پاوه، شهرستان و شهری در شمال غرب استان کرمانشاه.

این‌ شهرستان با وسعت ۸۰۲ کیلومتر مربع‌ در شمال‌ غربی‌ استان‌ کرمانشاه‌ واقع‌ است‌ و از شمال‌ و مشرق‌ به‌ شهرستانهای‌ مریوان‌ و کامیاران(در استان‌ کردستان‌)، از جنوب‌ به‌ شهرستان‌ جوانرود(در استان‌ کرمانشاه‌) و از مغرب‌ به‌ مرز عراق‌ محدود می‌شود(جعفری‌، دائرةالمعارف‌...،ص ۲۴۵؛ سازمان نقشه برداری کشور).

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان پاوه برابر ۶۰،۴۳۱ نفر بوده‌است(مرکز آمار ایران). طبق‌ تقسیمات‌ کشوری‌ در ۱۳۱۶ش‌، پاوه‌ از بخشهای‌ شهرستان‌ سنندج‌ از استان‌ پنجم‌ بود. در ۱۳۳۷ش‌، شهرستان‌ پاوه‌ به‌ مرکزیت‌ شهر پاوه‌ تشکیل‌ شد(وزارت کشور، ص‌46). بر اساس تصویب نامه تیر ۱۳۳۸ این شهرستان و بخش های تابعه آن به استثناء دهستان اورامان تخت از استان کردستان منتزع و تابع استان کرمانشاه گردید (اطلس دهستان های استان کرمانشاه، ص ۲۸۳). در حال حاضر شهرستان پاوه شامل ۳ بخش(باینگان، مرکزی، نوسود)، ۵ دهستان و ۵ شهر می باشد(دفتر تقسیمات کشوری).

از نظر توپوگرافی شهرستان پاوه سرزمینی کوهستانی با کوههای بلند است. کوههای‌ مهم‌ آن‌ عبارت‌ است‌ از: شاهو (ارتفاع‌: 3.390 متر) که‌ یکی‌ از بلندترین‌ قله‌های‌ زاگرس‌ و مرز طبیعی‌ میان‌ استانهای‌ کرمانشاه‌ و کردستان‌ است‌؛ تخت(ارتفاع:۲۸۵۰ متر)؛ ماکوآن‌/ ماکووان‌ (ارتفاع‌: 2.630 متر)؛ آتشکده‌/ آتشگاه‌ (ارتفاع‌: 2.485 متر) که‌ در دره‌های‌ آن‌ چند چاه‌ کارْسْتی‌ (طبیعی‌) دیده‌ می‌شود؛ دربند(ارتفاع:۲.۷۷۰ متر)؛ کاوُل‌ (ارتفاع‌: 2.425 متر)؛ و یوراش‌ (ارتفاع‌: 2.465 متر)(سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، ج‌34، ص‌32، 34؛ سازمان‌ برنامه‌ و بودجة‌ استان‌ کرمانشاه‌، ص‌5-4؛ جعفری‌، ج‌1، ص‌357، 462، 502).

شهرستان‌ پاوه‌ دارای‌ تابستانهای‌ خنک‌ و زمستانهای‌ سرد است(سازمان برنامه و بودجه استان کرمانشاه، ص۱۰). وجود کوههای‌ بلند منطقه‌ که‌ تحت‌ تأثیر بادهای‌ مرطوب‌ غربی‌، از برف‌ و باران‌ نسبتاً زیادی‌ برخوردارند، موجب‌ پیدایش‌ رودخانه های‌ متعددی‌ در این‌ شهرستان‌ گردیده‌ است. مهمترین این رودخانه ها عبارتند از: سیروان‌ پاوه‌ (یکی‌ از دو شاخة‌ اصلی‌ رود سیروان‌) که‌ زمینهای‌ مزروعی‌ شهرستان‌ را آبیاری‌ می‌کند؛ آب‌ لیله‌، مره‌ خیل‌ و رود پاوه‌ یا گلال‌ دره‌ (آب‌ شمشیر) که‌ به‌ رودخانۀ بزرگ‌ سیروان‌ می‌ریزند و سیروان‌ پس‌ از آبیاری‌ بخشهایی‌ از شهرستان‌ پاوه‌، خط مرزی‌ ایران‌ و عراق‌ را تشکیل‌ می‌دهد و در خاک‌ عراق‌ به‌ رود دیاله‌ می‌پیوندد(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص۳۲). همچنین آب‌ هواسان‌، زیمکان‌ و آب‌ سفید برگ از دیگر رودخانه های مهم شهرستان پاوه هستند(جعفری‌، رودها...،ص ۴۹۸). غار زیبای‌ کاوات‌ که‌ آن‌ را بزرگ‌ترین‌ غار آبی‌ جهان‌ و نیز طولانی‌ترین‌ غار ایران‌ دانسته‌اند، در درۀ قوری‌ قلعه‌ و در دامنۀ کوه‌ شاهو قرار گرفته‌ است(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص۳۲؛ افشار سیستانی، ص ۱۱۶). دره‌های‌ سرسبز هولی‌، نشا، چاوک‌، گاول‌، هانککو و گلال‌ از جاذبه‌های‌ طبیعی‌ آن‌ است‌. ازگیا بلوط‌، سقز، ارژن‌، بنه‌، ون‌، گز، کیکم‌، مازو، ثعلب‌، شیرین‌ بیان‌ و مراتع از مهمترین گونه های پوشش گیاهی این شهرستان است.  همچنین جانورانی مانند خرس‌، روباه‌، شغال‌، گرگ‌، گراز، پلنگ‌، بزکوهی‌، قوچ‌ و میش‌ و ... و انواع پرندگان و خزندگان در آن زیست می کنند(سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، ج‌34، ص‌33).

ساکنان شهرستان پاوه عمدتاً به‌ زراعت‌، باغداری‌، دامداری‌ و تولید صنایع‌ دستی‌ اشتغال‌ دارند. آب‌ کشاورزی‌ و آشامیدنی‌ از رود و چشمه‌ تهیه‌ می‌شود. محصولاتی‌ از قبیل‌ گندم‌، جو، ذرت‌، بنشن‌ و تره‌بار در این‌ شهرستان‌ کشت‌ می‌شود. صنایع‌ دستی‌ آن‌ قالی‌، گلیم‌، جاجیم‌، شال‌ پشمی‌ و گیوه‌ است‌(همو).مذهب‌ مردم‌ این‌ شهرستان‌ سنّی‌ شافعی‌ و شیعه‌ است‌ و عده‌ای‌ از آنان‌ پیرو فرقة‌ نقشبندیّه‌ و قادریّه‌اند (پورکریم‌، ص‌9). زبان‌ اهالی‌ کردی‌ با گویش‌ اورامانی‌ است‌. طوایفی‌ از ایل‌ جاف‌ چون‌ حسن‌خانی‌، مصطفی‌ سلطانی‌ و فتحعلی‌ بیک‌ و تیره‌هایی‌ چون‌ زردویی‌، امانی‌، تابه‌ کوری‌، میرعبدی‌، کدشتی‌ و بهرام‌ در آن‌ به‌ سر می‌برند(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص ۳۳، افشار سیستانی، ص۲).

