شهدای گمنام آرامستان باغ‌رضوان اصفهان، یادمان، بنایی در ضلع شرقی قطعه ۲۲ آرامستان باغ‌رضوان واقع در شرق شهر اصفهان.

(طبق موارد گفته شده اصلاح شد؛ درخواست به کدام ارگان ارسال شد و کدام ارگان موافقت کرد با چه توافقاتی، این موارد همگی اشاره شدند که مورد درخواست بود) در ابتدای سال ۱۳۸۴ ش، مدیرعامل سازمان آرامستان باغ‌رضوان به همراه تعدادی از مسئولان شهر اصفهان، از جمله فرمانده فرماندة ارشد سپاه، امام جمعه، رئیس شورای شهر و شهردار، به‌منظور خاکسپاری شهدای گمنام و در راستای نشر ارزش‌های دفاع مقدس، پیشنهاد تدفین پنج شهید گمنام در آرامستان باغ‌رضوان را به اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان ارائه دادند. در این پیشنهاد، سه مکان شامل قطعه ۲۲، حاشیه قطعه نام‌آوران و میدان ورودی غربی برای تدفین شهدای گمنام در نظر گرفته شده بود.  که سرانجام اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان اعلام کرد که با خاکسپاری پنج شهید در قطعه ۲۲ آرامستان باغ‌رضوان موافقت شده است (اداره‌کل ...؛ زارعان). با تعیین مکان تدفین و با توجه به درخواست برای خاکسپاری شهدا، آرامستان باغ‌رضوان متعهد شد که بنای یادمان شهدای گمنام را طراحی و احداث کند (موسوی‌زاده).

سرانجام، در ۱۸ تیر ۱۳۸۴، یک روز پیش از سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، پیکر پنج شهید گمنام با حضور مردم و مسئولان شهر اصفهان در آرامستان باغ‌رضوان به خاک سپرده شد. مراسم تدفین با اقامة نماز جماعت مغرب و عشاء به پایان رسید (زارعان).

(طبق درخواست به ترتیب نام عملیات تاریخ آن و منطقه و در کجا واقع شده ذکر شد)  بر اساس تابلو نوشته، دو‌تن از شهدا در عملیات محرم (آبان ۱۳۶۱) در منطقة شرهانی واقع در جنوب‌غربی استان ایلام، یک‌تن در عملیات خیبر (اسفند ۱۳۶۲) در منطقة طلائیه واقع در غرب استان خوزستان، یک‌تن در عملیات کربلای ۹ (فروردین ۱۳۶۶) در منطقة قصر‌شیرین واقع در غرب استان کرمانشاه و یک‌تن دیگر در عملیات کربلای ۵ (دی ۱۳۶۵) در منطقة شلمچه واقع در جنوب‌غربی استان خوزستان به شهادت رسیده‌اند. سه‌تن از این شهدا ۱۹، یک‌تن ۲۴ و یک‌تن دیگر ۲۲ ساله بوده‌اند (احسانی).

سازمان آرامستان باغ‌رضوان مسئول ساخت و طراحی یادمان برگرفته از معماری اسلامی، طرح ساخت یادمان را در اوایل سال ۱۴۰۱ ش شروع و در اواخر سال ۱۴۰۱ ش به اتمام رساند (موسوی‌زاده).

(طبق روال سابق ابتدا ساختار سپس پوشش بیرونی و بعد درونی با ابعاد) طرح یادمان برگرفته از معماری اسلامی است (؛«قرار ... »، بش). و گنبد آن نیز با الگوبرداری از مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان طراحی شده است (موسوی‌زاده).

