سنگرسازی و سازه‌های بتونی شهدای جهاد، کارگاه، کارگاه جهاد سازندگی استان یزد در شرق شهر مهریز و ابتدای جادۀ مهریز ـ یزد.

مکان این کارگاه را هیئت هفت نفره واگذاری زمین، در ۱۳۶۰ ش، برای ساخت تیرهای برق بتونی به‌منظور برق‌رسانی به روستاهای محروم به جهاد سازندگی استان یزد واگذار کرد. شکل زمین ذوزنقه‌ای و حدود شش هکتار که از جنوب و شمال به ترتیب ۳۰۰ و ۵۰۰ متر و از شرق و غرب ۲۲۰ و ۱۵۰ متر بود. پیرامونش حصار و سولۀ بزرگ فلزی به مساحت هزار مترمربع و هشت استخر به ابعاد ده در چهار با عمق سه متر داشت که از آن برای آبدهی محصولات بتونی استفاده می‌شد (سازمان ... ).

در ۱۳۶۴ ش، جهاد سازندگی یزد، با مدیریت محمدعلی زارع‌زاده مهریزی کاربری کارگاه را تغییر داد و در آن به ساخت سنگرهای بتونی در ابعاد و با کاربردهای متفاوت برای پشتیبانی از جنگ اقدام کرد. بدین منظور مدیران کارگاه در نخستین گام (30 آبان ۱۳۶۴)، نقشه و قالب‌های فولادی سنگرها را از کمیتۀ فنی جهاد سازندگی استان‌ها در تهران تهیه کردند (ستاد مرکزی ... ، شرکت ... ). از طرفی قاسم عسکری‌مقدم فرمانده گردان ۲۳ قدر* جهاد یزد که همراه بخشی از گردان در مرداد همان سال برای جاده‌سازی، سنگرسازی و آب‌رسانی در استان هرمزگان مستقر بود؛ هنگام بازدید از کارگاه ساخت سنگرهای بتونی بندرعباس، با تشخیص کیفیت پایین سنگرها، تصمیم به تعطیلی کارگاه گرفت که با موافقت ستاد مرکزی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی، کارگاه را به استان یزد منتقل کرد (عسکری‌مقدم) که بدین ترتیب کارگاهی به نام «کارگاه سنگرسازی و سازه‌های بتونی شهدای جهاد» تأسیس شد و در ۱۳۶۵ ش حبیب‌الله بیطرف، استاندار وقت، آن را افتتاح کرد (زارع‌زادۀ ‌مهریزی؛ ستاد پشتیبانی جنگ ... ، درخواست میلگرد ... ).

فعالیت این کارگاه با بیست تن نیرو از جهادگران، نیروهای مشمول و داوطلب آغاز شد؛ اما تا پایان جنگ در سال ۱۳۶۷ ش این شمار به ۳۵ تن افزایش یافت. مواد اولیۀ ساخت سنگر مانند سیمان و میلگرد هم از ستاد مرکزی جهاد، ستاد جنگ استان و از اداره کل بازرگانی استان یزد تأمین می‌شد. این کارگاه نخست قالب‌های فولادی یک‌تکه و دال‌های بتونی، با مقطع نیم‌دایره‌ای را تولید می‌کرد که دال‌ها دارای عرضی بین ۵۰ تا ۸۰، بلندای ۲۲۰ و طول ۳۵۰ سانتی‌متر بودند و دو تا سه تن وزن داشتند؛ اما با توجه به کاربری سازه‌ها محدودیتی در گسترش طول سازه نبود. مراحل ساخت آن‌هم بدین شکل بود که در آغاز، بتون دستی تولید، درون قالب سنگر ریخته و پس‌ازآن با تکان‌های شدید، مرحلۀ بتون‌ریزی تکمیل می‌شد که پس از ۲۴ ساعت با جرثقیل ده تنی، دال بتونی از قالب بیرون و یک هفته درون استخر قرار می‌گرفت؛ سپس آزمایشگاه بتون جهاد یزد، به شکل مستمر از بتون‌ها نمونه‌گیری و بر کیفیت کار نظارت می‌کرد. سرانجام و پس از دریافت تأییدیه از آزمایشگاه، بارگیری و به جبهه ارسال که برای ساخت سنگرهای گروهی، مقر قرارگاه‌های عملیاتی، بیمارستان‌های صحرایی و زاغۀ مهمات به کار گرفته می‌شد (همان‌جاها).

