شوش، شهرستان و شهری در شمال غرب استان خوزستان

شهرستان شوش از شمال و شمال شرقی به شهرستان اندیمشک ، از شرق به شهرستان های دزفول و شوشتر، از جنوب به شهرستان کرخه ، از جنوب غربی و غرب به شهرستان دشت آزادگان و از غرب به استان ایلام محدود است. ( جعفری،۷۹۳ ) شهرستان شوش با مساحتی حدود ۳۵۷۷کیلومترمربع ، بین ۴۷درجه و۵۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۴۱ دقیقه  طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و بین ۳۱ درجه و ۳۹ دقیقه تا ۳۲ درجه و۳۲ دقیقه عرض شمالی از خط استوا در غرب استان خوزستان قرار دار . (مهرالزمان نوبان ، ص۲۱۴ ) شهرستان شوش یکی از مهم‌ترین دشت‌های خوزستان است که در جنوب غرب ایران واقع‌ شده است و همان سوزیانای قدیم است. سوزیانا ناحیه‌ای بود که از قدیم به مدنیت گرایید . در همین دشت بود که بزرگ‌ترین شهر پایتخت( شوش) ایجاد شد . (ایران از آغاز تا اسلام ،ص ۳۱) آثار و شواهد باستان شناسی در یک  قرن گذشته از پهنه ی دشت شوش حاکی از آن است که دشت شوش از هزاره هشتم پیش از میلاد مسیح محل سکونت کشاورزان قرار گرفته است (نگهبان ،ص ۱۳)

شهرستان شوش را یک سری ارتفاعات به‌هم‌پیوسته(ارتفعات تینه، رقابیه، برقازه،ابوصلیبیخات) پوشانده اند که دامنه‌های جنوبی کبیر کوه محسوب می‌شوند( رحیمی، صص۲۷-29  ) پوشش گیاهی این منطقه شامل گونه های غالب جنگلی گز،بید و پده می باشد که مساحت ۱۴۰۰۰ کیلومترمربع ازآن را پوشانده است. (سازمان جغرافیایی ،صص،۳۳و۳۶ )

شهرستان شوش دارای سه رودخانه دائمی و دو نهر فصلی است که رودخانه‌ های کرخه ، دز و شاهوور ، رودخانه‌های دائمی و نهر روفائیه و نهر ماله ، نهرهای فصلی آن هستند. (حیمی ،ص۲۹ )

جنس زمین این منطقه را خاک های آبرفتی واریزه ای با بافت درشت و ریز و خاکهای شور و قلیایی و پف شنی تشکیل داده است. ( سازمان جغرافیایی،ص۳۱ )منطقه شوش یک منطقه گرمسیری است که نسبت به مناطق جنوبی خوزستان تا حدودی خنک‌تر می باشد. (قویدل، ص ۲۴)

جمعیت شهرستان شوش در سال۱۳۶۵ برابر۱۰۶۰۰۵نفر و در سال ۱۳۹۰برابر ۲۰۶۰۰۰ و در سال ۱۳۹۵ برابر ۲۰۵۷۲۰ نفر بوده است.( درگاه مرکز آمار ایران۱۴۰۲)  هیئت وزیران در۲۱/ 4/ 1368تأسیس شهرستان شوش و بخش شاوور در استان خوزستان را مصوب نمود . درگاه سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران۰۶/03/1401  و در مورخ ۱۶/09/1401 به دستور وزارت کشور شهرستان کرخه در استان خوزستان ایجاد و بخش شاهوور از شهرستان شوش جدا شد. (همان)

از جهت معیشت مردم شهرستان شوش  به اقشار کارگری ، کشاورزی ،اداری و بازاری تقسیم می شوند. شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه،کارخانه کاغذسازی پارس و کارخانه قند از مهمترین مراکزاقتصادی وصنعتی شهرستان  شوش به شمار می روند. .(شهابی۱۴۰۱)  همچنین این شهرستان واحدهای تولیدی محصولات غذایی، آشامیدنی و محصولات کاغذی ، تولید مواد و محصولات شیمیایی ، سایر محصولات کانی غیر فلزی ، محصولات فلزی فابریکی ، تولید ماشین آلات و تجهیزات را تحت پوشش خود دارد.(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص۵۲ )

تاریخچه یا پیشینه تاریخی شهر شوش :

شهر شوش در ۴۸ درجه و ۱۵ دقیقه طول شرقی  از نصف النهارگرینویچ  و ۳۲ درجه و ۱۲ دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار داشته و ارتفاع آن از سطح دریا ۸۷ متر است.(فرودی، ص ۳۹) فاصله این شهر تا نوار مرزی ایران و عراق در حدود ۷۵ کیلومتر می باشد .

ابن کلبی می‌نویسد : شوش ، توسط سام بن نوح ساخته شده است .در تورات و قاموس درباره شوش آمده است:  شوش یا شوشان در عبری به معنی زنبق بوده و نام شهر شوش است که آن را در یونان سوسای می‌گفته‌اند و نام‌های دیگرش سوسا و سوس بوده است  .شوش یا سوسن نام همه‌ی گیاهان تیره سنبل ،زنبق، نرگس،مورد و اسپرغم هم به شمار می‌رود.( نوبان، مهرالزمان وایمانی نامور ، سیروس ، ص ۲۱۴)  به باور برخی کارشناسان ، نام‌هایی مانند:سوس،شوشا،سوسه،سویس،و سویز،که در بعضی مناطق شمال آفریقا وجود دارد بانام شهر شوش مرتبط است و مهاجران ایرانی و عرب که از این منطقه به شمال آفریقا مهاجرت کرده‌اند این نام‌ها را در آن مناطق رایج نمودند(فرودی، ص ۳۹) امروزِه،شهر شوش به نام شوش دانیال(ع) نیز خوانده می‌شود.

