پشت درهای خاکی، نام تئاتر صحنه‌ای با موضوع جنگ تحمیلیدفاع مقدس به نویسندگی محمد عارف و کارگردانی سعید نوریان.

دکتر محمد عارف متولد ۱مهر ۱۳۴۰ در شهر کازرون استان فارس است. ،  نویسنده، پژوهشگر، انسان‌شناس و کارگردان سینما و تئاتر، استاد دانشگاه آزاد تهران (واحد مرکزی ) که در واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد به تدریس دروس فیلم‌نامه و نمایش‌نامه‌نویسی مشغول هستند. ایشان از وی ۱۸مقالۀ ژورنالی و ۳۰ مقاله در مجلات داخل کشور و ۷۱مقاله با موضوع تئاتر، انسان شناسی، فرهنگ و آیین‌ها نوشته‌انددر دست است. تاکنون هشت کتاب شاخص در زمینۀ انسان‌شناسی هنر نوشته‌اند نوشته است که کتاب «کمیجان: سرزمین شگفت‌انگیز تات‌ها و مادها »(   ش   ) در دانشگاه‌های ایران مورد توجه پژوهشگران انسان‌شناس  و گروه تئاتر و سینمای مستند قرار گرفته و چاپ چهارم آن نیز به پایان رسیده‌است.

از دیگر آاثار شاخص این استاد بزرگواروی  می‌توان به باران و بوران (    ش)، درخت گیان (      ش)، شور شیرین (      ش)، جریره (      ش)، خاک خنده‌ریز (      ش)، شب واقعه (      ش) و  حبیب(      ش)  اشاره کرد. 

محمد عارفوی در جشنواره‌های مختلفی شرکت کرده و جوایز متعددی هم دریافت کرده‌است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ؛ نامزد دریافت قلم طلایی سینمایی بین‌المللی با فیلم‌نامۀ «روز تولد تو»، عضو در شورای عالی شانزدهمین جشنوارۀ بین‌المللی تئاتر مقاومت و عضو هیئت تحریریه دو فصل‌نامۀ علمی تخصصی جستارنامۀ فرهنگ و هنر اسلامی، دریافت تندیس پژوهشگر برتر هنر و معماری دانشگاه‌های ایران، نشان افتخار یک عمر تلاش هنری از معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، دریافت تندیس بلورین جایزۀ دوم نمایش‌نامه‌نویسی دینی استادان دانشگاه‌های کشور، دریافت ۱۸جایزۀ اول نمایش‌نامه‌نویسی در جشنواره تئاتر دانشگاه‌ها و استان‌های کشور در سال‌های ۱۳۸۴-1372ش) ( محمد عارف - ویکی‌پدیا، دانشنامۀ آزاد، بش ).

سعید نوریان متولد ۱۶ دی ماه سال ۱۳۴۷ در اردبیل و دارای مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد واحد سراب است. وی محقق و پژوهشگر حوزۀ دفاع مقدس (مسئول کمیتۀ فرهنگی و هنری هیئت تدوین دایره المعارف دفاع مقدس استان اردبیل از سال ۱۳۷۵تا ۱۳۸۵ش ) بوده و مدیر درگاه ایران تئاتر( حوزه تخصصی تئاتر) و مدیرمسئول انتشارات جنت‌سرا  در اردبیل می باشد. او هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ش، در دبستان شیخ صفی اردبیل با بازی در نمایش‌نامۀ «قیام مستضعفان علیه مستکبران» وارد عرصۀ هنر شد و با حضور در پایگاه‌ مقاومت صاحب‌الزمان(عج) محلۀ امیریه و تبلیغات و انتشارات سپاه پاسداران اردبیل، با شرکت در گروه‌های سرود و نمایش وجه دیگری از استعداد‌های هنری خود را به نمایش گذاشت. این هنرمند اردبیلی از سال ۱۳۶۴ش، با حضور در خانۀ فرهنگ و ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی اردبیل به طور رسمی وارد حوزۀ فرهنگ و هنر شد و از سال ۱۳۷۵ش، به‌عنوان گوینده، مجری و گزارشگر در برنامه‌های مختلف صدا و سیمای مرکز اردبیل حضور داشته‌است (نوریان).

