیار نور و روشنایی» معروف است ( اطلس ... ، ص ۵۶؛ سالنامه، همان‌جا؛ نک: نقشة جامع).

در دهه‌های اخیر جمعیت شهرستان تفت کاهش چشمگیری داشته و از ۶۶۸۴۰ تن در ۱۳۶۵ ش، به شمار ۴۳۸۹۴ تن (22448 مرد و ۲۱۴۴۶ زن) در ۱۳۹۵ ش رسیده است (فرهنگ آبادی‌ها ... ، ص ۱؛ سالنامه، ص ۱۰۶، ۱۰۸). زبان مردم این شهرستان فارسی با گویش یزدی و دینشان اسلام با‌ مذهب‌ شیعه است. افزون‌بر این، شماری زردشتی نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند (فرهنگ آبادی‌ها، ص ۱۰؛ زمانیان و امیریگانه، همان‌جا).

پیشۀ بیشتر اهالی شهرستان تفت باغداری و کشاورزی که تا آبان ۱۳۹۳ مساحت کل زمین‌های کشاورزی آن ۱۴۲۲۱ هکتار گزارش‌شده است. دراین‌بین قنات‌های غیاث‌آباد و خلیل‌آباد نقشی مهم در کشاورزی و اقتصاد مردم دارند. ازجمله محصولات آن گندم، جو، بنشن، گیاهان دارویی، انار، هلو بادام، زردآلو، سیب، انگور و گردوست. هم از دیگر شغل‌های رایج در این شهرستان است (زمانیان و امیریگانه، همان‌جا). اقتصاد آن افزون‌بر کشاورزی و باغداری، برپایۀ زنبورداری، پرورش کرم ابریشم و قالی‌بافی، صنایع‌دستی و معدن استوار است ( فرهنگ ... کشور،ج۸۳، ص ۲۵-۲۶؛ فرهنگ ... یزد، ج ۲، ص ۱۴-۱۷). در این شهرستان معادن سرب، گل‌سفید و سنگ مرمر یافت می‌شود که ازاین‌بین سنگ مرمر از اهمیت فراوانی برخوردار است (همان‌جاها)

مناطق گردشگری و تاریخی شهرستان تفت عبارت‌اند از: دره گاوان، عقاب‌کوه، چشمۀ تامهر، غار باستانی اسلامیه (فراشاه)، غار خاکستر، غار یخ، غار نباتی، غار اسکندر، گردنۀ علی‌آباد، گردنۀ نیر، گردنۀ سَرِ (زمانیان و امیریگانه، همان‌جا)، مسجد و حسینیۀ امام، آب‌انبار سرده و برالسویه، قلعۀ گرمسیر، آسیاب و پهلوان بادی، قدمگاه امام رضا(ع) و غار تاریخی روستای اسلامیه، بقعۀ شیخ بنیمان، مسجد جامع روستای بیداخوید، سنگ‌های تاریخی قبرستان و گنبد شیخ جنید در روستای توران پشت (همان‌دو، ص ۲۳).

شهر تفت:  شهر تفت در شمال شرقی شهرستان تفت و جنوب غربی شهر یزد (نک: نقشة تقسیمات ... ) و در ارتفاع‌ حدود ۱۵۵۰متری‌، در دامنۀ شمالی‌ ارتفاعات شیرکوه قرار دارد، گرداگردش را کوه‌های آقا اعلا و بِن‌چادر در شمال‌ و شمال غربی و کوه‌های تفت‌/ تفته‌کوه‌ و گلو‌بادام‌ در جنوب‌ و جنوب ‌غربی‌ در برگرفته است‌ (افشار، ج۱، ص ۸۹؛ جعفری،عباس، کوهها ... ، ص ۳۷۱). محلات و باغات شهر در دو سوی رودخانۀ خشکی با جهت شمالی ـ جنوبی قرارگرفته که سیلاب‌های شیرکوه از آن، به‌سوی شهر می‌رود (افشار، ج۱، همان‌جا).