بر اساس داده‌های باستان‌شناختی، شوش،کهن‌ترین شهر جهان است که حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد به‌عنوان کانون مذهبی ساکنان دشت خوزستان و اطراف آن بنیان نهاده شد.( عبدی ،ص۸۷)

نخستین قومی که تمدن سرزمین خوزستان را بنا نهاد ،ایلامی‌ها بودند که بیش از سه هزار سال بر خوزستان و سرزمین‌های اطراف آن فرمانروایی کردند، پایتخت آن‌ها شهر "شوش" بوده است.(مجیدزاده ،ص۵)سرانجام در سال ۶۴۵ ق.م  "آشور بانی پال" پادشاه آشور ، طی حملاتی شوش را تصرف کرد. از این تاریخ ایلام در سکوت و تاریکی ، زمان را طی می‌کرد. تا اینکه دولت آشور به‌وسیله " مادها "منقرض شد و سرزمین ایلام به دست پارس‌ها افتاد و دوره‌ی دوم اقتدار و اعتبار  شوش در زمان شاهان هخامنشی شروع شد. (پورکاظم ص ۳۱۷)   این دوره (550 تا ۳۳۰ ق م ) داریوش پادشاه هخامنشی با توجه به گستردگی امپراتوری خود (از سند تا نیل)بر آن شد شهرشوش را که تقریباً در مرکز امپراتوری واقع‌شده بود به پایتختی برگزیند و  دستور داد تا کاخی باشکوه بر روی تپه آپادانای شوش بنا کنند. (کابلی، ص۱۲۷ ) سرانجام هخامنشیان به دست اسکندر مقدونی سرنگون  و شوش در سال ۳۳۲ ق م سقوط کرد(پور کاظم ص۳۱۷) و در دوره‌ی جانشینان او یعنی سلوکی ها نیز از اهمیت و اعتبار سابق افتاد. سلوکی‌ها پادگانی درشوش ساخته بودند که سربازان یونانی در آن مستقر بودند.(کابلی ،ص۱۳۱) با سقوط سلوکی هاو به قدرت رسیدن اشکانیان(250 سال  ق م تا۲۲۴ م) شوش یکی از استان‌های مهم  دولت  اشکانیان محسوب می‌شد و هرچند اعتبار دوره هخامنشی را بازنیافت ولی نسبت به دوره‌ی سلوکی از وضع بهتری برخوردار بود. شوش در اوایل دوره‌ی ساسانی (651-224) م از موقعیت نسبتاً خوبی برخوردار بود . ساسانیان علاوه بر گسترش شهر شوش، شهرهایی هم چون (جندی شاپور یا گندی شاپور)، ایوان کرخه و شهرهای دیگری را نیز به وجود آوردند. اهمیت شوش در دوره ساسانی‌  به آن اندازه بود که در آن "ضرابخانه "ایجاد کردند. اما در زمان شاپور دوم به علت شورش مسیحیان به‌طوری دچار ویرانی و آتش‌سوزی شد که پادشاه ساسانی با اعزام لشکری ،شورش را سرکوب کرد .شهر پس‌ازاین واقعه دیگر رونق گذشته‌ی خود را به دست نیاورد.(همان،ص۱۳۲) شوش در سال ۲۰هجری قمری به تصرف سپاهیان اسلام درآمد. مورخین و جغرافیا نویسان عصر اسلامی ، این شهر را مرکز تجارت پارچه و نیشکر و دیگر اقلام تجاری دانسته‌اند ،شوش از سده‌ی چهارم هجری روبه ویرانی نهاد تا سرانجام در سده‌های هفتم و هشتم هجری به‌کلی متروک شد و حیات در آنجا به رفت‌وآمد زائرین مقبره دانیال نبی منحصر گردید.

شهر کهن شوش باوجود آرامگاه مقدس حضرت دانیال نبی(ع) از دیرباز به‌عنوان یکی از شهرهای مهم مذهبی ایران و جهان شناخته‌شده است ، همه‌ساله تعداد زیادی زائر و گردشگر از اقصی نقاط ایران و جهان برای بازدید و زیارت به شوش می‌آیند. علاوه برآن وجود بقاع متبرکه دیگری هم چون بارگاه عبدالله بن علی و دعبل خزاعی شاعر شیعی عهد امام رضا(ع) در این شهر بر معنویت و رشد مذهبی آن افزوده است. در کنار آن باید به آثار باستانی ارزشمند شوش از دوره های مختلف تاریخی و بقایای آثار معماری پیش و بعد از دوره اسلامی به‌عنوان ظرفیت‌های بالای گردشگری این شهرستان  بعد از جنگ اشاره کرد . مردم شوش در ماه‌های محرم و صفر به برگزاری مراسم تعزیه  با قدمتی صدساله پرداخته و دراربعین با ایجاد موکب‌هایی در شهر و ورودی های آن به استقبال زوار و سوگواران اباعبدالله الحسین(ع) از شهرهای اندیمشک، دزفول، اهواز، حمیدیه ، سوسنگرد می‌روند. (تحقیقات میدانی)

شوش جدید:  در سال۱۸۸۲ م اولین گروه باستان‌شناسی فرانسوی پای به شوش نهاد. در آن زمان جز بقعه و بارگاه دانیال اثری ازآن شهر وجود نداشت پس از استقرار این گروه و آغاز کاوش‌های دامنه‌دار «دومورگان و دمکنم »و استخدام بیش از هزار کارگر ، شهر شوش به مرورمورد توجه قرار گرفت و همان کارگران که از دزفول و شوشتر و آبادی‌های اطراف بوده‌اند درهمان مکان اسکان‌یافته وزندگی دوباره درشوش آغاز شد. (همان،ص۱۳۳) آنچه در آن زمان سبب بیتوته می شد، ، وجود قلعه کریم‌خان فیلی معروف به قلعه خرابه بود .این قلعه بیشتر جنبه امنیتی و حفاظتی داشت .زمان کریم‌خان بود که بازرگان معروف دزفولی به نام "فتحی " کاروانسرای معروف شوش را ساخت ، و در این کاروانسرا دکان‌های اصلی شوش را تشکیل داد. زمان ساخت کاروانسرا هم‌زمان با ساخت قلعه دمورگان بود  .اسکان دزفولی‌ها و تشکیل شوش را می‌توان در همین زمان دانست ، بنابراین یک‌صد و بیست سال پیش اولین اسکان‌های جدید در کاروانسراها صورت پذیرفت ( دیناروند.ص ۲۰) وجود کاروانسراهای متعدد و پرتردد در شهر موجب رونق اجتماعی و اقتصادی و گسترش بازارهای سنتی شد)همان صص۴۰-38) با کاهش محبوبیت کاروانسراها و برچیده شدن تدریجی آنها ، مردم به ساختن خانه‌های گلی روی آوردند ،و بدین شکل ، شوش وارد مقطع روستانشینی شد. (همان  ص۴۱)  در سال ۱۳۲۹ شوش به بخش تبدیل و ادارات دولتی در شهر شوش تأسیس شدند. (همان ص۴۴- 47)

توسعه اقتصادی شوش با تأسیس دو کارخانه مهم نیشکر و کاغذ پارس و نیز شرکت‌های کشت و صنعت ، به‌سرعت انجام گرفت و جمعیت شهر روبه فزونی نهاد. .علاوه بر آن ایجاد شرکت‌های خارجی پیش از انقلاب اسلامی و طرح موسوم به اصلاحات ارضی باعث مهاجرت روستائیان اطراف  به شهر شوش شد و عامل بعدی  که در افزایش جمعیت شوش مؤثر واقع شد ،تجاوز دشمن و مهاجرت بخشی از مردم شهرهای جنوب ایلام و بستان به شوش بود .

