از کوه‌های کاتو تا کانال ماهی (خاطرات سردار کوروش آسیابانی)،  کتابی دربارۀ خاطرات شفاهی کوروش آسیابانی، معاون عملیات لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین در جنگ تحمیلی عراق و ایران به قلم آذر آزادی.

کوروش آسیابانی در ۱۳۴۱ ش در شهر هَرسین در ۴۳‌کیلومتری شرق کرمانشاه متولد شد و در دوران نوجوانی وارد  فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی دوم (1320-1357 ش) شد. فعالیت وی از پیروزی انقلاب اسلامی ایران از بهمن ۱۳۵۷ در برقراری نظم و امنیت هرسین، عضویت در بسیج و حضور در جنگ ادامه یافت. وی در ابتدای جنگ به‌عنوان سرباز، به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شهرستان سرپل‌ذهاب (غرب استان کرمانشاه) اعزام شد و در ادامه، پس از پایان خدمت سربازی به عنوان نیروی پاسدار در مناطق جنگی مسئولیت‌هایی ازجمله فرماندة جبهه غربی قصرشیرین، فرماندة قرارگاه تاکتیکی تیپ ۱۱ امیرالمؤمنین و  قائم‌مقام تیپ ۴ انصارالرسول استان کرمانشاه تا تیر ۱۳۶۷ را برعهده داشت. وی پس از پایان جنگ تحمیلی افزون بر معاون تیپ انصارالرسول وظایف مهمی ازجمله معاون عملیات لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین (1369-1372 ش)، جانشین قرارگاه منطقه‌ای نیروی زمینی سپاه پاسداران (نجف اشرف)، از ۱۳۷۲ ش و با حفظ سِمت، فرمانده قرارگاه شهید کاظمی (قرارگاه عملیاتی تأمین امنیت مناطق اورامانات و دالاهو در شمال غرب کرمانشاه)، فرمانده قرارگاه نصر و جانشینی قرار‌گاه عملیاتی نجف اشرف نیروی زمینی سپاه پاسداران بر عهده داشته است (ص ۶-12).

با توجه به مسئولیت‌هایی که آسیابانی در دوران جنگ و پس‌ازآن بر عهده داشته ، اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان کرمانشاه بر آن شد با هدف جمع‌آوری و حفظ اطلاعات فرماندهان جنگ تحمیلی، اثری را از او تدوین و به چاپ برساند. کتاب طی دو سال تهیه شده است. عنوان کتاب برگرفته از حضور آسیابانی در جنگ تحمیلی از کوه‌های کاتو در شمال شرق عراق (جبهة شمال‌غرب) تا کانال ماهی در جنوب شرق عراق(جبهة جنوب) است (آزادی).

کتاب دارای ۱۳ سیزده فصل است و پس از مقدمه‌ای کوتاه دربارۀ چگونگی روند مصاحبه با کوروش آسیابانی و تدوین مطالب، در فصل نخست با عنوان «دوران کودکی و اُنس با مکتب‌خانه» به وضعیت و شیوه زندگی و اوضاع‌واحوال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در شهر هرسین پرداخته است (ص ۱۹-22)

در فصل دوم با عنوان «دوران نوجوانی، انقلاب اسلامی و شروع فعالیت‌های انقلابی» به پیروزی انقلاب و وقایع مربوط به آن بررسی و آنگاه به تسخیر پاسگاه ژاندارمری شهر هرسین در ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ توسط نیروهای انقلابی و همچنین تشکیل بسیج در آن شهر (1358 ش) و فراگیری آموزش‌های تخصصی نظامی راوی در پادگان شهدا (یا خِضرِ زنده در ۱۸‌کیلومتری شمال غربی استان کرمانشاه) و اعزامش به خدمت سربازی در هوانیروز روایت شده‌است (ص ۲۵-39).

راوی در فصل سوم با عنوان «جبهه‌های غرب، آغاز مسئولیت‌ها و نخستین مجروحیت» از آغاز جنگ و اعزامش از پایگاه سوم شکاری شهید نوژه در همدان به سرپل‌ذهاب را روایت کرده‌است، آنگاه به تشکیل گروه گشت القارعه برای شناسایی خطوط نیروهای عراقی در ارتفاعات بازی‌دراز پرداخته است. او در ادامه به حمله لشکرهای ۴ و ۶ ارتش عراق به قصرشیرین پرداخته است. همچنین به مجروحیتش در سرپل ذهاب، براثر اصابت خمپاره گفته است. او در ادامه به عملیات ثارالله در ۱۵ مرداد ۱۳۶۱ با هدف آزادسازی ارتفاعات شمال قصر‌شیرین که به‌عنوان مسئول تیم شناسایی حضور داشت اشاره کرده و در ادامه به تحرکات ارتش عراق در سومار (جنوب قصرشیرین) و اعزامش به آنجا در دی یا بهمن ۱۳۶۱  روایت کرده‌است (ص ۴۴-73).

فصل چهارم با عنوان «درد و رنج‌های دومین مجروحیت»، راوی به دومین مجروحیتش در ۱۳۶۲ ش، در سومار براثر اصابت ترکش خمپاره به شکم، سر، دست و گردن اشاره دارد (ص ۷۷-93).