از ۱۳۶۶ ش که مدیریت کارگاه به قاسم عسکری‌مقدم سپرده شد، وی در ۴ بهمن ۱۳۶۶ و برای تولید بیشتر سنگر، مجوز حفر چاه عمیق با دبی دو لیتر بر ثانیه را از شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد درخواست کرد که پس از موافقت در ۱۸ اسفند ۱۳۶۶، به حفر آن اقدام شد (ستاد پشتیبانی جنگ، درخواست مجوز ... ؛ سازمان). با این تغییر سنگرهای ساخته‌شده هر هفته به جبهه‌های جنوب در استان خوزستان، جزایر قشم و هنگام در استان هرمزگان (برای جنگ احتمالی با امریکا) ارسال که هرسال حدود ۷۵۰ قطعۀ دال بتونی و درمجموع بیش از پنج ‌هزار قطعه تولید می‌شد (زارع‌زادۀ ‌مهریزی؛ دستمالچیان؛ ستاد مرکزی ... ). در ۲۹ آذر ۱۳۶۷، این کارگاه قراردادی مبنی بر ساخت دویست قطعه سنگر را با قرارگاه نوح نیروی دریایی سپاه بست (ستاد پشتیبانی مهندسی ... ، اعلان وصول ... ). افزون‌براین توانست در ۱۷ اسفند ۱۳۶۸، بیش از ۳۲۰ سنگر یک‌متری و ۱۸۲ سنگر هفتادسانتی‌متری آماده کند و به ستاد مرکزی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی تحویل دهد (همان، اعلان تعداد ... ). پس از پایان جنگ هم از دال‌های بتونی در ساخت پل‌های جاده‌های روستایی استان یزد و پناهگاه شمارۀ ۱ کوهستان شیرکوه استفاده شد. بعدها خط تولید کارگاه به سمت سازه‌های بتونی برق‌رسانی تغییر کرد (عسکری‌مقدم) و تا پایان سال ۱۳۶۹ ش به فعالیت خود ادامه داد. سرانجام این کارگاه در ۱۳۷۱ ش، به بنیاد تعاون جهاد سازندگی یزد واگذار شد (همو).

مآخذ: دستمالچیان، سید حسین (مسئول ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۱۶ مرداد ۱۳۹۷؛ زارع‌زادۀ ‌مهریزی، محمدعلی (از مسئولان کارگاه ساخت قطعات بتونی شهدای جهاد سازندگی)، مصاحبه با همو، ۲۳ آبان ۱۳۹۶؛ سازمان آب منطقه‌ای استان یزد، مجوز حفر چاه، سند مورخ ۱۸ اسفند ۱۳۶۶، شم بازیابی ۰۰۱-21-9-5-5، موجود در سازمان جهاد کشاورزی استان یزد؛ ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی یزد، درخواست میلگرد از اداره کل بازرگانی استان یزد، سند بی‌تا، شم بازیابی ۰۶۳-10-1-4-5، موجود در همان‌جا؛ همان، درخواست مجوز حفر چاه از سازمان منطقه‌ای آب استان یزد، سند بی‌تا، شم بازیابی ۱۰-16-9-5-5، موجود در همان‌جا؛ ستاد پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد یزد، اعلان تعداد سنگرهای ساخته‌شده جهت حمل، سند مورخ ۱۲ مرداد ۱۳۶۸، شم بازیابی ۰۰۱-29-6-5-7، موجود در همان‌جا؛ همان، اعلان وصول میلگرد ارسالی، سند مورخ ۱۰ آذر ۱۳۶۷، شم بازیابی ۰۰۲-11-8-2-7، موجود در همان‌جا؛ ستاد مرکزی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی، توافقنامۀ ساخت سنگر بتونی، سند مورخ ۲۵ بهمن ۱۳۶۶، شم بازیابی ۲ و ۰۰۱-19-3-2-6، موجود در همان‌جا؛ همان، شرکت در هم‌اندیشی توجیهی ساخت سنگر بتونی، سند مورخ ۲ دی ۱۳۶۴، شم بازیابی ۰۰۱-20-1-1-4، موجود در همان‌جا؛ عسکری‌مقدم، قاسم (مسئول کارگاه سنگرسازی و فرمانده گردان ۲۳ قدر)، مصاحبه با مؤلف، آذر ۱۳۹۸.