جمعیت شهر شوش با بافت لر، عرب ، دزفولی و بختیاری با مذهب شیعه،  در سال ۱۳۵۵ برابر ۱۸۴۹۹نفر و در سال ۱۳۷۵ برابر۵۲۰۵۷ نفر و در سال ۱۳۹۰ برابر ۵۷۴۱۳ نفر بوده است. (درگاه مرکز آمار ایران،۱۴۰۲)

آغاز فعالیت‌های انقلابی درشوش به مبارزات سیاسی "سید محمدکاظم دانش" برمی‌گردد.  او از ۱۵خرداد۱۳۴۲برای تبلیغ و آگاه کردن مردم از اهداف امام به مناطق مختلف کشور عزیمت می‌کرد و در پوشش کلاس‌های قرآن به مبارزه با رژیم می‌پرداخت. (درکتانیان،ص۲۰۵) دانش، ضمن برگزاری کلاس های قرآن و سپس ، بیان مسائل رساله عملیه امام خمینی(قدس) در مسجد جامع شوش و روستای عمله سیف(شهید دانش) به پخش اعلامیه های ایشان اقدام می نمود. از دیگر فعالیت‌های آشکار انقلابیون، مبارزه با فعالیت "بهائیت" درشوش و روستا بود.(همان،صص۲۷-24) هرچه به پیروزی انقلاب نزدیک‌تر می‌شد ، دستگیری‌های انقلابیون بیشتر می‌شد. در سال ۱۳۵۶اعتراضات درشوش به خیابان‌ها کشیده شد، مردم در خیابان چهار دستگاه (شریعتی و خیابان  بهداشت) شهید بهشتی تجمع کرده و روزبه‌روز بر جمعیت آنان اضافه می‌شد و برخورد با نیروهای امنیتی افزایش پیدا می‌کرد. یکی از مهم‌ترین راهپیمایی‌ها ، روزی بود که رژیم برای سرکوب مردم یک دستگاه تانک و ۱۰ نیروی نظامی از نیروهای تیپ۲لشکر۹۲زرهی دزفول در مقابل متظاهرین قرارداد.(همان.ص۳۵) از دیگرکارهای انقلابی ، به زیر کشیدن تاج آهنی شاه واقع در فلکه اصلی (چائیده) شهر ، به آتش کشیدن بانک ملی و صادرات و تصرف پاسگاه شوش در یک روز مانده به پیروزی انقلاب بود.(غلامحسین پور مهدی ،تاریخ مصاحبه ۱۳۹۶)

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت ضدانقلاب در شهرستان شوش، شامل اقدامات خرابکارانه و تجزیه‌طلبانه داخلی با پشتیبانی حزب بعث حاکم بر عراق می شد. حزب  بعث عراق از اول انقلاب با فعال کردن گروهک موسوم به «جبهه التحریر» توانست از طریق مرز و از میان پاسگاه فکه تا چذابه ، اسلحه ومهمات جهت عملیات های تخریبی وارد خاک جمهوری اسلامی کند . همچنین این حزب برای اجرای طرح تجزیه استان خوزستان پایگاه نظامی «الزوره» در نزدیکی شهر العماره عراق را فعال نموده،  و پس از آن اقدام به جذب نیروهای محلی جهت سازماندهی ،آموزش نظامی و عملیات های تخریبی  در شهرستان شوش نمود . این افراد از عدم کنترل مرزها توسط نیروهای خودی استفاده نموده، وارد شهرستان شده و اقدامات خرابکارانه  خود را به اجرا در می آوردند. (طرفی ،ص۱۳۳) آن روزها کمیته انقلاب اسلامی شوش مسئولیت حفظ امنیت شهرستان را بر عهده داشت و برای رویارویی و خنثی سازی اقدامات ضد انقلاب از کمیته های  اهواز ، دزفول و تیپ۲ از لشکر۹۲ زرهی کمک می گرفت  ، عمده ترین اقدامات تخریبی عناصر وابسته به حزب بعث در آن روزهای بحرانی، انفجار یک لوله نفت در نزدیکی شوش در تاریخ ۱۶/08/58(انصاری،۱۱۲) و انفجار دو لوله نفت بین جاده شوش-اندیمشک  در تاریخ ۱۷/12/58 و انفجار لوله نفت خام اهواز – تهران در مجاورت پاسگاه شوش در تاریخ۵۹/3/23  وانفجار بمب در بازار پرازدحام شوش مقابل حرم دانیال(ع) در تاریخ ۵۹/4//2 بود . این انفجار ۲ شهید و ۱۹ مجروح به دنبال داشت.(همان، صص ،۱۱۴ و۱۱۵).

کمیته شوش در ادامه مبارزه با  خرابکاران و جلوگیری از  دست یابی آنان به سلاح های غیر قانونی  اقدام به اعزام نیروهایی به خطوط مرزی نمود و هم چنین با اعزام  نیرو به روستاهای شهرستان افراد مرتبط با حزب بعث را شناسایی و دستگیر می نمود(نژاد حسینیان،۱۴۰۰)

از دیگر فعالیت های نیروهای انقلابی برای خنثی سازی اقدامات نا امن ساز حزب بعث عراق و عناصر وابسته به آن از شهرستان می توان به موارد زیر اشاره نمود :

1-درگیری‌ در روستای شیخ یعقوب در نزدیکی هفت‌تپه، برای دستگیری" شیخ یعقوب" که در شهرالعماره عراق آموزش نظامی دیده و تعدادی سلاح و نارنجک و مواد منفجره به همراه خود آورده و اقدام به انفجار چاه‌های نفت و ریل قطار و انفجار در بازار می‌نمود.