‌آثار باستانی‌ و تاریخی‌ شهرستان‌ عبارت‌ است‌ از: ویرانه‌های‌ قلعه‌ای‌ به‌ نام‌ چینة‌ میرخسرو؛ آثار قلعه‌های‌ پاسگه‌ و دژ متعلق‌ به‌ دورة‌ ساسانی‌؛ مسجد جامع‌ پاوه‌ که‌ ظاهراً بر بقایای‌ آتشکده‌ای‌ از دوران‌ ساسانی‌ ساخته‌ شده‌ است‌ و بنای‌ آن‌ را به‌ عبدالله‌بن‌ عمر فرزند عمربن‌ خطاب‌ نسبت‌ می‌دهند؛ مقبرة‌ سیدعبدالله‌، از برادران‌ امام‌ رضا علیه‌السلام‌، در آبادی‌ کوسه‌ هجیج‌، که‌ قدمت‌ آن‌ به‌ حدود هشتصد سال‌ می‌رسد؛ زیارتگاه‌ سلطان‌ اسحاق‌، منسوب‌ به‌ یکی‌ از برادران‌ امام‌ رضا علیه‌السلام‌ در چهار کیلومتری‌ نوسود؛ و مسجد کوچکیه‌ (یا مسجد زمستانی‌) که‌ کتیبه‌ای‌ به‌ خط‌ کوفی‌ دارد (سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، ج‌ 34، ص‌ 34-33؛ رزم‌آرا، ج‌ 5، ص‌ 145).

شهر پاوه

این‌ شهر که‌ مرکز شهرستان‌ پاوه‌ است‌، در °۴۶ و ´۲۲ طول‌ شرقی‌ و °۳۵ و ´۳ عرض‌ شمالی‌ و در ۱۲۴ کیلومتری‌ شمال‌ باختری‌ کرمانشاه‌ (مرکز استان‌)، بر سر راه‌ اصلی‌ کرمانشاه‌ - پاوه‌ و در ارتفاع‌ 1600 متری‌ از سطح‌ دریا واقع‌ است. شهر پاوه در ۴۵ کیلومتری نقطه صفر مرزی با عراق قرار دارد‌. شمال‌ و شمال‌ شرقی‌ و جنوب‌ شرقی‌ آن‌ را کوه‌ شاهو احاطه‌ کرده‌ است‌ و کوه‌ آتشگاه‌ بر قسمتهای‌ جنوب‌ و جنوب‌ غربی‌ آن‌ مشرف‌ است(مفخم،ص۸۶)‌.

پاوه‌ را که‌ معرب‌ آن‌ فاوج‌ است‌، برگرفته‌ از نام «پاو» یا «باو»، سردار یزدگرد سوم‌، آخرین‌ شاه‌ ساسانی‌ دانسته‌اند(پورکریم‌، ۸؛ سنندجی‌، ۸۴).

شهر پاوه‌ از آب‌ و هوای‌ نسبتاً سرد و نیمه‌ مرطوب‌ است‌. بیشترین‌ دمای‌ آن‌ در تابستان‌ ْ۳۰ و کمترین‌ آن‌ در زمستان‌ ْ۲۸- است‌. میانگین‌ بارش‌ سالانة‌ آن‌ حدود ۶۵۰ میلیمتر است‌. رود درة‌ گلال‌، چشمة‌ دایمی‌ هولی‌ و کوههای‌ شاهو و آتشگاه‌ در شکل‌گیری‌ شهر اثر مهمی‌ داشته‌اند(سازمان‌ جغرافیائی‌ نیروهای‌ مسلح‌، ج‌34، ص‌32). شهر پاوه‌ از طریق‌ روانسر به‌ مرکز استان‌ راه‌ دارد.آثار باستانی‌ و تاریخی‌ آن‌ عبارت‌ است‌ از: ویرانة‌ آتشکده‌ای‌ زرتشتی‌ بر بالای‌ کوه‌ آتشگاه‌، و امامزاده‌ سیدمحمود اصفهانی‌ متعلق‌ به‌ دورة‌ صفویه‌ (همان‌، ج‌34، ص‌36).

از تاریخ‌ پیش‌ از اسلام‌ پاوه‌ اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. برخی‌ بنای‌ شهر را به‌ باو، پسر کیوس‌ (برادر انوشیروان‌)، نسبت‌ می‌دهند که‌ در زمان‌ عمربن‌ خطاب‌ مردم‌ پاوه‌ را به‌ دین‌ زرتشتی‌ دعوت‌ کرد و آتشکده‌هایی‌ ساخت‌ (از جمله‌ آتشکده‌ای‌ بر بالای‌ کوهی‌ که‌ امروزه‌ آتشگاه‌ نامیده‌ می‌شود و ویرانه‌های‌ آن‌ موجود است‌) و دهکده‌ را به‌ نام‌ خود باو/ پاوه‌ نامید. بعدها عبدالله‌بن‌ عمر به‌ آنجا حمله‌ برد، تمام‌ آتشکده‌ها را ویران‌ کرد و در آنجا مسجدی‌ بزرگ‌ (مسجدجامعِ کنونی‌) ساخت‌ (سنندجی‌، ص‌83 ـ۸۹ ؛ بابانی‌، ص‌ 34ـ۳۶، ۳۸ـ۳۹). از دورة‌ صفویه‌ مطالبی‌ دربارة‌ پاوه‌ در کتابها دیده‌ می‌شود، از جمله‌ این‌ که‌ قلعة‌ پاوه‌ در دست‌ سهراب‌ بیک‌، از امرای‌ درتنک‌، بود (بدلیسی‌، ص‌411). در ۱۳۰۳ـ۱۳۱۰ق‌، به‌ منظور جلوگیری‌ از حمل‌ کالاهای‌ غیرمجاز به‌ عراق‌، در پاوه‌ گمرکخانه‌هایی‌ تأسیس‌ شد. در ۱۳۲۵ش‌ جز گمرکخانة‌ شوشعی‌ (تأسیس‌ 1309ق‌) بقیة‌ دفاتر گمرکی‌ منحل‌ گردید(افشار سیستانی‌، ج‌2، ص‌1497). این‌ شهر تا پیش‌ از انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌ (۱۳۲۴ق‌ / ۱۹۰۶م‌) حاکم‌نشین‌ ییلاقی‌ جوانرود بود و سپس‌ مرکز فرمانروایان‌ اورامان‌ گردید(سلطانی‌، ج۱،ص۵۳).

موقعیت استراتژیکی و نظامی

شهرستان پاوه در شمال غرب استان کرمانشاه و در مجاورت مرز با عراق واقع شده است. هنگ مرزی پاوه یکی از سه هنگ مرزی استان کرمانشاه می باشد که در محدوده جغرافیایی شهرستان پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی فعال می باشد(عزتی و میرزایی پور،ص۲۲).

