فاطمببب‌الزهرا(س)، گردان،  از نخستین گردان‌های رزمی تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از استان یزد.

پیشینه و سازمان:  در ۴ مهر ۱۳۶۲، تیپ الغدیر با پنج گردان رزمی، معاونت‌های ستادی و واحدهای خدمات و پشتیبانی رزم تشکیل شد که انتخاب نام بیشتر گردان‌هایش برگرفته از نام مبارک چهارده معصوم (ع)، ازجمله حضرت فاطمببب‌الزهرا (س) بود (صدرالساداتی، ص ۶۰). سازمان این گردان افزون‌بر قسمت‌های خدمات و پشتیبانی رزم، سه گروهان رزمی به نام‌های مقداد، ابوذر و حمزه را نیز شامل می‌شد و سلاح‌های آن تفنگ کلاشینکف، تیربار گرینف و آر.پی.جی ۷ بود. نیروهای گردان برای شرکت در مأموریت‌های آفندی و پدافندی، می‌بایست آموزش‌های عقیدتی، اسلحه‌شناسی، تیراندازی، تخریب، رزم شبانه، دفاع شخصی، پیاده‌روی و دو را فرا می‌گرفتند. این آموزش‌ها بیشتر در موقعیت‌های آموزشی تیپ در اهواز (پادگان شهید عاصی‌زاده* و موقعیت شهدای بدر*) و شوشتر (موقعیت شهید پارسائیان*) انجام می‌گرفت (هدایتی).

گردان فاطمببب‌الزهرا(س) از نخستین روزهای تشکیل تا پایان جنگ عراق بر ضد ایران در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷، در چهار نبرد پدافندی و سه آفندی شرکت کرد:

پدافند از منطقۀ طلائیه:  نخستین مأموریت تیپ ۱۸ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی کربلا از ۲۹ دی ۱۳۶۲ تا ۲۲ اردیبهشت ۱۳۶۳، پدافند از منطقۀ طلائیه بود. موقعیت منطقۀ پدافند در جنوب غربی خوزستان، در کرانۀ تالاب هورالهویزه (هورالعظیم، غرب دشت آزادگان) واقع در جنوب ‌شرقی عراق و خط حد واگذارشده به تیپ هم از سه‌راه شهادت تا پیچ مرگ (نام‌گذاری نیروهای یزدی)، در جادة نشوه ـ طلائیه بود. در این مأموریت، گردان فاطمببب‌الزهرا(س) با فرماندهی رضا هدایتی و جانشینی حسین رحمانی علی‌آبادی* و با استعداد ۲۸۸ تن نیرو و سازمان رزم آن شامل سه گروهانِ مقداد، ابوذر و حمزه به‌ترتیب، به فرماندهی مجید میدانی، سید علی دهقان بنادکی، عباسعلی صادقیان شرکت کرد (بنی‌فاطمه، ص ۲۳). گردان پس‌ از دریافت مأموریت یادشده و گسیل به منطقه، در محدوده‌ای به طول ۲۵۰۰ متر برای اجرای پدافند گسترش یافت. مهم‌ترین فعالیت‌های گردان در ۳۳ روز پدافند، تقویت و تحکیم سنگرهای خودی، اعزام گروه‌های کمین به جلو و تبادل آتش بود (همو، ص ۲۵؛ فرهنگ‌دوست، ص ۱۱۲).

عملیات خیبر:  این نبرد در ۳ اسفند ۱۳۶۲، در تالاب هورالهویزه، با رمز «یا رسول‌الله(ص)»، با هدف گذر از هور و تهدید شهر و بندر بصره (جنوب شرقی عراق) از شمال اجرا شد (برای آگاهی از این نبرد، نک: بابایی، ص ۲۴۷-293). مأموریت تیپ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی نجف، تک در منطقۀ طلائیه و تصرف جادۀ آسفالتۀ بین دو پاسگاه طلائیه جدید و قدیم بود (بنی‌فاطمه، ص ۳۷). گردان فاطمببب‌الزهرا(س) هم‌زمان با اجرای پدافند از منطقۀ طلائیه با همان نیروها و سازمان‌دهی پیشین، خود را برای حضور در این نبرد آماده و در نخستین گام، منطقۀ مأموریتش را شناسایی کرد. مأموریت گردان در این عملیات، درگیری با کمین‌های دشمن و در صورت امکان، استقرار در مکان‌های تصرف‌شدۀ دیگر یگان‌ها بود. واحد مهندسی ـ رزمی* هم مأموریت داشت برای تأمین امنیت بیشتر یگان‌ها، خاک‌ریزی در جلوِ جادۀ نشوه ـ طلائیه ایجاد کند. با آغاز نبرد، گردان توانست با پیشروی به سمت اهداف خود و تصرف آن، موقعیت را برای ایجاد خاک‌ریز فراهم کند که پس از احداث خاک‌ریز، در پشت آن، مستقر شد. دراین‌بین، با آتش سنگین ارتش عراق روی مواضع نیروهای گردان، دو تن مجروح و چند تن شهید شدند (بنی‌فاطمه، ص ۱۱۲-113).