2-دستگیری فردی به نام " عبدالرضا آل کثیر") فرزند یکی از شیوخ) به دلیل ایجاد زمینه  ناامنی از طریق بمب‌گذاری درشوش و اعلام خودمختاری در محل زندگی  خود(منطقه عمومی هفت تپه و روستای حر.

3- مبارزه و دستگیری یک گروه خرابکار شش‌نفره ، به سرکردگی "حنون دبات" که اقدام به انفجار در چاه‌های نفت و ریل قطار اهواز- تهران نموده بودند(در کتانیان ، صص ۲۹۸و۲۹۹)

4- مقابله با عده‌ای از سادات و شیوخ  که اعلامیه‌ی خودمختاری خوزستان را رسماً و با امضاء در سطح شهر شوش پخش کردند بوده است (محسنی فر،۵۳)

در شهرستان شوش  علاوه بر فعالیت عوامل حزب بعث عراق «گروهک منافقین» نیز فعالیت چشم گیری داشت .عناصر این گروهک با توزیع کتب و نشریات داخلی خود در میان جوانان و با گفتگوی چهره به چهره ، با نصب چادر در نزدیکی مراکز فرهنگی مانند مدارس ،فعالیت خود را آغاز نمودند که با  واکنش افراد انقلابی و مردم دلسوز مواجه شده ودر ادامه، سعی نمودند با شرکت گسترده در انتخابات نمایندگی مجلس شهر و بدست آوردن مناصب شهری در تشکیلات کمیته اجریی شوش  و بخشداری نفوذ نمایند تا قدرت را درشهر دردست  بگیرند . اعضای این گروهک  با فعالیت خصمانه ی خود  در اوائل جنگ و زمانی که شهر خالی از سکنه بود، برای رزمندگان در شهر شوش ایجاد ناامنی کرده و با ترفندهای گوناگون  سلاح و مهمات برای  سرکردگان خود در تهران ارسال می کردند .در نهایت ،منافقینِ مستقر در شهرستان شوش از گروهک منافقین منشعب شده و گروهک «مهاجرین »را بنیان نهادند که در ادامه ، تعدادی از آن ها توسط سپاه پاسداران و کمیته شوش دستگیر و عده ای نیز  متواری شدند.  از دیگر مبارزات با ضد انقلاب در سطح شهرشوش، جلو گیری از فعالیت  تبلیغی چریک‌های فدایی خلق ، مارکسیست‌ها و...  با جمع‌آوری چادرهای نصب‌شده آنان در کنار تپه‌های میراث فرهنگی بود.(سبحانی،۱۴۰۰)

شهرستان شوش در دفاع مقدس:

شهر شوش با قرار گرفتن درمسیرهای ترانزیتی(اهواز- تهران و راه‌آهن تهران-اهواز) و قرارگرفتن این محورهای مواصلاتی بین دو رودخانه‌ی کرخه و دز،ازلحاظ نظامی بسیار حائز اهمیت است. نیروهای حزب بعث عراق بر اساس این اهمیت نظامی با استفاده از دو۲ محور وارد عمق سرزمین ما در شمال غرب استان خوزستان شده بودند تا با عبور از رودخانه‌ی کرخه و تصرف شهر شوش و جاده و راه‌آهن اهواز – تهران ، خوزستان را در محاصره خود درآورند.

این نیروها در محور فکه –چنانه- شوش، در ۳۱/06/1359 لشکر۱ مکانیزه خود را از منطقه‌ ی شرق حلفائیه حرکت و با عبور از خط مرزی در فکه ، (به‌منظور تصرف ارتفاعات برقازه ، ابوصلیبیخات، و عبور از رودخانه‌ی کرخه و تصرف شوش )باهدف بستن جاده اهواز-اندیمشک و محاصره اهواز از شمال تک خود را آغاز کردند در ساعات اولیه آن روز دشمن با مقاومت سرسختانه نیروهای خودی در اطراف پاسگاه فکه مواجه شده و باتحمل تلفات ، مجبور به توقف شد. حمله مجدد دشمن با اجرای آتش سنگین توپخانه تکرار و لحظه‌به‌لحظه بر فشار خود می افزود.  مدافعان شهر شوش سه حمله را دفع کردند  اما در نیمه‌شب دوم مهرماه نیروهای خودی از تپه‌های فکه به اولین موضع در شرق آبادی«یبس»*تغییر موضع داده و  بعد از آن در تپه‌های برقازه مستقر شدند ،بعد از سه روز مقاومت در روز ۵/7/59 خبر عقب‌نشینی نیروهای خودی از تپه‌های علی گره زد و شاووریه در شمال منطقه و پیشروی نیروهای عراقی به‌طرف رودخانه کرخه و پل نادری موجب نگرانی شدید فرماندهان شد. (قوی دل صص۲۸ الی۳۷) نیروهای خودی واقع در غرب تپه‌های برقازه عقب‌نشینی کرده و در روز ۶ مهرماه در شرق رودخانه کرخه مستقر شدند. (علائی ،ص۱۱۶ ) متجاوزین با استفاده از تانک و نفر بر  خود را به تپه های کنار رودخانه کرخه روبروی شهر شوش رساندند و در تاریخ ۰۸/07/1359 در حال آماده شدن برای عبور از رود خانه کرخه  مقابل شهر شوش دیده شدند.(قلاوند،۱۴۰۰)

با عقب‌نشینی نیروهای خودی  به شهر شوش ،  نیروهای سپاه شوش با نصب بلندگو روی یک ماشین در سطح شهر مردم را به صبر و بردباری و استقامت و درخواست کیسه‌های خالی جهت ساختن سنگر دعوت می‌کردند . فرمانده عملیات سپاه شوش نقاط حساس شهر برای  سنگرسازی و دفاع شهری در مقابل دشمن را مشخص نمود(قلاوند،۱۴۰۰) روز۸  مهرماه سال ۵۹ ساعت ۳ بعدازظهر ، هواپیمای  عراقی شهر را بمباران کرده  و سه خانه که در نزدیکی مهمانسرا بودند را با خاک یکسان نموده  و سه خانواده را به شهادت رساندند. بعدازآن شهر حالت جنگی به خود گرفت .اما هنوز تخلیه شهر مطرح نبود. مردم شب‌هنگام که بر پشت‌بام استراحت می‌کردند نور گلوله‌های منور را  از سمت غرب کرخه  مشاهده می‌کردند. (دیناروند،۱۳۹۸)