این یادمان دارای هشت وجه است («قرار ... »، بش) که چهار وجه آن، هرکدام به طول ۶۰/2 متر، شامل چهار قوس به عرض ۷۰/1 متر و ارتفاع ۵۰/3 متر از کف تا تیزة قوس‌ها است. دسترسی به مزار شهدا از زیر این قوس‌ها امکان‌پذیر است. سایر وجه‌ها به صورت جداره‌های ساده و مشبک طراحی شده‌اند که طول آنها ۹۰/1 متر و ارتفاع آن‌ها ۸۰/3 متر است. یادمان مساحتی معادل ۳۰/24 مترمربع را از سطح زمین اشغال کرده و ارتفاع آن از سطح سکویی که بر روی آن قرار دارد، تا تیزه گنبد به ۶۰/5 متر می‌رسد. یادمان بر روی سکویی هشت‌ضلعی قرار دارد که طول هر ضلع آن ۸۰/4 متر است. دسترسی به یادمان از طریق سه راه‌پله و یک رمپ برای ورود معلولان شیب‌راه تأمین شده است که در محدودة سکو جانمایی شده‌اند. ارتفاع سکو نسبت به معابر جنوب ‌غربی ۳۵ سانتی‌متر بوده و با دو پله با محوطة اطراف ارتباط دارد. نسبت به معابر جنوب‌ شرقی، این ارتفاع به ۶۵ سانتی‌متر می‌رسد و با چهار پله به محوطة متصل می‌شوداست. نسبت به معابر شمال ‌شرقی، ارتفاع سکو ۸۰ سانتی‌متر است و از طریق چهار پله به محوطة متصل می‌شود. همچنین، در ضلع شمال‌غربی سکو شیب‌راهی به عرض ۱ متر قرار دارد. در دو ضلع جنوبی و شرقی سکو نیز دو باغچه جانمایی شده است. گنبد یادمان نیز با قطر ۶۰/4 متر و ارتفاع ۸۰/1 متر روی جداره‌ها قرار گرفته است.  (احسانی).

در نمای بیرونی یادمان، جداره‌ها از سنگ تیشه‌ای سفیدرنگ با ارتفاع ۱ متر پوشیده شده‌اند. چهار جداره مشبک با ابعاد ۱٫۶۰ ۶۰/1 در ۱٫۳۵ ۳۵/1 متر، از آجر لعاب‌دار فیروزه‌ای ساخته شده‌اند که در جداره‌های یادمان کار شده‌اند. جداره‌های یادمان با کاشی‌های هفت‌رنگ به ابعاد ۲۰ در ۲۰ سانتی‌متر و طرح‌های اسلیمی با زمینة فیروزه‌ای پوشیده شده‌اند (همو). سلام‌های زیارت آل‌یاسین روی کاشی‌های سبزرنگ به رنگ سفید نوشته شده و در بالای جداره‌های مشبک نصب شده است («قرار ... »، بش). فرازهایی از زیارت عاشورا نیز روی کاشی‌های آبی به رنگ سفید در قسمت فوقانی جداره‌ها نگاشته شده است. گنبد یادمان با کاشی‌های لعاب‌دار فیروزه‌ای با طرح‌های اسلیمی تزئین شده است (احسانی).

کف یادمان با سنگ‌های تیشه‌ای خاکستری ‌رنگ به ابعاد ۴۰ در ۴۰ سانتی‌متر پوشیده شده است. سنگ مزار شهدا به ابعاد ۵۰ در ۱۰۰ سانتی‌متر از جنس مرمر سفید است. روی این سنگ‌ها حاشیه‌هایی با طرح گل‌وبوته، عبارت بسم رب الشهدا و الصدیقین و واژة گمنام به رنگ سیاه و همچنین واژة شهید به رنگ قرمز نوشته شده است. اشعاری مانند:« سهم من از این زندگی آرامی بود، میراث من از فاطمه گمنامی بود و بنویس شهید زائر فاطمه است، گمنامی من به خاطر فاطمه است و دل را به علی دادم و آرام شدم، یا فاطمه گفتم که گمنام شدم»، روی سنگ‌ها به رنگ سیاه حک شده است. پوشش درونی یادمان مشابه پوشش بیرونی اجرا شده است (همو)، اما با تفاوت‌هایی؛ از جمله این که بالای جداره‌های مشبک، کاشی‌های سبزرنگی نصب شده‌اند که بر روی آن‌ها با خط سفید آیة شریفة سورة تکویر «بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ» (81/9) و سخنان امام حسین (ع):« شیعیان ما هر وقت آب می‌نوشند مرا یاد کنند، هنگامی که از غریبی یا شهیدی خبری شنیدید بر من ندبه کنید و مرگ برتر از همراه شدن با عار و خواری است و خواری از ورود در آتش برتر است» به دو زبان فارسی و عربی نگاشته شده است و زیر گنبد، کاشی‌های لعاب‌دار آبی‌رنگی نصب شده‌اند که ذکرهای الهی با خط سفید روی آن‌ها نگارش شده است (احسانی).