گردان فاطمببب‌الزهرا(س) در ادامۀ عملیات برای بار دوم، در ۹ اسفند همان سال، به همراه گردان حضرت رسول(ص)*، وارد نبرد شد. مأموریت گردان حمله به مواضع نیروهای عراق از جنوب تالاب هورالهویزه، در محور لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله(ص)، بود؛ اما حجم زیاد آتش دشمن، موانع زیاد و مقاومت نیروهای عراقی، سبب شد این دو گردان به مواضع پیشین خود، عقب‌نشینی کنند. در ادامه، بنابر تصمیم فرماندهان تیپ، گردان پس از ده روز، با رعایت اصول حفاظتی، به پادگان شهید عاصی‌زاده در پانزده‌کیلومتری جادۀ اهواز ـ اندیمشک بازگشت (فرهنگ‌دوست، ص ۱۱۸؛ بنی‌فاطمه، ص ۳۸-40). در این نبرد، شماری از نیروهای گردان ازجمله سید علی دهقان (شهادت: ۳ اسفند ۱۳۶۲) شهید شدند (فرهنگ ... ، ذیل نام؛ سلطانی گردفرامرزی، ص ۱۹).

پدافند از منطقۀ شلمچه:  تیپ الغدیر برای اجرای این مأموریت از ۹ دی ۱۳۶۳ تا ۵ دی ۱۳۶۴، زیرامر قرارگاه عملیاتی نوح، از نهر عرایض تا جادۀ شهید صفوی در منطقۀ شلمچه (منطقه‌ای بین ایران و عراق، در جنوب غربی خوزستان و در شرق شهر بصره)، پدافند کرد. گردان فاطمببب‌الزهرا(س) با استعداد حدود ۳۲۰ تن، نخستین گردان از تیپ الغدیر بود که برای اجرای این نبرد، به منطقه گسیل شد و پس از استقرار در خط مقدم، به‌سرعت، مواضع دفاعی خود را تحکیم بخشید. گردان در این مأموریت یک‌ساله، چهار بار سازمان‌دهی و بازسازی شد. مجموع تلفات آن در این مدت،۴۰ شهید ازجمله علی خبیری* فرمانده گردان و ۳۱۷ مجروح بود (بنی‌فاطمه، ص ۵۴-56).

عملیات والفجر ۸:  این نبرد در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴، با رمز «یا فاطمببب‌الزهرا(س)» در منطقۀ فاو (شبه‌جزیره‌ای در جنوب ‌شرقی عراق)، با هدف تصرف این شبه‌جزیره و انسداد راه ورودی عراق به خلیج‌فارس اجرا شد («کارنامه ... »، ص ۱۹). تیپ ۱۸ الغدیر، در هدایت قرارگاه عملیاتی نجف ۱ (بعدها، قدس)، برای پشتیبانی از این نبرد و فریب دشمن همراه تیپ‌های ۱۰ سیدالشهدا(ع) و ۲۱ امام رضا(ع)، به‌منظور تصرف قسمتی از جزایر ام‌الرصاص و ام‌البابی (هر دو از جزایر اروندرود و جزو خاک عراق)، وارد عمل شد (فخارتازه، ص ۲۵۳). پیش از آغاز نبرد، گردان فاطمببب‌الزهرا(س) به فرماندهی علی حسین‌شاهی اردکانی و جانشینی محمدعلی ولی ابرقویی، سازمان‌دهی شد و نیروهایش در مقر شوشتر، آموزش آبی ـ خاکی و شنا در رود شطیط (جنوب شوشتر) را فراگرفتند و برای تکمیل آموزش خود، به موقعیت شهید حسن انتظاری* (سی‌کیلومتری جادۀ اهواز ـ خرمشهر) گسیل شدند. به دستور محمدکاظم میرحسینی، فرمانده تیپ، گردان در احتیاط تیپ ۱۸ الغدیر قرار داشت و پس‌ازآنکه نبرد نیروهای عمل‌کننده آغاز شد، بی‌درنگ، نیروهای گردان برای پشتیبانی از گردان‌های عمل‌کننده، به خرمشهر منتقل شدند؛ اما به‌سبب موفقیت گردان‌های خط‌شکن در دو جزیرۀ یادشده، حضور گردان در عملیات منتفی شد و پس از دو روز به پادگان شهید عاصی‌زاده بازگشت (حسین‌شاهی اردکانی، ص ۲۰۳-208).