با حضور نیروهای عراقی در حاشیه‌ی غربی رودخانه‌ی کرخه ، و به توپ بستن شهر ، در تاریخ۰۸/07/59 مدافعین شهر که گروهایی از آن‌ها  از مردم شهرستان شوش بودند برای مقابله با متجاوزین به سمت رودخانه شتافتند و مانع عبور آن‌ها از رودخانه کرخه شدند ،در آن روز چند گروه در صف مقابله‌کنندگان  با دشمن بودند . گروهی از سپاه پاسداران و« نیروهای (مردمی) مسجد جامع شوش»، «گروه شهید مهدیه*»(یکی از گروههای مقاومت شهرستان شوش) ، تعدادی از «نیروهای پاسگاه ژاندارمری به فرماندهی شهید ربیعی*»، «نیروهایی از ارتش» ، «گروهی از جوانان شهرحُرریاحی *»(یکی از گروههای مقاومت شهرستان شوش) ، «گروه حمید سیلانی*»(یکی از گروههای مقاومت شهرستان شوش) ،این نیروها با رسیدن به حاشیه کرخه ، ضمن اجرای آتش سلاح سبک به‌سوی متجاوزان ،آن‌ها را مجبور به عقب‌نشینی تا تپه‌ماهورهای نزدیک رودخانه نمودند. (تحقیقات میدانی)

در بامداد روز ۰۹/07/59، نیروهای دشمن، مستقر در حاشیه غربی رودخانه کرخه و منطقه روبروی شهر شوش، توسط هواپیماها و بالگردهای  ارتش جمهوری اسلامی ، مورد هدف قرارگرفته ، پس از تحمل خسارات و تلفات سنگین ، مجبور به عقب‌نشینی تا فاصله ۲کیلومتری از حاشیه رودخانه شده و تا زمان عملیات « فتح المبین» . به مدت ۱۸ ماه ، این منطقه را در اختیار داشتند. (قوی‌دل،ص ۴۲)

در روز ۰۹/07/59 از سمت غرب  رودخانه کرخه، شهر توسط متجاوزان گلوله‌باران شد . براثر شدت آتش دشمن همه‌ی مردم گروه‌گروه به سمت شهر دزفول و هفت‌تپه از شهر خارج شدند . حاشیه تپه‌های میراث فرهنگی تا جاده اهواز- اندیمشک ، مملو از جمعیتی بود که سراسیمه در حال تخلیه شهر بودند. (قاسمپور،۱۳۹۶)

با استقرار نیروهای عراقی در غرب کرخه در وهله اول با تلاش نیروهای حاضر در منطقه در ۰۹/07/59 خط پدافندی شوش در شرق کرخه ایجاد شد.حسن درویش* و تعدادی از رزمندگان شوش در تاریخ ۹/7/1359 با وسایل ابتدایی جهت بررسی و شناسایی مواضع دشمن از کرخه عبور کردند. (حسن‌زاده ۱۴۰۰)

بعد از حضور نیروهای عراقی در کنار رودخانه کرخه گروه شهید مهدیه* و نیروهای ژاندارمری که تعدادشان ۱۹ نفر بود ،با کمترین تجهیزات نظامی به غرب رودخانه جهت ضربه زدن به دشمن وارد عمل شدند. بعدازآن حیدر علی طالبی معروف به "استاد میرزا" به همراه ۱۲ نفر از نجف‌آباد در تاریخ ۱۹/07/1359  به شوش آمده و با کمک و ابتکار حسن درویش چندین بار از کرخه عبور نموده و به جمع‌آوری اطلاعات از استعداد، ترکیب و گسترش دشمن پرداخته اولین سنگرهای جبهه‌ی شوش را  ایجاد کردند . مجید بقایی* بنا به‌حکم علی شمخانی*  در آبان ماه ۱۳۵۹ به‌عنوان فرمانده سپاه شوش معرفی گردید، سپس در تاریخ ۱۷/10/1359 با انتخاب مرتضی صفاری به‌عنوان فرمانده  جبهه‌ی شوش، نیرو و امکانات زیادی به غرب کرخه اعزام و ارسال کرده، با سازمان‌دهی مناسب ، خطوط پدافندی ، منسجم‌تر و منظم‌تر شد. (سرخی  1399)

در طی ماه‌های آغازین ، نیروهایی که در جبهه‌ی شوش مستقر بودند، توانستند با انجام عملیات‌های چریکی ،ضربات مؤثری به توان رزمی ارتش عراق وارد کنند . آن‌ها با کسب تجارب جدید از آمادگی لازم جهت انجام عملیات برخوردار شدند، بر همین اساس سپاه با توجه به آمادگی نیروهایش اقدام به طرح‌ریزی عملیات امام مهدی(عج) کرد.  اهداف این عملیات عبارت است از:

1-توسعه سرپُل در غرب کرخه

2- پاک‌سازی روستاهای عنکوش و شلیبیه از دشمن

3- ایجاد مواضع مستحکم و کافی برای استقرار نیروهای خودی

4- آزادی عمل برای احداث پُل بر روی کرخه

5- محدود کردن دیدمستقیم دشمن بر روی رودخانه کرخه و جاده اهواز-اندیمشک.