پاوه کوهستانی ترین شهرستان استان کرمانشاه است و ارتفاعات این منطقه مانند دژ محکمی در بین دو کشور ایران و عراق قرار گرفته است. وجود رشته کوه شاهو که در حد فاصل بین کردستان و شهرهای پاوه و جوانرود امتداد می یابد و همچنین رشته کوه ماکوان که از جنوب دهستان منصور آقایی و باینگان و دودان کشیده شده و از محلی به نام «مرخیل» به خاک عراق منتهی می گردد و همچنین کوه تخت هوران که دنباله کوه شاهو است، شهرستان پاوه را به منطقه ای کوهستانی و صعب العبور تبدیل کرده است. این شهرستان دارای ۸۵ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق می باشد که از میله مرزی شماره ۶۹.۱۰ در روستای کانی سالار شروع می شود و تا میله مرزی شماره ۸۳.۲ در اطراف روستای بیدرباز در شمال بخش نوسود ادامه دارد. از این مقدار مرز مشترک، ۴۲ کیلومتر آن از نوع مرزهای آبی(رودخانه سیروان) می باشد و بقیه آن نیز مرز خشکی است. مناطق مرزی شهرستان پاوه نسبت به سایر شهرستان های مرزی استان کرمانشاه، کوهستانی تر و صعب العبور تر است(هنگ مرزی پاوه، ص ۳۴). در طول مرز آبی رودخانه سیروان در شهرستان پاوه به دلیل اینکه ارتفاعات سمت ایران پوشیده از جنگل و دارای شیب بیشتری نسبت به رودخانه می باشد، موقعیت نظامی ایران بهتر از عراق بوده و به منطقه تسلط کامل دارد. از میله مرزی ۷۸ تا ۷۹ در امتداد خط الراس کوه نعلین که از شمال درگه شیخان به نلی کمین امتداد می باید، ارتفاعات صعب العبور قرار گرفته است. مهمترین معابر عمومی که از خاک عراق وارد شهرستان پاوه می شوند عبارتند از: معبر نفوذی حلبچه- شوشمیر – نوسود؛ معبر خورمال عراق- روستای هانی گرمله – نوسود؛ معبر حلبچه عراق – مرخیل – باینگان – پاوه. این معابر از نظر نظامی برای هر دو کشور ایران و عراق دارای اهمیت می باشد ولی برتری نظامی در آنها با ایران می باشد(هنگ مرزی پاوه، ص۴۲؛ حیدری فر و رضایی، ص۳۷).

از لحاظ نظامی و تاکتیکی، به تبع شرایط جغرافیایی حاکم بر مناطق عملیاتی شمال غرب، در شهرستان پاوه به دلیل وجود پوشش گیاهی انبوه، ارتفاعات صعب العبور، دره های عمیق و...شرایط مناسبی را برای ایجاد مخفی گاه ها، پناهگاه ها و پایگاه های نظامی گروههای شورشی فراهم می کند. از اینرو جغرافیای کوهستانی منطقه پاوه امکان طرح ریزی و اجرای تاکتیک های جنگ چریکی و نامنظم را فراهم آورده است(ر.ک: محمد پور، ص۹۰؛ بسطامی،ص۱۱).

راه آسفالته پاوه ـ روانسر ـ کرمانشاه ، پاوه ـ نوسود، پاوه ـ باینگان و پاوه- نودشه از راه های اصلی این شهرستان می باشند. راه آسفالته پاوه-نوسود از مهمترین معابر وصولی به داخل خاک عراق می باشد(ر.ک: به نقشه ۵۰۰۰۰ / 1 پاوه ـ نوسود). در شهرستان پاوه راه آسفالت درجه یک فرعی به طول ۴۰ کیلومتر به سمت شمال غرب، شهر پاوه را به مرکز بخش نوسود و نودشه متصل می کند. در صورت ورود نیروهای مهاجم از سمت عراق به داخل ایران، برتری نظامی در این جاده با ایران است و با کمترین نیروی نظامی می تواند آن را کنترل کند(عزتی و میرزایی پور، ص۳۰). از سوی دیگر با توجه به همجواری شهرستان پاوه با کردستان عراق، محور مواصلاتی کرمانشاه – روانسر – پاوه -  نوسود به استان سلیمانیه عراق از نظر نظامی، تبادل کالا و ارتباطات ساکنان مرزی دارای اهمیت است(بسطامی،ص۱۱). همچنین هانی گرمله، نودشه، دزآور، نوسود، شوشمی، شیخان و هیرتا از پاسگاه های مرزی این شهرستان می باشند(پور داراب، ص ۸۷).

پاوه و انقلاب اسلامی

پاوه به عنوان یکی از کانون های مذهبی در مناطق کردنشین شمال غرب، نقش مهمی در وقوع انقلاب اسلامی ایفا کرد. در سال ۱۳۵۶ ش. با تلاش تعدادی از روحانیون بومی در این شهر مدرسه قرآن تاسیس شد. این مدرسه در آستانه انقلاب با جذب بسیاری از جوانان پاوه به کانون حرکت های انقلابی و جنبش های مذهبی تبدیل شد و دامنه فعالیت آن به شهرهای نودشه، باینگان، روانسر و جوانرود نیز کشیده شد. با گسترش فعالیت های مذهبی در شهر پاوه و گرایش به انقلاب اسلامی، در ۲۱ مرداد ۱۳۵۷ با حمله به مراکز فحشا در این شهر، نخستین حرکات انقلابی شکل گرفت که تا پیروزی انقلاب ادامه داشت(الهیاری،ص۱۸). در ۸ آبان ۱۳۵۷ گروهی به فرماندهی سالار جاف(نماینده مجلس شورای ملی)  به اجتماع نمازگزاران در نماز جمعه شهر پاوه حمله کردند که طی آن سه نماز گزار به شهادت رسیدند(همو). در اعتراض به این حمله، موجی از اعتصابات در شهرستان پاوه شکل گرفت و مسئولان دولتی اقدامات مختلفی جهت کاهش نارضایتی ها و اعتراضات مردم پاوه انجام دادند. با این حال تظاهرات ضد حکومتی در این شهر ادامه یافت. طی روزهای تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ مردم پاوه در مخالف با نظام پهلوی به سمت میدان مولوی این شهر راهپیمایی کردند. در ۲۶ دی ۱۳۵۷ همزمان با خروج شاه از ایران، مردم پاوه در اداره مخابرات این شهر تجمع کردند. در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷، یعنی یک روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم پاوه به مقر ساواک حمله نموده و پس از تصرف آنجا همه اسناد را آتش زده و بدین ترتیب آخرین پایگاههای حکومت پهلوی در این شهر را از بین بردند(همو). پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و با سقوط شهربانی و ژاندارمری در شهر پاوه مدیریت شهر را شورایی به نام شورای اداره کننده شهر پاوه متشکل از ۱۰ نفر از اقشار مختلف مردم در ساختمان ساواک قدیم عهده دار شدند. بعد از چند روز این شورا به کمیته انقلاب اسلامی تغییر نام داد و تصمیم گیری امور پاوه را بر عهده گرفت(رستمی،ص۱۸۷). از سوی دیگر از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، گروههای شورشی تجزیه طلب فعالیت خود را در مناطق کردنشین از جمله شهرستان پاوه آغاز کردند. در این شهرستان به دلیل داشتن ارتفاعات صعب العبور، گردنه‌ها، دره های باریک، دهلیزها و معابر نفوذی، عبور جاده ها از میان ارتفاعات و...، شرایط مناسبی برای مخفی گاه ها و پناهگاه ها گروههای شورشی فراهم بود. از سوی دیگر به دلیل نزدیکی به مرز عراق امکان تدارک و همچنین فرار آنها به خاک عراق امکان پذیر بود. از همین رو فعالیت های تجزیه طلبانه گروههای شورشی از همان ابتدای وقوع انقلاب اسلامی در شهرستان پاوه آغاز گشت(ایزدی و همکاران،ج۴، ص۸۴). در ۴ اسفند ۱۳۵۷ مهاجمان طرفدار سالار جاف به نیروهای نظامی مستقر در شهر پاوه حمله کردند(یکتا و نخعی، ص۱۹۴). با آغاز سال ۱۳۵۸ گروههای شورشی تجزیه طلب به خصوص حزب دموکرات کردستان حملات خود را در شهرستان پاوه گسترش داد. همزمان با شدت گرفتن فعالیت گروههای تجزیه طلب در پاوه، در خرداد ۱۳۵۸سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شهر پاوه تشکیل و با استقرار در ساختمان ساواک سابق فعالیت خود را آغاز نمود. در کنار سپاه پاسداران، نیروهای ژاندارمری در چندین نقطه از شهر مانند کلانتری و ساختمان هلال احمر مستقر شدند(رستمی،ص۲۱۵-214).