شهر تفت پیشینۀ تاریخی طولانی دارد، هرچند نام آن در منابع تاریخی پیش از اسلام به چشم نمی‌خورد؛ اما آثاری مانند قلعۀ پهلوان مادی (پهلوان بادی) در تفته کوه، دخمه‌ای در نزدیکی کوه دخمه و توده استخوان‌های پوسیدۀ خاک شده در آن ‌که هنوز به چشم می‌خورد؛ نیز آتشکده‌هایی پابرجا، پیشینۀ این ناحیه را به دوران پیش از اسلام می‌رساند (نک: آیتی، ص ۵۲؛ سیرو، همان‌جا). جغرافی‌نویسان اسلامی در سده‌های ۳ و ۴ ق از تفت بانام قلعه و یا قلعببب‌المجوس از توابع کورۀ استخر یادکرده‌اند (ابن خردادبه، ص ۵۱؛ اصطخری، ص ۱۳۰؛ مقدسی، ص ۴۵۷؛ ابن حوقل، ج ۱، ص۲۸۳). به نوشتۀ اصطخری قلعةالمجوس دهی آباد و سرسبز با باغ‌های میوۀ فراوان بوده که محصولات آن به دیگر نقاط ارسال می‌شده و آبادیش هم به سبب گذر رودی از این قلعه بوده که زمین‌های کشاورزی و باغ‌های آنجا را آبیاری می‌کرده (ص ۱۲۵-۱۲۶)، به‌گونه‌ای که در تاریخ یزد آب تفت همیشه زبانزد بوده است و اکنون نیز در یزد کوچه‌ای به نام «آب تفت» وجود دارد (همان‌جا). به گمان نخستین بار نام تفت در منابع تاریخی سدۀ ۸ ق در ذیل وقایع تاریخی سلسلۀ آل مظفر (حک: ۷۱۸-۷۹۵ ق) و دولت گورکانیان آمده است؛ اما در دورۀ سلسلۀ آل مظفر شهر تفت جایگزین قلعةالمجوس شده است (کاتب، ص ۸۷، ۲۱۹؛ جعفری، جعفر، ص ۲۱؛ مستوفی بافقی، ج ۳، ص ۷۲۰، ۷۳۸؛ افشار، ج ۱، ص ۴۲۴). با فروپاشی این سلسله، ناحیۀ تفت در زمرۀ قلمرو تیموریان قرار گرفت (نک: حافظ ابرو، ج ۲، ص ۳۱۵، ۳۲۱، ۳۲۵).

در سدۀ ۹ ق با سکونت شاه نعمت‌الله ولی در تفت و ساختن خانقاهی در آنجا، تفت رو به رونق و شکوفایی نهاد (نوربخش، ۳۳-۳۴). احداث خانقاه و حضور شاه نعمت‌الله در تفت بر اهمیت این شهر افزود، به‌طوری‌که بزرگان از اطراف‌واکناف برای دیدار وی به آنجا می‌آمدند (کاتب، ص ۲۱۶؛ نوربخش، ص ۳۳؛ مستوفی بافقی، ج ۳، ص ۲۹۸؛ مجموعه ... ، ص ۴۹). چنان‌که در سدۀ ۱۱ ق مستوفی بافقی (ج ۳، ص ۶۸۳) از دو محلۀ سردسیر و گرمسیر که یکی در کوهپایه و دیگری در دشت یاد می‌کند. در منابع تاریخی دوران صفویه از تفت چندان یاد نشده است، جز آنکه در دورۀ استیلای اشرف افغان و به هنگام تسخیر یزد، مردمان قصبۀ تفت قتل‌عام شدند (تشکری بافقی، ص ۱۶؛ نائینی، ص ۲۶۸). این شهر در دورۀ قاجاریه قصبۀ معتبری از توابع یزد و دارای دو محلۀ گرمسیر و سردسیر بوده است. در سدۀ ۱۴ ق حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ خانوار زردشتی در تفت زندگی می‌کرده‌اند (اعتمادالسلطنه،ج۱، ۷۵۳-۷۵۴). این شهر تا پیش از ۱۳۳۱ ش، به نام قصبۀ باقریه شناخته می‌شد و در همین سال، مرکز شهری بود که در آن، شهرداری تأسیس شد (افشار، ج۱، ص ۲۱). شهر تفت تا ۱۶ مهر ۱۳۴۸، مرکز بخش پیشکوه بود که از این زمان به بعد و تا کنون مرکز شهرستان تفت است (همان‌جا).