در ساعت ۵:۰۰ بامداد روز سه‌شنبه ۲۵/01/60 عملیات امام مهدی توسط سپاه ،ارتش و بسیج به استعداد ۱۱۸ نفر در جبهه‌ی شوش و در منطقه عمومی زعن، شلیبیه ، عنکوش آغاز شد. فرماندهی عملیات به عهده‌ی مرتضی صفاری و از شش محور انجام شد .که دو محور آن را نیروهای ارتش به عهده گرفتند. اهمیت این عملیات سبب شد تا فرماندهان وقت سپاه ازجمله رحیم صفوی،غلامعلی رشید و حسن باقری در این عملیات شرکت کنند و در کنار مجید بقایی و مرتضی صفاری عملیات را از نزدیک کنترل و هدایت کنند . با آتش توپخانه  و کاتیوشای ارتش مستقر در پشت قلعه شوش و اطراف چهارراه شوش ، همه‌ی نیروها به مواضع تعیین‌شده در طرح عملیات رسیده و عراقی‌ها باتحمل تلفات سنگین مجبور به ترک مواضع خود شدند .  بدین ترتیب منطقه به تصرف رزمندگان درآمد. اما درنهایت با مقاومت شدید عراقی‌ها ، نیروهای خودی به دلیل کمبود نفرات و شهادت و مجروحیت بخشی از نیروها در ساعت ۱۹:۰۰ مجبور به ترک مواضع اشغالی شده و به محل اولیه خود بازگشتند. (کربلایی۱۴۰۰)

35 روز بعد در ساعت ۳:۳۰ بامداد ۳۱/2/60 رزمندگان بار دیگر  در محور شوش(شلیبیه- عنکوش) وارد عمل شده و تا ساعت ۱۰۳۰صبح موفق شدند با وارد آوردن تلفات و خسارت سنگین به دشمن تپه‌های عنکوش و شلبیه را آزاد کنند . در پی این عملیات دشمن با چند پاتک سنگین سعی کرد تا مواضع ازدست‌داده را باز پس گیرد ، بااین‌حال نیروهای خودی موفق شدند ، پاتک‌های دشمن را خنثی و موقعیت خود را تا قبل از عملیات فتح المبین تثبیت کنند. (کربلایی، ۱۴۰۰) در این عملیات تلفات وارده به دشمن حدود ۱۲۰کشته و زخمی بوده و ۱۳۹نفر نیز  به اسارت درآمدند. همچنین۴ دستگاه تانک نیروهای دشمن منهدم و انبار مهمات آنان به آتش کشیده شد. (دهقان،ص۱۵۶)

در روزهای پایانی اسفندماه ۱۳۶۰  با نزدیک شدن به عملیات  فتح المبین ، تمام نیروهایی که در جبهه‌ی شوش بودند به تیپ تازه تأسیس ۱۷ قم ملحق شدو در این تیپ سازمان‌دهی گردیده ، و در عملیات فتح المبین شرکت نمودند. (کربلایی،  1400)

این عملیات با هدف انهدام نیروهای دشمن و کاهش توان رزمی او و خارج ساختن شهرهای شوش -دزفول و اندیمشک از برد توپخانه دشمن و تأمین جاده اندیمشک –اهواز و آزادسازی مناطق حساس غرب کرخه جهت دست‌یابی به مواضع پدافندی مناسب‌تر و امکان صرفه‌جویی در نیروهای پدافند کننده انجام گرفت. (فرودی ،ص ۴۴) عملیات از چهار محور کلی با چهار قرارگاه قدس،نصر، فجر و فتح سازماندهی شد که به ترتیب قرارگاه‌ها موظف بودند در محورهای تیشه کن،تپه سپتون،شوش و رقابیه وارد عمل شوند. (زارع زاده، نادر، صص۷۶و۷۷) این عملیات در ۳۰ دقیقه بامداد۲ فروردین سال ۱۳۶۱ با رمز مبارک یا زهرا(س) آغاز شد که با اجرای آن  2500کیلومترمربع از خاک جمهوری اسلامی ایران از اشغال دشمن خارج شد . همچنین جاده اهواز- اندیمشک از آتش مؤثر عراقی‌ها دور شد وشهرهای شوش ، دزفول و اندیمشک از تیررس آتش توپخانه دشمن خارج شدند علاوه بر این ، بخش وسیعی از مناطق اشغال‌شده همچون سایت‌های ۴و۵ رادار و ده‌ها روستای منطقه آزاد شدند و دو لشکر ۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه نیز آسیب فراوان دیدند. ( همان ، ص۷۷)

شهرستان شوش ونیروهای مردمی ونظامی مستقر در آن ، در پشتیبانی از جنگ، نقش بسزایی داشتند. عمده موارد پشتیبانی را می توان در موارد زیر شماره نمود:

1- حفظ و حراست  نیروهای بسیجی از شهر و اموال مردم و همکاری با آنها در انتقال اسباب و اثاثیه از آغاز جنگ تا عملیات فتح المبین ،در شرایطی که شهر زیر دید و تیر دشمن بود .

2- تامین نیروی انسانی گردان های شهید دانش ،ضد زره و گروهان روح‌الله ، لیله‌القدر وگروهان ویژه امام رضا(ع).

3- تامین بخشی از  نیروی انسانی  تیپ امام حسن(ع)، لشکر۷ ولیعصر(عج)، تیپ ۷۲ محرم و تیپ‌های ۳۳ المهدی، ۱۷قم(علی بن ابی طالب)، در عملیات های  فتح المبین و بیت‌المقدس و ارتفاعات ۱۸۱،۱۸۲ فکه.

4-  تأمین بخشی از نیروهای اطلاعاتی گردان های سیدالشهدا ، ثارالله از تیپ۱۶امام حسن عسکری(ع)، قرارگاه نصرت  و تیپ مستقل ۸۵ موسی بن جعفر(ع)

5- تشکیل ستاد امور جنگ‌زدگان جهت پشتیبانی از مهاجرین جنگی مناطق: شوش ، اندیمشک*، موسیان*، دهلران.

6- *پشتیبانی درمانی بیمارستان "نظام مافی"* شوش از ابتدای جنگ از رزمندگان شرکت‌کننده در عملیات‌های  فتح المبین، تپه ۱۸۱و ۱۸۲ فکه، محرم، والفجر مقدماتی ، والفجر۱(برهانی ۱۴۰۱).

7- پذیرایی هفتگی از رزمندگان، در روزهای جمعه با غذا و حمام صلواتی در چهار نقطه(شوش ،هفت تپه*، شهرک سلمان فارسی* و آبادی خلف مسلم)*.

8- شهرستان شوش ، تعدادی از قرارگاهها و پادگانهای مهم کشور را در خود جای داده است . مهمترین این اماکن عبارتند از:

قرارگاه لشکر ۲۵ کربلا در منطقه هفت‌تپه، پادگان آموزشی شهید حسن درویش در حومه شهر شوش، مهمانسرای شهید غلامعلی مهران زاده ، پادگان شهید قاسم پور در دوران جنگ در ۱۲ کیلو متری شهر شوش و پادگان شهید محسن حسینی ، مقر تدارکات لشکر ۲۵ کربلا روبروی ایستگاه راه آهن هفت تپه  و...