«حضور در جبهه‌های ایلام و درگیری با گوش‌بُرها (فُرسان)»نام فصل پنجم است که راوی از حضورش در جنوب و جنوب غرب ایلام در ۱۳۶۳ ش و درگیری با گروه‌های ضدانقلاب تحت عنوان گوش‌برها یا (فُرسان) را شرح می‌دهد (ص ۹۷- 116).

وی در فصل ششم با عنوان «عملیات والفجر ۸ (فاو)» ماجرای عملیات والفجر ۸ (8 بهمن ۱۳۶۴) که طی آن فاو (شهر بندری در جنوب شرقی عراق در دهانه خلیج‌فارس) به تصرف نیروهای ایرانی در آمد را روایت کرده است (ص ۱۱۹-129).

فصل هفتم با عنوان «حماسة ارتفاعات کاتو و لَری» به روایت آسیابانی از اعزامش به استان سلیمانیه در شمال شرقی عراق برای شرکت در عملیات والفجر ۹ (اسفند ۱۳۶۴) و استقرار تیپ مستقل ۲۹ نبی‌اکرم و لشکر ویژه شهدا در ارتفاع کاتو می‌باشد. وی در ادامه به بمباران ارتفاع کاتو توسط هواپیماهای عراقی و شهادت تعداد زیادی از نیروها اشاره کرده است (ص ۱۳۳-147).

آسیابانی در فصل هشتم با عنوان «سقوط مهران و حماسة آزادسازی آن در عملیات کربلای ۱» به چگونگی این وقایع در ۱۳۶۵ ش پرداخته است (ص ۱۵۱-168).

راوی در فصل نهم با عنوان «اعزام به دورة دافوس، عملیات کربلای ۴ و ۵» اعزامش به تهران برای شرکت در دوره‌های آموزشی علمی و نظامی و همچنین حضورش در عملیات کربلای ۴ در دی ۱۳۶۵ با هدف انهدام نیروهای عراقی در غرب اروندرود و جنوب خرمشهر در استان خوزستان و سپس اعزام به واحد عملیات قرارگاه قدس برای حضور در عملیات کربلای ۵ در دی ۱۳۶۵ در شلمچه با اهداف آزادسازی این منطقه را بازگو کرده است (ص ۱۷۱-191).

«ادامه دورة دافوس، عملیات والفجر ۱۰» نام فصل دهم است که مربوط به عملیات والفجر ۱۰ در اسفند ۱۳۶۶ در حلبچه واقع در شمال شرق عراق (حدود ۲۵‌کیلومتری مرز با ایران) است که آسیابانی به‌عنوان قائم‌مقام تیپ مستقل انصارالرسول در این عملیات حضورداشته است. او تصریح کرد پس‌ازاین عملیات رژیم بعث عراق اقدام به بمباران شیمیایی حلبچه کرد و آنگاه اسکان آوارگان عراقی و انتقال به کرمانشاه توسط رزمندگان ایرانی پرداخته ‌شده است (ص ۱۹۵-207).

در فصل یازدهم با عنوان «عملیات مرصاد» از ورود مجدد ارتش عراق ونیروهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به استان کرمانشاه در ۳۱ تیر ۱۳۶۷ و اِشغال شهرهای کِرِند غرب و اسلام‌آباد غرب و پیشروی آن‌ها به سمت کرمانشاه بیان شده که در پی آن، نیروهای ایرانی با هدف انهدام آن‌ها عملیات مرصاد را در ۵ مرداد ۱۳۶۷ انجام دادند (ص ۲۹۹-318).

فصل دوازدهم و سیزدهم با عنوان «آتش‌بس و غم فراق امام (ره)» و «تمهید اردوگاه و استقبال از آزادگان» به‌طور خیلی کوتاه از پایان جنگ و سپس رحلت امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در خرداد ۱۳۶۸ اشاره کرده، آنگاه به‌عنوان قائم‌مقام تیپ انصارالرسول از مقدمات ورود آزادگان به ایران و استقبال از آن‌ها را روایت کرده است (ص ۲۲۲-230).

در پایان کتاب، تصاویر و اسناد (حُکم) آورده شده‌است (ص ۲۳۵-260). کتاب از کوه‌های کاتو تا کانال ماهی افزون‌بر ارزش تاریخی، اطلاعات خوبی دربارۀ لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین و تیپ ۴ انصارالرسول در جنگ تحمیلی ایران و عراق را شرح می‌دهد. از نقاط قوت کتاب از کوه‌های کاتو تا کانال ماهی می‌توان به ذکر جزئیات در روایت وقایع و حوادث اشاره کرد. زبان کتاب ساده و روان و عبارت‌ها کوتاه است. اشکال اساسی کتاب عدم گویاسازی اسامی اماکنی مانند دشت ذهاب و قله ابوذر است (ص ۱۹۵). همچنین ازآنجاکه اسامی زیادی در کتاب به‌کاررفته است، بهتر بود فهرست اعلام داشته باشد.

این کتاب در ۱۳۹۴ ش در قطع رقعی توسط انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در تهران چاپ شده است.

مآخذ: آسیابانی، کوروش، از کوههای کاتو تا کانال ماهی، به کوشش آذر آزادی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ۱۳۹۴ ش؛ آزادی، آذر (نویسنده کتاب)، مصاحبه با مولف، ۲۲ مهر ۱۴۰۰.

/ نوشین زمانی زردسَواری/