تفت در انقلاب اسلامی:  مبارزات اهالی شهرستان تفت بر ضد حکومت پهلوی (1304-1357 ش)، با حضور و سخنرانی محمدعلی موحدی کرمانی (روحانی و سیاست‌مدارۀ)، وارد مرحله‌ای جدید شد؛ به‌طوری‌که در اوایل ۱۳۵۷ ش، نخستین تحصن انقلابی در آموزش‌وپرورش این شهرستان رخ داد. این حرکت انقلابی مردم با حضور آیت‌الله جواد حسنعلی تفتی (1300-1390 ش)، که در طرف‌داری از آیت‌الله محمد صدوقی* ، از روحانیان مبارز و برجستة شهر یزد، برپا شده بود، به روستاهای پیرامونی شهر هم کشیده شد. این اعتراض‌ها تا پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همچنان ادامه داشت (بهنام).

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین خلق ایران (منافقین)، در مناطق مختلف، دست به مبارزۀ مسلحانه و ناامن‌کردن کشور زدند. به همین سبب، در بهمن ۱۳۵۹، آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی (رئیس وقت دیوان عالی کشور، شهادت: ۷ تیر ۱۳۶۰)، برای روشنگری دربارۀ اقدامات منافقین، به تفت رفت و با حضور گستردۀ مردم دراین‌باره سخنرانی کرد. در ادامۀ مشارکت اهالی این منطقه در حفظ انقلاب، نخستین پایگاه مردمی، با شرکت ۲۲ تن از دانشجویان این شهر و پیش از آغاز جنگ تحمیلی، در حسینیۀ گلچینان تشکیل شد. در این پایگاه، به داوطلبان آموزش نظامی داده می‌شد؛ بدین‌ترتیب، پس از شکست نیروهای واکنش سریع آمریکا در عملیاتی موسوم به دلتا (5 اردیبهشت ۱۳۵۹) که برای آزادی گروگان‌های آمریکایی اجرا شد، نخستین گروه از این پایگاه برای بررسی شرایط و بازدید میدانیبه محل حادثه در صحرای طبس رفتند («نقش ... »، ص ۱۷).

تفت در دفاع مقدس: با آغاز جنگ عراق بر ضد ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، مردم شهرستان تفت فعالیت همه‌جانبۀ خود را با مشارکت اداره‌ها و سازمان‌ها در کنار دیگر قشرهای جامعه آغاز کردند. ازجملۀ آن‌ها، اسکان مهاجران جنگی استان خوزستان بود که آموزش‌وپرورش بخش گاریزات این شهرستان، نزدیک به پنجاه خانوار (دویست ‌تن) را اسکان داد و با کمک مردم، پوشاک و غذای آن‌ها را تأمین کرد؛ همچنین، با حمایت آیت‌الله حسنعلی، حدود سی خانوار از مهاجران در اردوگاه یزدباف و شماری دیگر از آن‌ها در شهرک محسن خان بنیاد مسکن تفت اسکان داده شدند. در این شهرک، افزون‌بر امکانات اسکان، با ساخت حسینیۀ امام حسن عسکری(ع)، کارهای فرهنگی به آن‌ها ارائه می‌شد (همان، ص ۱۸).

از دیگر اقدامات شهرستان تفت برای پشتیبانی از جنگ تشکیل ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی بود که کمک‌های مردم را جمع‌آوری و به جبهه ارسال می‌کرد. برپایی سه کارگاه خیاطی با حضور پنجاه داوطلب، ده کارگاه عرقیجات گیاهی، برنامه‌ریزی برای فرستادن کاروان‌های کمک‌های مردمی (بیست روز در سال)، گسیل حدود ششصد بنّا و کارگر و پنجاه گروه نجار، برای سنگرسازی به مناطق غرب کشور، از اقدامات این ستاد بود (همان‌جا). فعالیت این ستاد چنان گسترش داشت که در بخش نیر، در هر روستا، ستادی برای پشتیبانی از جنگ تشکیل‌ شد که فعال‌ترین آن‌ها ستادی با مدیریت فاطمه دهقان نیری، مادر شهید محمدرضا کریم‌‌زاده، بود که به‌تنهایی، آن را اداره می‌کرد (بهنام). از دیگر اقدام اهالی تفت دلجویی از مجروحان جنگی در شهر و روستاهای شهرستان بود، نیز به‌سبب فاصلۀ کوتاه تفت تا شهر یزد (بیست‌ کیلومتر؛ اطلس، ص ۵۴ ) ، ساختمان نیمه‌کارۀ بیمارستان روان‌پزشکی «دارالشفاء استان یزد»، که در تفت قرار داشت، با تغییر کاربری و تجهیز به پذیرش و درمان مجروحان اختصاص یافت (کلانتری).