نورپردازی یادمان به گونه‌ای است که گنبد یادمان به وسیلة هشت نورافکن روشن می‌شود؛ چراغ‌های ایستاده و نورافکن‌های اطراف یادمان نیز برای نورپردازی بیرونی تعبیه شده‌اند (همو). در نورپردازی داخلی، با ورود به یادمان، نورافکن‌ها به‌صورت هوشمند ابتدا سبز شده و صوتی از سخنان شهید مرتضی آوینی دربارة شهدا پخش می‌شود. سپس، نورافکن‌ها به رنگ قرمز درمی‌آیند و زیارت‌ شهدا پخش می‌شود («قرار ... »، بش).

حسینیة شهدا، ایستگاه صلواتی، سقاخانه، وضوخانه، نمازخانه برادران و خواهران، توقفگاه خودرو و ایستگاه اتوبوس از جمله امکانات فرهنگی و رفاهی موجود در اطراف یادمان است. دسترسی به یادمان به صورت پیاده و سواره امکان پذیر است و مسیر دسترسی برای افراد کم‌توان مناسب سازی شده است (احسانی).

برنامه‌های بسیاری در یادمان شهدای گمنام آرامستان باغ‌رضوان برگزار می‌شوند. مراسم جشن عید غدیر، قرائت دعای کمیل، مراسم عطر افشانی، برپایی نماز مغرب و عشاء پنج‌شنبه‌های هر هفته از جمله برنامه‌های فرهنگی و مذهبی اجرایی در طول سال است. بعضاً برنامه‌هایی به منظور آشنایی کودکان با شهدا و فرهنگ ایثار و شهادت به صورت گردشگری در یادمان برگزار می‌شوند (آقا باباگلی).

به دلیل قرارگیری یادمان در آرامستان باغ‌رضوان مدیریت آن به عهده سازمان آرامستان باغ‌رضوان است و منابع مالی برای اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی و مذهبی در یادمان از بودجه فرهنگی سازمان و کمک‌های مردمی تأمین می‌شود (همو).

مآخذ: افزون‌بر قرآن کریم؛ آقا باباگلی، حمیدرضا (مسئول روابط عمومی و امور فرهنگی سازمان آرامستان باغ رضوان اصفهان)، مصاحبه با مؤلف، ۱۵ مرداد ۱۴۰۳؛ احسانی، سروش، مشاهدات میدانی؛ اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان، تقاضای دفن شهدای گمنام، سند بی‌تا، سند بش، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان؛ زارعان، ابراهیم (مدیر درآمد وقت سازمان آرامستان باغ رضوان اصفهان)، مصاحبه با مؤلف، ۱۸ مرداد ۱۴۰۳؛ «قرار، یادمان شهدای گمنام آرامستان باغ رضوان بود» (بارگذاری:۲۸ مرداد ۱۴۰۲)، خبرگزاری ایمنا، < www.imna.ir> (دسترسی:۴ شهریور ۱۴۰۳)؛ موسوی‌زاده، محمدرضا (کارشناس عمران وقت سازمان آرامستان باغ رضوان اصفهان)، مصاحبه با مؤلف، ۱۵ مرداد ۱۴۰۳.

/ سروش احسانی/