«گروگان»، «اسیر»، «صدام در آستانه سقوط»، «داروی سلامتی»، «جایزه»، «تیرغیبی«، «پدر و پسر»، «ساوالان»، «نترس زندگی»، «چپو»، «مرگ تابوت»، «معدنچیان»، «هالو نباش ژنرال»، «تشریفات»، «پشت درهای خاکی»، «دلبران»، «عود برآتش»، «شب بو های هویزه»، «عاشق کشون»، «اشتباه»، «ساوالان»، «سارای»، «آخرین اتوبوس»، «آهنگ عزا»، «داغ دل جبهه»، «چشم اندازی به ساحل»، «روایت خون»، «افلاکیان خاکی»، «دستفروش»، «گل های شقایق»، «انتظار»، «تور را چشم در راهم»، «تکم تماشاسی»، »زیر خاکی»، «تفسیر عشق»، «زائر غریب»، «سه هزار و سیصد و سی و سه ثانیه تا سومین روز از ماه سوم»، «غدیر»، «مائدۀ آسمانی»، «ناوراردان»، «بی خانمان»، «ژنرال ارتش مرده»، «باد که می‌نویسد»، «عشق قافله‌سی»، «قانلی محراب»، «روایت عشق»، «ای کاش فرصتی دیگر می‌یافتم»، «تصویر شکسته»، «گلین سارای»، «مرگ یزدگرد»، «آئین‌های نمایشی و بازی‌ها» و کلی آثار جذاب دیگر ازجمله نمایش‌هایی هستند که سعید نوریان در آن‌ها به‌عنوان بازیگر، کارگردان و نویسنده حضور داشته‌است.

مدیریت روابط عمومی، کارشناسی طرح و برنامه، کارشناسی شورای پژهشی، مسئول دبیرخانۀ شورای فرهنگ عمومی استان، معاون هنری و سینمایی ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان از جمله مسئولیت‌های این هنرمند اردبیلی است.

ایشان علاوه‌بر عضویت در چند دوره هیئت امنای انجمن نمایش اردبیل، هیئت مدیرۀ شورای عالی هنر استان، عضویت در چند دوره شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش استان اردبیل، حضور در هیئت‌های بازخوانی ، بازبینی و داوران جشنوارۀ تئاتری در سطوح استانی و منطقه‌ای و ملی؛ در جشنواره‌ها و رویدادهای مختلف تئاتری و سینمایی حضور موفق داشته و موفق به دریافت جوایز و رتبه‌های ارزشمندی از این رویدادهای هنری و سینمایی نیز شده‌است. این پژوهشگر، نویسنده، بازیگر و کارگردان علاوه بر حضور تاثیرگذار در تئاتراستان، در فیلم‌های کوتاه و مجموعه‌های تلویزیونی هم حضور موفقی داشته‌است.

از آثار مکتوب این هنرمند اردبیلی باید به این موارد اشاره کرد: سبدسبد عشق، کارنامۀ فرهنگ و هنر، سیمای تلاش، سیمای حضور، همراه با مراجعان، همراه با قدسیان، سرود هشتم ، هشتمین رکعت عشق، مهربان‌تر از نسیم، نغمه‌های آسمانی، شوق وصال، یک حرف از هزاران، حضرت باران، پرنیان عشق، چشمه‌های جوشان، تمنای وصال، سخن عشق، میلادسرخ ، طبع دریانوش، روایت عشق، نسیم رضوان، جاودانه‌های عاشورایی، نقش مانا، کبوترانه، روایت آفتاب، نقل عشق، خاتم ملک سلیمان، عرفای مجاهد، هفت‌تا یک(مجموعۀ ۷ نمایشنامه)، هفت‌تا دو(مجموعۀ ۷ نمایشنامه از نویسندگان استان اردبیل)، روایت خورشید، نشان ارادت، رواق هشتم، بوی رضوان، مداحی در مکتب اهل بیت (ویرایشگرادبی)، ویژگی‌های مداح نمونه(ویرایش)، کتاب همایش بین المللی عاشیق دده قربانی، ضریح دل(ویرایشگر ادبی )، بیله‌سوار شهرِ همیشه آفتاب‌گیر (ویرایش ادبی )، تئاتر در خلخال(ویرایشگر ادبی)، رفتارهای مجرمانۀ دانش آموزان در اوقات فراغت(ویرایش علمی و ادبی)، واژگان تخصصی مدیریت و بازاریابی(ویرایش علمی و ادبی)، صدسال نمایش در اردبیل (درحال ویرایش نهایی).