روحانیون شهرستان تفت هم نقشی ویژه‌ در پشتیبانی از جنگ داشتند؛ به‌طوری‌که در دورۀ هشت‌سالۀ جنگ تحمیلی نزدیک به صد‌ تن از آنان به جبهه‌ها گسیل ‌شدند که در این میان، پانزده تن از آنان به شهادت رسیدند؛ همچنین، بسیاری از شخصیت‌های مذهبی این شهرستان در جذب نیرو برای حضور در جبهه و جمع‌آوری کمک‌های مردم فعال بودند؛ ازجمله آیت‌الله حسنعلی، امام‌جمعۀ تفت؛ حجت‌الاسلام سید علی نجم‌‌الهدی، امام‌جمعۀ روستای ده ‌بالای بخش مرکزی شهرستان و حجت‌الاسلام سید ضیاء نجم‌الهدی، امام‌جمعۀ بخش گاریزات. درنتیجۀ این فعالیت‌ها، همۀ دانش‌آموزان، دبیران و مدیران دبیرستان جهاد رشکوئیه و هنرستان فنی اعظم، به مناطق جنگی گسیل شدند (فلاح).

فعالیت دیگر اهالی شهرستان تفت، به‌ویژه دانش‌آموزان هنرستان فنی اعظم، شهرداری، فرمانداری و شبکۀ بهداشت و درمان تفت، مشارکت در بازسازی شهر موسیان (جنوب غربی استان ایلام) بود (بهنام)؛ همچنین، مردم این شهرستان در دورۀ جنگ توانستند بالغ‌بر هزار تانکر آب سیار یا ثابت را با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و صنف آهنگران تفت، به جبهه‌ها ارسال کنند (فلاح).

نهضت سواد‌آموزی شهرستان تفت هم در دورۀ جنگ، با هدف آموزش خواندن‌ونوشتن به رزمندگان بی‌سواد و یا کم‌سواد تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر*، گردانی موقت بانام «ن والقلم» به فرماندهی غلام‌حسین دهقانی تفتی تشکیل داد که حدود یک ماه در موقعیت شهدای بدر* فعال بود (دهقانی تفتی؛ روح‌پرور)؛ همچنین، هنرمندان تئاتر تفت با حضور در جبهه، نیز اجرای نمایش در مناطق جنگی، به افزایش روحیۀ رزمندگان کمک کردند. باید یادآور شد که شماری از هنرمندان نمایش «میثم ‌تمار» بعدها، در جنگ شهید و یا مجروح (جانباز) شدند (شجاعی). مشارکت همه‌جانبۀ مردم تفت به شکلی بود که مردان روستاهای اسلامیه/ فراشاه و پندر، چند بار به‌صورت گروهی، به مناطق جنگی گسیل شدند (فلاح؛ «نقش»، همان‌جا).

از شهرستان تفت، حدود ۳۸۳۱ تن در جبهه‌های نبرد حضور یافتند (همان‌جا) که از این شمار، ۶۳۷ تن شهید، ۸۰ تن اسیر و بیش از ۶۰۰ تن مجروح شدند (همان، ص ۱۹). از شهدای برجستۀ این شهرستان می‌توان به محمد مسافری*، حسن زارع بنادکوکی*، سید محمد پورطباطبایی، رتبة برگزیدة المپیاد ریاضی در اردیبهشت ۱۳۶۵، محمدحسن متوسل‌الحق و سید محمد جعفری ( فرهنگ اعلام ... ، ذیل نام‌ها)، همچنین سرلشکر پاسدار احمد متوسلیان فرمانده تیپ ۲۷ محمد رسول‌الله(ص) که اصالتاً اهل روستای سانیج در بخش مرکزی شهرستان تفت بود، اشاره کرد (فلاح).

پس از پایان جنگ، در شهرستان تفت سیزده شهید گمنام در هشت یادمان دفن شده‌اند (محمودی) این یادما‌ن‌ها عبارت‌اند از: یادمان شهدای گمنام آرامستان محسن خان تفت، روستای زردین در یازده‌کیلومتری شرق شهر نیر، روستای نصرآباد در چهل‌کیلومتری غرب تفت، شهر بخ در هشتاد‌کیلومتری جنوب تفت، شهر نیر، دانشگاه آزاد واحد تفت، دانشکده فنی و حرفه‌ای و مرکز پژوهش هسته‌ای در شهر تفت («نقش»، همان‌جا).