تعداد شهدای مدفون در شهرستان شوش۶۲۵ شهید، شهدای پاسدار۷۰ ، ارتش۸۲، نیروی انتظامی۲۹، بسیج۲۴۴، اداره اطلاعات۳، شهدای مردمی۲۰۰، شهدای مدافع حرم۲، شهید مدافع سلامت۱.

امروزِه تعداد۶۰۰ پرونده شهید تحت پوشش بنیادشهرستان شوش می باشند که تعدادی  از آن ها به صورت میهمان هستند شهرستان شوش تعداد ۱۸۵۴جانباز و ۱۳۴ آزاده دارد و از میان شهدا ۳۰شهید به‌عنوان شهید شاخص معرفی‌شده‌اند.که نام شهید دانش ، شهید حسن درویش ، صفراحمدی و شهید کریم صفی زاده به چشم می‌خورد. در شهرستان شوش تعداد ۴۰ گلزار شهدا وجود دارد. (گلزار شهدای شوش در ۵۰۰ متری جاده اهواز -اندیمشک با ۲۴۹ شهید ، گلزار شهدای شوش آخر اسفالت در آخر شهر با ۲۰ شهید، شهر حُر در مرکز شهر ۲۶ شهید،روستای سید راضی واقع در ۱۰ کیلومتری شوش با ۱۱ شهید و دیگرشهدا در سایر نقاط شهرستان مدفون هستند  تعداد شهدای گمنام در گلزار شهدای شوش یک شهید، گلزار شهدای آخر اسفالت۳ شهید و در یادمان شهدای فتح المبین* 8  شهید می باشد . با تسلط دید و تیر دشمن بر شهر شوش طی ۱۸ ماه نخست جنگ ،تعدادی از شهدا در خارج از شهر(قم ،دزفول، شهرک‌های دزفول و روستاهای شهرستان به خاک سپرده شدند. (تمیمی،مصاحبه۱۴۰۲)

یادمان شهدای فتح المبین در ۸ کیلومتری غرب شوش و یادمان بیمارستان صحرایی نیروی زمینی ارتش شهید مخبری* پذیرای زائران هستند.

وضعیت شهر شوش پس از جنگ ، به دو دوره تقسیم می‌شود:

1- دوره پس از عملیات فتح المبین و خارج شدن شهر  و قسمت اعظم شهرستان شوش از تیررس مستقیم دشمن.

2- دوره پس از پایان جنگ . پس از عملیات فتح المبین مردم  شهر و اکثرروستاهای واقع در مناطق عملیاتی که هم زمان با شروع تجاوز دشمن محل سکونت خود را ترک کرده بودند، به خانه و کاشانه خود بازگشتند و با کمک ستاد بازسازی (استانهای تهران،قم،و کرمان) و بنیاد مسکن، خانه‌های خود را بازسای اما بعد از  پایان  تجاوز و مهاجرت عمده‌ای از مردم شهرهای همجوار همچون بستان و همچنین مردم شهرهایی از استان ایلام ،دهلران،موسیان، و روستاهای اطراف ، باعث رشد جمعیت شهر شوش گردید.( مهرالزمان، ۲۱۹)  این موضوع ، موجب توسعه‌ی بازار واردات شهرستان شوش شد وبازار خرید و فروش در آن رونق گرفت.

امروزه با گذشت بیش از سه دهه از پایان جنگ تحمیلی و با تاسیس صنایع تبدیلی و تکمیلی ،شهرستان شوش در مسیر توسعه قرار گرفته است. مهم ترین این صنایع ، عبارتند از : شرکت تولید بذر گندم،ایستگاه خشک ذرت،شالی‌کوبی،خوراک دام،سیلوی گندم با ۱۱مرکز خرید گندم، تعمیر و راه اندازی کارخانه شیر،کشتارگاه طیور،کارگاه سیلاژ و بسته‌بندی علوفه،صنایع بسته‌بندی کنسرو و مربا،شرکت تولید بذر ذرت. زمین‌های کشاورزی که به دلیل اشغال دشمن و حملات توپخانه بایر مانده بودند به زیر کشت رفتند و رونق کشاورزی شکل گرفت به‌طوری‌که شهرستان شوش ،رتبه اول در تولید گندم و ذرت،رتبه اول در تولید چغندر پاییزه در کشور،رتبه اول درکشت و تولید کلزا،رتبه اول در پرورش شتر در استان، رتبه دوم در پرورش گاومیش در استان را دارا می باشد . همچنین پرورش ماهیان خاویاری شهرستان شوش در حدود۱/2 میلیون تن معادل ۱۵ درصد کل تولیدات استان و۸/1 درصد کل تولیدات کشور است.(شهابی۱۴۰۱) سهم شهرستان شوش از طرح موسوم به مقام معظم رهبری با هدف احیای اراضی کشاورزی در استان خوزستان با ۱۳ در صد از ۵۵۰هزار هکتار زمین های کشاورزی است که خود رقم قابل توجهی است ، از دیگر موارد اهتمام به توسعه شهرستان، می توان به توسعه خطوط جاده ای و ریلی و اصلاح زیر ساخت های راه های جاده ای و ارتباط روستایی ، توسعه آب لوله کشی و گازرسانی روستایی و توسعه زیرساخت های خطوط تلفن ثابت وهمراه و اینترنت ، افزایش بانک ها و موسسات مالی اعتباری ، افزایش ابزار وادوات  کاشت و برداشت کشاورزی ایجاد و مراکز بهداشتی و درمانی و ایجاد و توسعه مراکز فنی و حرفه ای  اشاره کرد .

یادمان "شهدای فتح المبین" در ۵کیلومتری شهر شوش بنا گردیده که همه‌ساله محل تجدید خاطره و میثاق کاروان‌های راهیان نور با شهدای دفاع مقدس است. شوش بعد از جنگ شاهد رشد و توسعه مراکز تفریحی ، سیاحی ، ورزشی ، در شهر و روستا و احداث دانشگاه آزاد و پیام نور و دانشکده باستان شناسی ، بازسازی و تکمیل و افتتاح موزه شوش ، مراکز کتابخانه ای ، کانون ها و هسته های مساجد شد .

منابع و مأخذ :

• انصاری ،مهدی،۱۳۷۷،خرمشهر در جنگ طولانی،چاپ دوم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقان جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

• . پور کاظم،حاج کاظم، ۱۳۷۳،جغرافیای تاریخی خوزستان،اهواز،موسسه فرهنگی آیات .