بتدریج درگیری ها در پاوه شدت پیدا کرد. در ۱۴ مرداد ۱۳۵۸ نیروهای حزب دموکرات با تسلط بر گلوگاه ورودی پاوه، جاده کرمانشاه – پاوه را مسدود ساختند. در پی بسته شدن این جاده، شهر پاوه به محاصره شورشیان در آمد و بتدریج نیروهای شورشی مسلح آزادانه در سطح شهر تردد می کردند(الهیاری،ص۲۶). در ۱۵ مرداد ۱۳۵۸، بر اثر تیراندازی هوایی یکی از هواداران حزب دموکرات در میدان شهر پاوه درگیری محدودی رخ داد. در پی این درگیری، مردم در میدان شهر مقابل فرمانداری پاوه تحصن کرده و خواستار برقراری امنیت و جلوگیری از حمل سلاح غیر مجاز شدند. در ۱۹ مرداد ۱۳۵۸، هیئتی متشکل از آیت الله اشرفی اصفهانی(1281-1361ش) امام جمعه کرمانشاه،آیت الله علی آل کاظمی(1325-1394ش) و مسئولین استان کرمانشاه وارد پاوه شدند و با تحصن کنندگان در فرمانداری مذاکره کردند(الهیاری، ص ۲۶؛ چمران، ص۵۳). دو روز بعد در ۲۱ مرداد ۱۳۵۸ استاندار کرمانشاه با حضور در تجمع شورشیان در روستای قوری قلعه، با آنان مذاکره نمود.  گروههای شورشی خواسته‌های خود را در ۹ ماده به مسئولین مذاکره کننده اعلام کردند که مهم‌ترین آن، خروج پاسداران از شهر پاوه بود. آنان برای اجرای خواسته‌هایشان ۲۴ ساعت مهلت دادند(فتاحی، ص ۳۴ ؛رستمی، ص۲۲۲؛ چمران، صص ۵۳-54). در ۲۴ مرداد ۱۳۵۸ تحصن کنندگان در فرمانداری به تحصن خود پایان دادند، اما تجمع گروه های مخالف در قوری قلعه همچنان ادامه داشت(الهیاری، ص۲۶). پس از پایان مهلت ۲۴ ساعته، نیروهای شورشی متشکل از احزاب و گروه های حزب دمکرات، کومله، فدائیان خلق و پالیزبان(استاندار کرمانشاه قبل از پیروزی انقلاب) و سالار جاف مجهز( آخرین نماینده پاوه در مجلس شورای ملی قبل از پیروزی انقلاب) در روستای قوری‌قلعه در بامداد ۲۴ مرداد ۱۳۵۸ با سلاح‌های سبک و سنگین به شهر پاوه حمله کردند و این شهر را به محاصره خود در آوردند(ایزدی و همکاران،ج۲، ص ۲۲۳؛ الهیاری،ص۲۸).  نیروهای شورشی از محدوده پاسگاه قزانچی راه ارتباطی کرمانشاه – پاوه را مسدود ساخته بودند. همزمان ارتباط تلفنی پاوه با دیگر مناطق قطع گردید و سپس تلمبه خانه آب آشامیدنی شهر از کار افتاد. در پی این وقایع، نیروهای ژاندارمری مستقر در پاسگاه پاوه و پاسداران مستقر در شهر پس از یک روز مقاومت با ارسال پیام هایی در ساعت های پایانی ۲۴ مرداد ۱۳۵۸ به مراکز فرماندهی خود در کرمانشاه اعلام داشتند که پاوه در آستانه سقوط است(کیانی، ص ۱۱۰). سرانجام مهاجمان مسلح شورشی پس از قطع تمام راه های ارتباطی منتهی به شهر پاوه ساعت  6 صبح  ۲۵ مرداد وارد شهر شدند و با استقرار در ارتفاعات مشرف به شهر پاوه و تصرف نقاط حساس شهر، کنترل اوضاع را در اختیار خود گرفتند. پس از ورود نیروهای شورشی به پاوه و درگیری‌های شدیدی که بین آنان با نیرو‌های مدافع شهر روی داد، تعداد زیادی کشته و مجروح شدند و اجساد و افراد زخمی در نقاط مختلف شهر پراکنده بودند. گروهی از مردم پاوه، شهر را تخلیه و به کوهستان‌های اطراف پناه بردند. شهر در خاموشی به سر می‌برد و هیچ نوع مواد غذایی و امکانات دارویی یافت نمی‌شد. در چنین شرایطی تنها پاسگاه ژاندارمری و مقر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شهر مقاومت می کردند(کیانی، ص۱۱۰؛ الهیاری، ص ۲۸؛ ایزدی،ص۲۳ ؛رستمی،ص۲۲۳). پس از ورود نیروهای شورشی به شهر پاوه در ۲۵/5/1358 تنها بیمارستان شهر هدف حمله آنان قرار گرفت. مهاجمان، مجروحان بستری شده در این بیمارستان را هدف تیرباران بیرحمانه خود قرار دادند و تعدادی از پاسداران مجروح در محوطه بیرون بیمارستان را به شکل فجیعی به شهادت رساندند؛ بطوریکه مهاجمان شورشی، مجروحان پاسدار را پس از شکنجه در محوطه بیمارستان تیر باران کرده و ۱۸ نفر از آنان را سر بریدند. آنان همچنین تعدادی از کادر بیمارستان را به گروگان گرفته و داروهای بیمارستان را به همراه گروگانها به شهر باینگان منتقل کردند. در این بیمارستان تعداد ۹ پاسدار بومی و ۱۶ پاسدار اعزامی به شهادت رسیدند(الهیاری، ص ۳۲ ؛ دری ، ص ۴۰ ؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص۱).