مآخذ:  آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد، یزد:گلبهار یزد، ۱۳۱۷ ش؛ ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۳۰۶ ق/ ۱۸۸۹ م؛ اطلس راه‌های ایران، به کوشش مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۹۵ ش؛ اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۰ م؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: دانشگا‌ه‌ تهران،‌ ۱۳۶۷ ش؛ افشار، ایرج، یادگارهای یزد (معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستان)، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، یزد: خانه کتاب یزد، ۱۳۴۸ ش؛ بهنام، محمد (فرماندار تفت در زمان جنگ)، مصاحبه با مؤلف، ۵ فروردین ۱۳۹۹؛ تشکری بافقی،علی‌اکبر، مشروطیت در یزد، یزد: مرکز یزدشناسی، ۱۳۷۷ش؛توکلی مقدم، غلامحسین،وجه‌تسمیۀ شهرهای ایران، تهران: میعاد، ۱۳۷۵ش؛ جعفری، جعفر، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،‬ ۱۳۴۳ش؛جعفری، عباس، دائرببب‌المعارف جغرافیایی ایران، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش؛ همو، کوه‌ها و کوهنامة ایران، همان، ۱۳۸۴ ش؛ حافظ ابرو، عبدالله، جغرافیا، به کوشش صادق سجادی، تهران:مؤسسة نشر میراث مکتوب، ۱۳۷۸ش؛ دهقانی تفتی، غلامحسین (فرمانده گردان ن والقلم)، مصاحبه با محمدصادق فلاح، ۲۵ خرداد ۱۳۹۹؛ روح‌پرور، محمدمهدی (از فرماندهان گردان‌های تیپ ۱۸ الغدیر)، مصاحبه با مؤلف، ۸ شهریور ۱۳۹۹؛ زمانیان، محمد و همایون امیریگانه، یزد: نگین کویر، تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا، ۱۳۹۴ ش؛ سالنامة آماری استان یزد ۱۳۹۶، به کوشش سازمان برنامه‌وبودجه استان یزد، تهران: سازمان برنامه‌وبودجه کشور، ۱۳۹۶ ش؛ سیرو، ماکسیم، «آتشگاه زردشتی شریف‌آباد»، آثار ایران، ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ش؛ شجاعی، محمدرسول (کارگردان، تهیه‌کننده و بازیگر تئاتر)، مصاحبه با محمدصادق فلاح، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ فره‌وشی، بهرام، فرهنگ پهلوی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۴۶ش؛ فرهنگ آبادی‌های شهرستان تفت، تهران: مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶ ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان یزد، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۱ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (یزد)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۶۹ش؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ فلاح، محمدصادق (از فرماندهان سپاه تفت و مسئول طرح السابقون شهرستان تفت)، مصاحبه با مؤلف، ۱۸ شهریور ۱۳۹۹؛ کاتب، احمد، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۵ش؛ کلانتری، سید فضل‌الله (مسئول هلال‌احمر شهرستان تفت در زمان جنگ)، مصاحبه با محمدصادق فلاح، ۱۴ بهمن ۱۳۹۸؛ لغت‌نامه، به کوشش علی‌اکبر دهخدا و دیگران، تهران: مجلس، ۱۳۲۵-1357 ش؛ مجموعه در ترجمۀ احوال شاه نعمت‌الله ولی کرمانی، به کوشش ژان اوبن، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران، ۱۳۳۵ش؛ محمودی، محمد (مسئول بنیاد شهید و امور ایثارگران شهرستان تفت)، مصاحبه با مؤلف، ۱۲ اسفند ۱۳۹۸؛ مستوفی بافقی، محمد مفید، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران:کتاب‌فروشی اسدی، ۱۳۴۰ش؛ نائینی، محمدجعفر، جامع جعفری، به کوشش ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۵۳ش؛ «نقش شهرستان تفت در دفاع مقدس»، الغدیریان، یزد: اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس یزد، شم ۶۱؛ نقشۀ تقسیمات کشوری ایران، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۱ ش، شم ۲۹۴؛ نقشۀ جامع تقسیمات اداری ایران، تهران: گیتاشناسی نوین، بهار ۱۳۹۹ ش؛ نوربخش، جواد، زندگی و آثار شاه نعمت‌الله ولی و فرزندان او، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی، ۱۳۳۷ش.