تالیف و ارایۀ بیش از۲۵۰مقاله در زمینه‌های مختلف مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و هنری، روابط عمومی، اطلاع‌رسانی و نقد و بررسی نمایش‌ها و برنامه‌های فرهنگی و هنری در نشریات مهم از جمله اطلاعات هفتگی، تماشای زندگی، نمایش، مبین، پیام اردبیل، آوای اردبیل، صبح سبلان، امید اردبیل، اردبیل فردا، محراب عشق، فرهنگ دار الارشاد، جنت‌سرا، روابط عمومی و نشریات تخصصی جشنواره‌های فرهنگی، تئاتری، سینمایی و موسیقی برگزارشده در کشور، کتاب کنگره شعر عاشورایی، کتاب نمایشگاه کتاب اردبیل، کتاب همایش فضایل رضوی، درگاه ایران تئاتر، خبرگزاری رضوی و... همچنین در این سال‌ها، بیش از ۲۰۰مقاله، یاداشت، گزارش و گفت‌وگو در زمینه‌های مختلف مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و هنری، روابط عمومی، اطلاع‌رسانی و نقد و برسی نمایش‌ها و برنامه‌های فرهنگی و هنری در نشریات محلی، درگاه ایران تئاتر، خبرگزاری رضوی، خبرگزاری ایران پرس به قلم  سعید نوریان به چاپ رسیده‌است(همو).

پیشینۀ تئاتر در اردبیل، تحلیل و بررسی فعالیت‌های فرهنگی و هنری استان اردبیل (به سفارش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۹۵ش)، بررسی جشنواره‌های تئاتر استانی اردبیل(به سفارش ادارۀ کل فرهنگ و ارشاداسلامی استان اردبیل و ادارۀ کل هنرهای نمایشی ۱۳۹۴ش)، بررسی جشنواره‌های تئاتری منطقه‌ای برگزارشده در اردبیل (به سفارش ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل و  اداره کل هنرهای نمایشی ۱۳۹۴ش)، نگاهی به حضور هنرمندان استان اردبیل در حماسۀ دفاع مقدس(به سفارش ادارۀ کل حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اردبیل۱۳۹۶ش)، تئاتر اردبیل و انقلاب اسلامی(به سفارش بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس۱۳۹۶ش)، چهل سال اقتدار و عزت، چهل سال حضور در صحنه(به سفارش ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل و ادارۀ کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سال۱۳۹۷ش) از جمله تحقیقات علمی و پژوهشی سعید نوریان است.

سعید نوریان در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ش، مسئول ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانۀ عمومی شهرستان بیله سوار مغان از طرف اکبر فرهیخته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و هم‌زمان با استان شدن اردبیل، به این شهرستان اعزام شد و در طول مدت حضور در این شهرستان علاوه بر آموزش و تربیت هنرمندان مستعد و جوان، زمینه‌ای را فراهم کرد تا هنرمندان بیله سوار با نمایش پشت درهای خاکی برای اولین بار در جشنواره تئاتر استانی شرکت کنند. اقدامی ارزشمند که در سال های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ش هم تکرار شد و تئاتر اردبیل، شاهد درخشش هنرمندان تئاتر بیله سوار در جشنوارۀ تئاتر استانی بودند. حضور سعید نوریان در بیله سوار نقطۀ عطفی در تاریخ فرهنگ و هنر این دیار و ارتقای تئاتر بیله سوار است. سعید نوریان زمانی هم که در ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان نیر بود(1389ش)، علاوه بر آموزش هنرمندان، تولید و اجرای نمایش‌های مختلف و ارتقای کمی و کیفی تئاتر نیر، با هنرمندان جوان این شهرستان در هجدهمین دورۀ جشنوارۀ تئاتر استانی اردبیل حضوری موفق داشت. این اولین تجربۀ حضور در یک رویداد تئاتری برای هنرمندان شهرستان نیر بود. 