در شرایطی که امیدها جهت حفظ شهر کمرنگ شده بود، دکتر مصطفی چمران(1311-1360)، معاون نخست وزیر، تیمسار ولی الله فلاحی(1311-1360)، فرماندهی نیروی زمینی ارتش به همراه ۳۵ نفر پاسدار از نیروهای عملیات سپاه کرمانشاه به فرماندهی آیت شعبانی در بعد از ظهر ۲۵ مرداد ۱۳۵۸ با سه فروند بالگرد حامل اقلام ضروری برای نیروهای مدافع شهر عازم پاوه شدند. به محض فرود بالگرد در کنار سالن ورزشی شهر پاوه،نیروهای اعزامی زیر آتش شدید نیروهای شورشی قرار گرفت. بدین ترتیب دکتر چمران و سایر همراهان وی به سرعت خود را به پاسگاه ژاندارمری رسانده و سپس در مقر سپاه پاسداران این شهر مستقر شدند(کیانی، ص ۱۱۰؛ حاج علیانی، ص ۵۳؛ بسطامی،ص۲۳). غروب ۲۵ مرداد یک فروند هواپیمای اف-4 نیروی هوایی ارتش  بر فراز منطقه اورامانات در حال گشت زنی بود، به دلایل نامعلومی سقوط کرده و خلبان آن به نام محمد نوژه(1358-1324) به شهادت می‌رسد. در شهر پاوه نیروهای شورشی پس از ورود دکتر چمران و همراهان وی به شهر حملات خود را تشدید می کنند. نخستین شب ورود دکتر چمران و سایر فرماندهان به شهر پاوه در حالی سپری شد که حدود ۵۰۰۰ نیروی مهاجم شورشی به شهر پاوه حمله کرده بودند و مقر سپاه و ژاندارمری به طور پیوسته هدف آتش شدید نیروهای مهاجم شورشی داده قرار داشت. در حالی که آب و برق شهر قطع شده بود و آذوقه و مهمات نیز در دسترس نبود، مجروحان بدون مداوا در مقر سپاه و ژاندارمری در انتظار کمک بودند. در بعد از ظهر ۲۶/5/1358 دو بالگرد حامل آذوقه و مهمات وارد آسمان پاوه شدند تا ضمن آذوقه رسانی، مجروحان را نیز منتقل کنند؛ اما یکی از دو بالگرد بر اثر برخورد به تپه نزدیک محل بلند شدن سقوط کرد که بر اثر آن دو خلبان این بالگرد- محمد رضا وجدانی(1333-1358) و جعفر مهدوی کلائی(1333-1358) - به همراه مجروحان به شهادت رسیدند(حاج علیانی، ص ۵۷؛ چمران صص۵۵-59 ؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص۱). در غروب ۲۶ مرداد تعدادی از عناصر مهاجم شورشی با نزدیک شدن به پاسگاه ژاندارمری پاوه، قصد تصرف آن را داشتند که با مقاومت نیروهای مستقر در آن ناکام ماندند(الهیاری، ص ۳۴ ؛ دری، ص۴۱ ). شرایط دشواری بر مدافعان پاوه حاکم بود. حدود سه روز آب ، برق و تلفن شهر قطع بود و هیچ نیروی کمکی نیز به پاوه اعزام نشده بود. نیروهای مدافع باقیمانده با کمترین توان با تقویت استحکامات مقر خود همچنان در مقابل حملات مداوم نیروهای مسلح شورشی مقاومت می کردند. طی این مدت وسیله ارتباطی بین فرماندهی عملیات با خارج از شهر بیسیم پاسگاه ژاندارمری بود که وقایع را به کرمانشاه مخابره می کرد( الهیاری ، ص ۳۶ ). شب ۲۶ مرداد ۱۳۵۸ با ناامیدی سپری شد. در این حین رادیوی حزب دموکرات در یک جنگ روانی به نقل ازعبدالرحمن قاسملو(1309-1368)، دبیر کل این حزب شایعه کرد که دکتر چمران معاون نخست وزیر دولت موقت در گروگان آنهاست و آنها تا دستیابی به خواسته های خود، وی را آزاد نخواهند کرد(پورجباری، ص ۱۶۹ ).

در حالی که فشارهای گروههای شورشی به نیروهای مدافع پاوه به حداکثر خود رسیده بود و و آخرین نقاط مقاومت در حال سقوط بود، در اوایل صبح ۲۷ مرداد ۱۳۵۸ فرمان بسیج عمومی حضرت امام خمینی( ره) برای نجات پاوه صادر شد و از رادیو پخش گردید(ایزدی،ج۴، ص ۲۲۴ ). در بخشی از پیام امام خمینی آمده بود:«به دولت و ارتش و ژاندارمری اخطار می کنم، اگر با توپ ها و تانک ها و قوای مجهز تا ۲۴ ساعت دیگر حرکت به سوی پاوه نشود، من همه را مسئول می دانم... تا دستور ثانوی، من مسئول این کشتار وحشیانه را قوای انتظامی می دانم و در صورتی که تخلف از این دستور نمایند با آنان عمل انقلابی می کنم»(صحیفه امام، ج۹،ص۲۸۵). به محض انتشار فرمان حضرت امام خمینی(ره) وضع به کُلی دگرگون شد و نیروهای نظامی با تمام قوا جهت یاری نیروهای مدافع در پاوه به طرف این شهر شتافتند. چند ساعت پس از این فرمان در حالی که نیروهای کمکی از کرمانشاه به طرف پاوه در حرکت بودند، نیروهای مدافع باقیمانده در شهر از حالت دفاعی خارج شده و طی عملیاتی تهاجمی، عناصر گروههای شورشی را از اطراف ژاندارمری و نقاط مختلف شهر و حتی بلندی های مسلط به شهر عقب رانده و بیمارستان را نیز بدون هیچ تلفاتی تصرف نمودند(پورجباری، ص ۱۷۰؛ فتاحی، صص ۸۷-78؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،ص۱). از سوی دیگر پیرو فرمان امام خمینی و با ورود نیروهای کمکی اعم از نیروهای نظامی و مردمی به شهر پاوه در بعد از ظهر ۲۷ مرداد ۱۳۵۸ ، نیروهای شورشی شهر را تخلیه کرده و به ارتفاعات اطراف به‌خصوص منطقه‌ بین پاوه ـ نوسود متواری شدند. بدین ترتیب آرامش بر شهر پاوه حاکم گشت. پاوه اولین شهری بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در جریان ناآرامی های مناطق کردنشین شمال غرب کشور مورد پاکسازی نیروهای نظامی قرار گرفت(ایزدی و همکاران،ج۴،ص۸۸).

پس از فرار عناصر شورشی از شهر پاوه در ۲۷/5/1358، هیئت حسن نیت دولت متشکل از عزت الله سحابی عضو شورای انقلاب(1309-1390ش)، هاشم صباغیان وزیر کشور، داریوش فروهر دبیر کل حزب ملت ایران و وزیر کار(1307-1377ش) جهت مذاکره با سران گروههای مخالف عازم پاوه شد. با این حال این گروهها خواستار خروج کامل نیروهای نظامی از شهرستان پاوه بودند. در نهایت این مذاکرات به نتیجه نرسید(فتاحی، ص ۹۱). بدین ترتیب بار دیگر فعالیت گروههای شورشی در شهرستان پاوه از سر گرفته شد. از آبان تا بهمن ۱۳۵۸ گروه های شورشی کنترل جاده ها را در دست داشتند و ورود کالا به پاوه را محدود کرده بودند(همو؛ پورجباری، ص ۱۷۶). همچنین این گروهها شهر پاوه را هدف حملات توپخانه ای خود قرار داده و تلفات زیادی را به مردم ساکن این شهر وارد ساختند. علاوه بر شهر پاوه، حملات این گروهها به به سایر شهرها، روستاها و جاده های ارتباطی این شهرستان تشدید شد(ایزدی، ج۴،ص۸۹). در چنین شرایطی اجرای عملیات های پاکسازی گروههای شورشی از مناطق مختلف در سطح شهرستان در دستور کار نیروهای نظامی قرار گرفت. بر همین اساس توسعه امنیت در شهرستان پاوه با پاکسازی روستای موسوم به «دوریسان» واقع در کنار جاده پاوه – کرمانشاه در ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ آغاز شد. در ۱۱ بهمن ۱۳۵۸، روستای خانقاه که در دره ای در حومه پاوه واقع شده و از نظر نظامی با اهمیت است، پاکسازی گردید. در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۵۹ نیروهای نظامی ایران به سمت ارتفاعات آتشگاه حرکت و پس از استقرار بر روی آن در ۲۸ و ۲۹ اردیبهشت روستای چالانی، لاران، ساتیارش، بله ای، میر عبدلی و آریت را پاکسازی کردند. در خرداد ۱۳۵۹ روستاهای نوریاب در ۶ کیلومتری غرب پاوه پاکسازی شد. در ۲۷ تیر ۱۳۵۹ نیز دو روستای گلال و دشه در غرب شهر پاوه پاکسازی شدند. در ۲۸ تیر ۱۳۵۹ روستاهای نجار، ملن دره و کمادره در حاشیه جاده پاوه – نوسود مورد پاکسازی قرار گرفتند(الهیاری،ص۴۸؛ پورجباری، ص۱۷۶). در نتیجه عملیات های فوق امنیت بخش مهمی از شهرستان پاوه تامین گشت. پس از آن توسعه امنیت در مناطق مرزی شهرستان در دستور کار قرار گرفت. مهمترین عملیات های پاکسازی مناطق مرزی شهرستان پاوه عبارت است از:

عملیات نروی از ۲۴ دی ۱۳۵۹ تا ۳ بهمن ۱۳۵۹ که طی آن پل دو آب و روستاهای نیسانه و نروی در شمال غرب شهر پاوه پاکسازی شدند.

عملیات پاکسازی پاسگاه مرزی شیخان از ۲۴ دی ۱۳۵۹ تا ۲۶ دی ۱۳۵۹ که طی آن پاسگاه شیخان آزاد گردید.

عملیات پاکسازی نودشه از ۴ فروردین ۱۳۶۰ تا ۷ اردیبهشت ۱۳۶۰ که طی آن شهر نودشه آزاد گردید.

عملیات کاوه زهرا از ۸ خرداد ۱۳۶۰ تا ۱۳ خرداد ۱۳۶۰ که طی آن دو ارتفاع کاوه زهرا و مرسوگ آزاد شد.

عملیات پاکسازی مرخیل در ۲۷ و ۲۷ تیرماه ۱۳۶۰ که طی آن منطقه مرخیل و چند روستا و جاده آن پاکسازی گردید و ۲ پاسگاه مرزی نیز آزاد شد(الهیاری، ص ۶۷-50؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،ص۲). بدین ترتیب تمام مناطق شهرستان پاوه تا حاشیه مرز مشترک ایران و عراق آزاد شد. در اجرای عملیات های فوق جهت پاکسازی و تامین و توسعه امنیت شهرستان پاوه، احمد متوسلیان(1332-1361) فرمانده سپاه مریوان، محمد ابراهیم همت(1334-1362) فرمانده سپاه پاوه و علی صیاد شیرازی(1323-1378) فرمانده ارتش، نقش مؤثری ایفا کردند(پورجباری، ص ۱۷۷).

همزمان با پاکسازی شهرها، محورهای ارتباطی شهرستان پاوه نیز مورد پاکسازی قرار گرفت. در این راستا محور پاوه – جوانرود با طول تقریبی ۳۷ کیلومتر ۳ بار و محور پاوه – مریوان با طول تقریبی ۹۰ کیلومتر ۶ بار پاکسازی گردید(ایزدی و همکاران،ص۲۹۰). از سوی دیگر نیروهای نظامی در راستای پاکسازی مناطق عمقی در محدوده‌ی این شهرستان با اجرای ۲۷ مورد عملیات ـ از بهمن‌ماه ۱۳۵۸ تا مرداد‌ماه ۱۳۶۴ ـ در حدود ۴۸ منطقه را از وجود نیروهای شورشی پاکسازی نمودند. برخی از این مناطق بیش از یک‌بار پاکسازی گردیده که از جمله‌ی آنها می‌توان به روستاهای نوریاب (4 بار)، گویله(3 بار)، خانقاه، زردوئی، داریان،میرعبدلی،ماکوان،مرزان و دودان ‌(هر کدام ۲ بار) اشاره کرد(ایزدی و همکاران،ج۴،ص۴۵۵).

با وجود پاکسازی عوامل شورشی در اوایل جنگ در سطح شهرستان پاوه، در سالهای پایانی جنگ بار دیگر این گروهها با پشتیبانی عراق و سازماندهی مجدد تلاش هایی را برای تصرف شهر پاوه انجام دادند. در ۲۱ تیر ۱۳۶۶ دویست تن از افراد مسلح حزب دموکرات در اقدامی غافلگیرانه، عملیاتی را با هدف تصرف شهر پاوه آغاز کردند که با مقاومت نیروهای نظامی ایران، ناکام ماندند(لطف الله زادگان،۱۳۸۷،ص۵۶۶). در ۲۴ مرداد ۱۳۶۶ نیز ۵۰۰ نفر از نیروهای شورشی ضد انقلاب تا دو کیلومتری شهر پاوه نفوذ کردند که با مقاومت نیروهای نظامی مستقر در اطراف این شهر به عقب رانده شدند(یزدانفام،ص۳۲۱).

پاوه و جنگ تحمیلی

جبهه پاوه – نوسود در شمال غرب استان کرمانشاه قرار دارد و حد مرزی آن، ازگله تا شمال نوسود را شامل می شود(دری،ص۶۰). پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران زمینه سازی جهت تهاجم، ارتش عراق تجاوزات مرزی خود را در منطقه پاوه آغاز کرد. در ۱۸ خرداد ۱۳۵۸ دو فروند جنگنده عراقی به حریم هوایی شهر پاوه تجاوز کردند و موجب نگرانی مردم این شهر شدند(روزشمار،ج۲، ص۴۴۷). در ۲۲ آبان ۱۳۵۸ نیز دو بالگرد عراقی با تجاوز به حریم هوایی این شهرستان به سوی واحدهای نظامی ایران تیراندازی کردند(حسینی،۱۳۸۷، ص۱۳۲؛ الهیاری،ص۷۰). در شهریور ۱۳۵۹ ارتش عراق اقدام به نقل وانتقالات سلاح های سنگین و ادوات مهندسی و راه سازی و ایجاد خطوط ارتباطی نزدیک به مرز نوسود در شهرستان پاوه نمود(سلیمانی خواه،ص۶۰۳).در ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ و دو روز قبل از شروع حمله سراسری،ارتش عراق حاشیه مرزی منطقه شیخان نوسود را در شهرستان پاوه اشغال نمود(الهیاری،ص۷۰).