• . پور جباری، پژمان،۱۳۹۱،اطلس جغرافیایی حماسی ، چاپ پنجم، تهران،نشرصریر، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس.

• . پور جباری،پژمان، ۱۳۹۰، جنگ به روایت فرمانده، تهران، بنیاد حفظ و نشر آثار ارزش‌های دفاع مقدس.

5. پور کاظم ،عزیز اله،۱۳۹۳،نبرد شوش، اصفهان ،نشر ستارگان درخشان .

6. پور جباری،پژمان،اطلس جغرافیای حماسی۱انتشارات صریر، تهران ۱۳۹۱ چاپ پنجم ،

7.  جمعی از اساتید و پیشکسوتان دفاع مقدس،۱۳۹۲،معارف جنگ، تهران ،انتشارات ایران سبز.

8. جعفری،عباس،۱۳۸۴،گیتاشناسی ایران،جلد۳،چاپ دوم،تهران،هامون

9.  سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،۱۳۸۵،فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشوراستان خوزستان،جلد۲،چاپ اول،تهران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

10.  درودیان، محمد،۱۳۹۴،آغاز تا پایان،چاپ۲۱، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.

11. دهقان، احمد، ۱۳۸۹،گزارش روزانه جنگ، تهران، مرکز نشر آثار شهید حسن  باقری.

12. دیناروند،جعفر،۱۴۰۰،قوم‌شناسی شوش(دزفولی شناسی)اندیمشک،انتشارات اریترین.

13.  در کتانیان،غلامرضا،۱۳۸۸،انقلاب اسلامی در دزفول،تهران،انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

14.  رحیمی، مصطفی،۱۴۰۰،نبرد تنگه‌ها،تهران ،ناشر موسسه شهید حسن باقری.

15. رشیدی،نیره زمان،۱۳۷۱،نگاهی به تاریخ خوزستان،تهران،انتشارات بوعلی.

16. زارع زاده، نادر، اطلس لشکر علی بن ابی‌طالب(ع) در دوران دفاع مقدس،  مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ،تهران ۱۳۹۹

17. طرفی، حمید،۱۳۸۴،دشت آزادگان در هشت سال دفاع مقدس،چاپ اول ، قم،انتشارات نسیم حیات

18. عبدی ،کامیار،۱۳۷۳،«صدوسی سال حفاری درشوش»،تهران، ویژه‌نامه نخستین گردهمایی باستان‌شناسی شوش، شماره۱۲ تابستان و پائیز.

19.  علایی، حسین،۱۳۹۵،تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، تهران، انتشارات مرزوبوم.

20.  فرودی،قاسم، ۱۳۹۵،اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب ،ناشر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.

21.  فرودی ،قاسم،اطلس مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ، تهران، ۱۳۹۵ ، چاپ اول.

22. قوی دل ،موسوی ،علی‌اکبر،۱۳۸۷،عملیات فتح المبین،تهران،انتشارات ایران سبز

23. کابلی ، میر عابد، ۱۳۷۳،«شوش و میراث باستانی دشت شوشان»، تهران ،ویژه‌نامه نخستین گردهمایی باستان‌شناسی شوش، شماره۱۲ تابستان و پائیز.

24. گریشمن، رومن،ترجمه:محمد معین،۱۳۹۰،ایران از آغاز تا اسلام،چاپ سوم ،تهران،موسسه انتشارات نگاه.

25.  لطیفی،مریم،۱۳۹۶،آبراه تبوک، تهران،ناشر دانشگاه امام حسین(ع)

26. مهرالزمان نوبان و سیروس ایمانی ، ۱۳۷۳،«نظری اجمالی به شوش و علل توسعه و گسترش آن در قرن حاضر، ،تهران،ویژه‌نامه نخستین گردهمایی باستان‌شناسی شوش، شماره۱۲ تابستان و پائیز.

27.  محسنی فر،عبدالحسین، ۱۴۰۰،شوش در انقلاب و دفاع مقدس، اهواز،انتشارات راه ماندگار

28. مجیدزاده،یوسف،تاریخ و تمدن ایلام،انتشارات مرکز نشر دانشگاهی،تهران،چاپ اول ۱۳۷۰

29. موسسه فرهنگی بنیاد شوش شناسی،۱۳۹۷،شوش کهن‌ترین شهر ایران‌زمین،شوش،کانون آگاهی و تبلیغات افق فردا.

30.  نگهبان ،عزت الله،شوشیا کهن ترین مرکز شهر نشینی جهان،تهران،سبحان نور،۱۳۹۰

مصاحبه‌ها :

• برهانی، عبدالزهرا،۱۴۰۱ شوش دانیال(ع)

• پور مهدی، غلامحسین،۱۳۹۶  ،شوش، یادواره عملیات ۲۵ فروردین سال۱۳۶۰.

•  تمیمی، بشیر،۱۴۰۲، بنیاد شهید و ایثارگران شهرستان شوش دانیال(ع)

• حسن زاده، حشمت،۱۳۹۶،شوش،یادواره عملیات ۲۵ فروردین سال۱۳۶۰.

• دیناروند،رضا،۱۳۹۶، مصاحبه ، شوش، یادواره عملیات ۲۵ فروردین سال۱۳۶۰.

• سبحانی، امید،۱۴۰۰۱، شوش دانیال(ع)

• سرخی،حسن،۱۴۰۱،شوش، یادواره عملیات ۲۵ فروردین سال۱۳۶۰.

• شهابی،فیروز،۱۴۰۱، شوش دانیال(ع)

• قلاوند،غلامعباس،۱۳۹۹، شوش دانیال(ع)

• قاسمپور،عبدالنبی،۱۳۹۶،شوش یادواره عملیات ۲۵ فروردین سال ۱۳۶۰.

• کربلایی،حمزه،۱۴۰۱،اهواز، کیانشهر.

فضای مجازی:

• درگاه سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران. ۶/3/1401. تصویب‌نامه راجع به ایجاد تأسیس بخش شاهوور و شهرستان شوش در استان خوزستان از سایت.https://www.qavanin.ir

• درگاه سازمان ملی آمار ایران،دادها و اطلاعات آماری وسرشماری عمومی نفوس و مسکن استان خوزستان،www.amar.org.ir