صحنۀ شروع نمایش پشت درهای خاکی، در خانه‌ای است که دور تا دور آن را تار عنکبوت محصور کرده‌ و مرد جوان جانبازی که لباسی نیمه سفید و نیمه سیاه به تن دارد، روی ویلچر نشسته. این مرد جوان در زمان جنگ تحمیلی به دلیل دفاع از میهن ترک تحصیل می‌کند و به جبهه اعزام می‌شود. امّا درجنگ مجروح گشته و جانباز می‌شود. بعد از بازگشت به خانه، روح و جسمش افسرده شده و خود را به دلیل جانباز بودنش در خانه محصور می‌کند. چند سال گذشته و او همچنان خود را در یک اتاق حبس کرده‌ و مدام با همزادش صحبت می‌کند. سرانجام او تصمیم می‌گیرد که از زندان تنهایی‌اش رها شود و خود را در رودخانه بشوید و در ادامه اتاق را ترک می‌کند. در این نمایش، فرد جانباز وجدان روشن و سفید خود را در پشت جسم تاریک و خاک‌آلود محصور شده می‌بیند. بازیگر مرد با تماشای اوضاع درون خانه و همین‌طور دیوارهایی که مملو از تارهای عنکبوت (بصورت نمادین از جنس نخ) است، متحول می‌گردد. با دیدن گرد و خاک روی اشیائی مثل چفیه و پلاک که دو نماد ارزشمند دفاع مقدس هستند؛ متاثر شده و بعد از مدت طولانی تأمل و رویایی با وجدان خود که همان بُعد پاک و معصوم شخصیت اوست، به باورها و اعتقادات خود متوسل می‌شود، نور معرفت الهی خود را از درون باز‌می‌یابد، با اراده‌ای قوی‌تر از ویلچر بلند شده، چندین بار به زمین می‌خورد، اما مجدد سعی می‌کند با کنار زدن موانع و محدودیت‌هایی مثل تارهای عنکوبت که با دستانش آنها را پاره کرده، به سمت بیرون می‌رود در را باز کرده مجدد وارد جامعه می‌شود.

زیباترین صحنۀ این نمایش، پاره‌کردن تارهای تنیدۀ عنکبوت‌ها که مانع دید نور معرفتی در وی بوده‌اند و همچنین صحبت شخصیت درونی و شخصیت بیرونی فرد جانباز که به ‌صورت نیمه‌سیاه و نیمه‌سفید دیده می‌شود، است.

در این نمایش سعید نوریان به همراه جابر فتحی ایفای نقش کرد. طراح‌صحنه و طراحی‌گریم و دکور به‌دست برعده سعید نوریان صورت گرفتبوده است.

دیگر عوامل نمایش: مدیر صحنه: ؛روشن اسدی، اجرای دکور: ؛ افشین آقازاده، منشی صحنه: ؛زنده یاد شهروز محبی، طراح آفیش و بروشور: ؛حسین رحمتی، گریمور: ؛علی فرازی، نور و صدا: ؛ میکائیل برقی، تدارکات: ؛ جابر فتحی، پشتیبانی کار: ؛ گروه هنری پویای نور اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان بیله سوار.

ابزار مورد استفاده در  نمایش پشت درهای خاکی، ویلچر، پلاک، چفیه، آئینه و طناب و... بود و همین‌طور اجرای نمایش به زبان فارسی و بدون لهجه بود.

این نمایش در تالار بیضای اردبیل در کتابخانۀ عمومی شهید مطهری اجرا شد  و در جشنوارۀ تئاتر استانی اردبیل در سال ۱۳۷۳ش،  توانست جوایز بازیگری، کارگردانی و طراحی صحنه را برای سعید نوریان به ارمغان بیاورد و همچنین دکتر محمد عارف جایزۀ بهترین نمایش‌نامه‌نویس این جشنواره را به خود اختصاص داد.

جلسۀ نقد و بررسی نمایش پشت درهای خاکی_ سعید نوریان، محمد عارف و امین رسولی

مآخذ: نوریان، سعید، (کارگردان تئاتر پشت درهای خاکی)، مصاحبه با مؤلف، ۱۸ آذر ۱۴۰۳؛« محمد عارف»(بارگذاری:۷شهریور)،ویکی‌پدیا، دانشنامۀ آزاد،<محمد-عارف/ https://fa.wikipedia.org/wiki> (دسترسی: ۱۸ آذر ۱۴۰۳).

/ لیدا جان‌زمین/

.