با آغاز رسمی جنگ در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، ارتش عراق در هجوم سراسری خود به دلیل کوهستانی بودن منطقه پاوه و مسائل تاکتیکی، در جبهه پاوه پیشروی نکرد. در استراتژی نظامی عراق، منطقه پاوه به دلیل مشکلات زیاد حرکات نظامی در کوهستان و عدم اهمیت استراتژیکی آن، ارزش چندانی نداشت. با این حال عراق سعی کرد با پشتیبانی از گروههای شورشی ضد انقلاب، یگان های نظامی ایران را در این مناطق، درگیر نگه دارد تا جناح شمالی سپاه دوم خود را جهت پیشروی به سمت تنگه پاطاق تامین کند(دری،ص۶۰؛ حسینی،۱۳۹۵، ص۲۱۹). از اینرو سپاه یکم عراق از ۳۰/6/1359 ارتفاعات مهم شهرستان پاوه و برخی از مناطق حاشیه مرزی ازگله تا نوسود را اشغال کرد و زمینه را جهت گسترش فعالیت گروههای شورشی در شهرستان پاوه فراهم نمود(دری،ص۶۰). در مقابل قوای نظامی ایران در محور پاوه - نوسود متشکل از نیروهای سپاه پاوه، گردان پیاده تیپ ۸۴ خرم آباد و یک دسته تانک از تیپ دوم لشکر ۸۱ زرهی ارتش، در گام نخست در جهت توسعه امنیت شهرستان پاوه، سلسله عملیات هایی(از قبیل نروی، نودشه، کاوه زهرا و...) را جهت پاکسازی مناطق تحت فعالیت گروههای شورشی انجام دادند. در نتیجه این عملیات ها، فاصله نیروهای نظامی ایران با یگان های ارتش عراق در مناطق مرزی پاوه به حداقل رسید(همو). نخستین عملیات نظامی ایران در جبهه پاوه علیه ارتش عراق با نام «روح الله،خمینی کبیر» در ۱۱/4/1360 به اجرا در آمد که طی آن با آزادسازی ارتفاعات استراتژیک شمشی و عقب نشینی ارتش عراق، شهر نوسود از اشغال عراقی ها خارج شد(بسطامی،ص۳۴۰؛ الهیاری،ص۶۴). پس از آن در ۱۲/10/1360 عملیات موسوم به محمد رسول الله در منطقه عمومی پاوه اجرا گردید که طی آن نیروهای نظامی ایران با عبور از مرز و نفوذ به شهر طویله عراق، خسارات قابل توجهی را به ارتش عراق وارد ساختند(بسطامی،ص۱۸؛ جعفرزاده،ص ۱۰۶-105). عملیات محمد رسول الله در شمال غرب پاوه اولین تلاش نظامی ایران در جبهه شمال غرب جهت کشاندن جنگ به داخل خاک عراق بود(حسینی،ص۹۶۵). پس از این عملیات تا سال ۱۳۶۶ طرفهای درگیر در جبهه پاوه عمدتا مشغول پدافند بودند. تنها عملیات آفندی ایران در جبهه پاوه طی این مدت، اجرای عملیات تحریر القدس در ۳۱/11/1362 بود که طی آن یگان های نظامی ایران با عملیات هلی برن بر روی ارتفاعات شاخ شمیران در عمق ۱۰ کیلومتری عراق، خساراتی را به ارتش این کشور وارد ساختند(دری،ص۶۲). تا سال ۱۳۶۶، تحولات نظامی در شهرستان پاوه عمدتا در قالب درگیری با نیروهای شورشی صورت می گرفت. ارتش عراق در منطقه پاوه که محورهای فرعی آن بیاره و طویله بودند، عناصر گروه رزگاری و دموکرات ها را جهت کسب اطلاع از وضعیت نیروهای نظامی ایران، ناامن کردن شهرها و حمله به نیروهای رزمی ارتش و سپاه به کار گرفته بود(لطف الله زادگان و همتی، ص۱۲۵). همچنین نیروهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) نیز جهت عبور از مرز، از منطقه مرزی پاوه استفاده می کردند(خداوردی،ص۲۵۹).

با تغییر استراتژی عملیاتی ایران از جبهه جنوب به شمال غرب در سال ۱۳۶۶، شهرستان پاوه نیز تحت تاثیر این تحولات قرار گرفت. در این راستا در جبهه پاوه عملیات موسوم به والفجر۱۰ در ۲۴/12/1366 اجرا گردید که طی آن نیروهای ایرانی با آزادسازی شهر نوسود و عبور از ارتفاعات مرزی شهرستان پاوه، چند شهر مرزی عراق از جمله حلبچه را به تصرف در آوردند(دری،ص۶۲). در پی این عملیات ارتش عراق اقدام به بمباران گسترده شهر حلبچه و روستاهای اطراف آن نمود که این امر باعث ورود هزاران پناهنده کرد عراق به شهرستان پاوه که نزدیکترین نقطه در خاک ایران به منطقه عملیاتی والفجر ۱۰ بود، گردید؛ بطوریکه پس از شروع عملیات والفجر ۱۰ و بمباران شیمیایی حلبچه در اسفند ۲۷ اسفند ۱۳۶۶، حدود ۵۲۰۰ نفر از پناهندگان کرد از طریق مرز نوسود وارد شهرستان پاوه شدند و در اردوگاههای این شهرستان استقرار یافتند(ایزدی،۱۳۹۲، ص۴۴۳؛ الهیاری،ص۸۲). همچنین جنگنده های عراقی در اواخر اسفند ۱۳۶۶ و فروردین ۱۳۶۷ اقدام به بمباران شیمیایی برخی از نقاط شهرستان پاوه از جمله شهر نودشه (که در مسیر تدارکاتی منطقه عملیاتی والفجر ۱۰ قرار داشت) نمودند که در اثر این بمباران ها نیز عده ای از مردم نظامی نودشه شهید و مجروح شدند(الهیاری، ص۷۱؛ نیک خواه، ص ۱۵۶-154).

در طول جنگ تحمیلی(1367-1359) شهر بانه ۳۵ بار هدف حملات مختلف موشکی، هوایی و توپخانه ای ارتش  عراق  قرار  گرفت  که طی آن ۱۳۷ نفر از مردم این شهر شهید و ۵۶۱ نفر دیگر مجروح شدند(رشید،ص۱۷۰). یکی از شدیدترین حملات هوایی ارتش عراق به پاوه، در ۱۲ مهر ۱۳۶۰ به وقوع پیوست که طی آن دو هواپیمای عراقی به آسمان شهر پاوه تجاوز و از ارتفاع بالا سه راکت به سمت این شهر شلیک کردند که دو راکت به کوه های اطراف اصابت کرد و یک راکت نیز در روستای شمشیر از توابع این شهر فرود آمد و باعث تخریب مدرسه راهنمایی روستا و چند منزل مسکونی شد. در این حمله، ۱۵ تن از دانش آموزان مدرسه و افراد روستا شهید و ۲۶ نفر نیز مجروح شدند. درپی این حادثه در اورامانات و پاوه عزای عمومی اعلام شد(ایزدی،۱۳۹۶، ص۱۱۶۷). همچنین در ۱۰ فروردین ۱۳۶۷ دو فروند هواپیمای جنگنده عراقی روستاهای کِلال و خانقاه در جنوب غرب شهر پاوه را بمباران شیمیایی کردند که بر اثر آن تعدادی از اهالی روستاها مصدوم گردیدند(نیک خواه، ص ۱۵۵).

شهرستان پاوه در طول دوران مقابله با شورشیان ضد انقلاب و جنگ تحمیلی ۶۴۰ شهید، ٨۷۵ جانباز و ۲۷ آزاده داشته است(خبرگزاری جمهوری اسلامی،ص۱). به پاس گرامیداشت شهدای روز ۲۶ مرداد ۱۳۵۸ در شهر پاوه، یادمانی با نام یادمان شهدای پاوه در این شهر ساخته شده است که در پیکر ۹ مدافع و رزمنده غیربومی که در جریان آزادسازی پاوه به شهادت رسیدند آرام گرفته است. همچنین در سال ۱۳۹۶ گلزار مطهر شهدای شهرستان پاوه به عنوان نماد ملی شهدای اهل تسنن در سراسر کشور معرفی شد(همو).

ماخذ:

امام خمینی، صحیفه امام، جلد۹، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)،1378ش؛ افشار سیستانی‌، ایرج‌، کرمانشاهان‌ و تمدن‌ دیرینۀ آن‌، تهران‌، ۱۳۷۱ ش‌؛ اطلس دهستان‌های استان کرمانشاه، تهران؛ سازمان برنامه و بودجه کشور، ۱۳۹۶ ش؛ ایزدی، مصطفی و همکاران، تاریخ بیست ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور،جلد۴: ضد انقلاب و اشرار، دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، ۱۳۸۶ش؛ ایزدی، یدالله، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج۱۵: شکستن محاصره آبادان٬ ناکامی منافقین در براندازی نظام، مرکز مطالعات  و تحقیقات جنگ،۱۳۹۶ش؛ همو، روزشمار جنگ ایران و عراق،ج۵۴: عملیات والفجر۱۰؛ بمباران شیمیایی حلبچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۹۲ش؛ بابانی‌، عبدالقادر، سیرالاکراد، به‌ کوشش‌ محمد رئوف‌ توکلی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش؛ بدلیسی‌، شرف‌ خان‌، شرف‌نامه‌، به‌ کوشش‌ محمد عباسی‌، تهران‌، ۱۳۴۳ش‌؛ بسطامی، علی، عبور از سیروان، نشر صریر، ۱۳۹۱ش؛ پور داراب، سعید و دیگران، اطلس پدافندی نیروهای زمینی در ۸ سال دفاع مقدس، تهران: سوره سبز ۱۳۹۴ش؛  پورجباری،پژمان،اطلس جغرافیای حماسی کرمانشاه،تهران:بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس،۱۳۹۲ش؛ پورکریم، هوشنگ،«پاوه »، هنر و مردم ، ش ۳۲ و ۳۳ ، ۱۳۴۴ش؛ جعفرزاده، حسن، تحلیلی بر عملیات محمد رسول‌الله (ص)، فصلنامه نگین ایران، ش۵۵، ۱۳۹۴ش؛ جعفری‌، عباس‌، دائرةالمعارف‌ جغرافیایی‌ ایران‌، تهران‌، ۱۳۷۹ش‌؛ همو، رودها و رودنامۀ ایران‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌؛ همو، کوهها و کوه‌نامۀ ایران‌، تهران‌، ۱۳۶۸ش‌؛ چمران،مصطفی، کردستان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۱ ش؛ حاج علیانی، عبدالرضا، تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت سردار سرتیپ پاسدار عبدالرضا حاج علیانی، تهران:۱۳۹۵ش؛ حسینی، یعقوب، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی،ج۱: زمینه های بروز جنگ تحمیلی، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران،۱۳۸۷ش؛ همو،نبردهای صحنه عملیات غرب،تهران:ایران سبز،۱۳۹۵ش؛ حیدری فر، رئوف و ناصر رضایی، نیازمندی های امنیتی و مطالبات استان کرمانشاه در جهت بهبود کنترل مرز، فصلنامه سپهر، ش۸۹، ۱۳۹۳ش؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی،مزار شهدای پاوه نماد ملی شهدای اهل سنت کشور شد،۲۰/11/1396ش؛ خداوردی، مهدی، روزشمار جنگ ایران و عراق،ج۴۲: تداوم استراتژی دفاع متحرک عراق، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۹۷ش؛ دری،حسن،اطلس راهنمای ۷ کرمانشاه در جنگ،تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه،۱۳۸۳ش؛ دفتر تقسیمات کشوری، فهرست عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری استان کرمانشاه، وزارت کشور، ۱۴۰۰ش؛ رزم آرا،حسینعلی، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج ۵: استان پنجم (کردستان)، تهران ۱۳۳۱ش ، ۱۳۵۵ش ؛ رستمی، علی، ماموستا، زندگینامه و خاطرات ماموستا ملا قادر قادری، امام جمعه پاوه، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۶ش؛ رشید، محسن، اطلس آماری جنگ شهرها، مرکز اسناد دفاع مقدس، ۱۳۹۷ش؛ سازمان برنامه و بودجة استان کرمانشاه، معاونت آمار و اطلاعات ، آمارنامة استان کرمانشاه،۱۳۷۷ش؛ سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۳۴، تهران ۱۳۷۳ش؛ سازمان نقشه برداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی استان کرمانشاه، تهران،۱۳۹۸ش؛ سلطانی،محمد علی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصّل کرمانشاهان ، تهران ۱۳۷۰ش ؛ سلیمانی خواه، نعمت الله، روزشمار جنگ ایران و عراق، جلد۹: تصمیم صدام به جنگ علیه ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۹۴ش؛ سنندجی‌، شکرالله‌، تحفۀ ناصری‌ در تاریخ‌ و جغرافیای‌ کردستان‌، به‌ کوشش‌ حشمت‌ الله‌ طبیبی‌، تهران‌، ۱۳۶۶ش‌؛  عزتی، عزت الله و هوشنگ میرزایی پور، بررسی مناطق مرزی استان کرمانشاه با عراق و نقش آن در اهداف استراتژیک ایران، فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، دوره ۳، ش۴، ۱۳۹۰ش؛ فتاحی، شیوا، پاوه قطعه ای از آسمان، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس، ۱۳۹۴ش؛ کیانی، سورنا، فرمان آتش در کوهستان های باختر؛ تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۹ش؛ لطف الله زادگان، علیرضا و ایرج همتی، روزشمار جنگ ایران و عراق،جلد ۲۸: نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب: والفجر ۴، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۹۷ش؛ لطف الله زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، جلد۴۹: تصویب قطعنامه ۵۹۸، زمینه های سیاسی و نظامی، ۱۳۸۷ش؛ همو، روزشمار جنگ ایران و عراق،ج۲۱: عملیات مسلم بن عقیل آزادی ارتفاعات سومار و تهدید مندلی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۹۱ش؛ محمد پور، سعید، تاثیر عملیاتهای نامنظم قرارگاه رمضان در جنگ تحمیلی، فصلنامه سیاست دفاعی، شماره ۴۷، ۱۳۸۳ش؛ مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کرمانشاه، ۱۳۹۵ش؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، راهنمای مناطق جنگی و پدافند داخلی پاوه، ۱۳۸۳ش؛ مفخم‌ پایان‌، لطف‌الله‌، فرهنگ‌ آبادیهای‌ ایران‌، تهران‌، ۱۳۳۹ش‌؛ نقشه ۵۰۰۰۰/1 پاوه، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح چاپ دوم، ۱۳۷۶ش؛ نیک خواه، محمد باقر،گاه شمار حملات شیمیایی عراق در ۸سال دفاع مقدس،تهران:پژوهشگاه علوم ومعارف دفاع مقدس، ۱۳۸۹ش؛ وزارت کشور، معاونت سیاسی و اجتماعی  دفتر تقسیمات کشوری، نشریة تاریخ تاسیس دار: ( تقسیمات کشوری ۱۳۷۸)، تهران ۱۳۷۸ش؛ هنگ مرزی پاوه، شناسنامه اطلاعاتی و امنیتی شهرستان پاوه، چاپ معاونت اطلاعات، ۱۳۸۶ش؛ یزدانفام، محمود، روزشمار جنگ ایران و عراق،جلد۵۰: اسکورت نفتکش ها؛ دخالت مستقیم آمریکا در جنگ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۸۹ش؛ یکتا، حسین و هادی نخعی، روزشمار جنگ ایران و عراق،ج۱: زمینه‌سازی: جنگ‌نامه اول: پیدایش نظام جدید، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،۱۳۸۰ش.

/ حسن جعفرزاده /