پدافند از جزیرۀ مجنون جنوبی:  تیپ ۱۸ الغدیر، از ۱ دی ۱۳۶۴ تا ۱۷ اردیبهشت ۱۳۶۵، زیرامر قرارگاه عملیاتی نصرت، به‌منظور پدافند از پد مرکزی و غربی این جزیره در آنجا، حضور داشت (بنی‌فاطمه، ص ۱۰۰). گردان با همان فرماندهان پیشین و با اضافه‌شدن جانشین دوم، با مسئولیت علی فرج‌پور، به سازمانش، در نخستین اقدام، منطقۀ پدافندی خود را شناسایی کرد و به‌طور کامل، با مواضع نیروهای خودی و دشمن آشنا شد؛ سپس، نیروهای گردان برای اجرای مأموریت خود، به جزیرۀ مجنون جنوبی فرستاده شدند (حسین‌شاهی اردکانی، ص ۲۰۹-211).

اقدامات گردان در این دوره عبارت بود از: پدافند از منطقه، اجرای آتش روی مواضع دشمن، جلوگیری از تردد و فعالیت مهندسی دشمن و انتقال تجهیزات مهندسی به جلو برای ساخت سنگرهای تجمعی؛ اما مهم‌ترین عملکرد گردان در بیست روز مأموریتش در این منطقه، دفع تک ارتش عراق بود (همان‌جا). نیروهای عراقی در نخستین روزهای اردیبهشت ۱۳۶۵، برای بازپس‌گیری جزیرة مجنون جنوبی به پد مرکزی، سنگرهای کمین و چند سنگر دیگر یکی از گردان‌های تیپ ۱ لشکر ۹۲ زرهی اهواز حمله کردند که در هدایت عملیاتی تیپ الغدیر، با مسئول محوری رضا هدایتی و جانشینی جهانگیر مرادی (شهادت: ۷ بهمن ۱۳۶۵) بود؛ اما به‌سبب مقاومت و شجاعت نیروهای گردان فاطمببب‌الزهرا(س)، نیز تلاش مسئول محور و دو گروه از نیروهای اطلاعات‌وعملیات تک دشمن دفع شد و رزمندگان با موفقیت توانستند سنگرهای تصرف‌شده را پس بگیرند. در جریان این تک و پاتک، پانزده تن از نیروهای گردان شهید و شماری، ازجمله رضا هدایتی و علی حسین‌شاهی اردکانی، مجروح شدند؛ پس‌ازآن، گردان به پادگان شهید عاصی‌زاده بازگشت و گردان شهید مطهری* پدافند از این منطقه را بر عهده گرفت (همو، ص ۲۱۵-218).

نبرد بیت‌المقدس ۷:  این نبرد را سپاه پاسداران در ۲۲ خرداد ۱۳۶۷، با رمز «یا اباعبدالله الحسین(ع)» و با هدف انهدام مواضع دشمن در منطقۀ شلمچه طراحی و اجرا کرد (اطلس ... ، ص ۱۰۸) و تیپ ۱۸ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی کربلا، به‌منظور بازپس‌گیری پاسگاه بوبیان عراق و پدافند از این پاسگاه تا کانال پرورش ماهی (شمال غربی خرمشهر و شرق بصره)، در آن شرکت کرد (بنی‌فاطمه، ص ۲۴۴-245).

ساختار و سازمان گردان فاطمببب‌الزهرا(س) در این عملیات بدین‌ترتیب بود: فرمانده گردان عبدالرسول کلانتری؛ جانشین اول و دوم فرمانده گردان به‌ترتیب، عباسعلی امراللهی و علی کوشکی؛ فرمانده گروهان نصر محمدرضا دهقان بنادکی*؛ فرمانده گروهان فجر غلام‌حسین یاوری؛ و فرمانده گروهان قدر، محمدعلی دهقان. فرماند‌هان گردان در جلسۀ شورای فرماندهی تیپ، که با حضور محسن رضایی، فرمانده وقت کل سپاه برگزار شد، با طرح مانور عملیات آشنا و در ادامه، نیروهای گردان هم با توضیحات فرمانده گردان دربارۀ مأموریت و منطقة عملیات توجیه شدند (بنی‌فاطمه، ص ۲۴۴-250). با آغاز نبرد، این گردان به همراه گردان حضرت رسول(ص) تا منطقة کله‌گاوی و کانال پرورش ماهی در خاک عراق پیشروی کرد؛ اما به‌سبب درگیری شدید با دشمن و کمبود مهمات و حجم سنگین آتش نیروهای عراقی، به دستور فرمانده تیپ، تا موضع پیش از نبرد (نهر عرایض در شلمچه)، عقب‌ نشست و تا عصر همان روز در این منطقه، حضور داشت؛ سپس، به موقعیت (بنه) رحمت* برای بازسازی و سازمان‌دهی دوباره بازگشت (کلانتری). در جریان این عملیات، شماری از نیروهای گردان ازجمله محمدرضا دهقان‌بنادکی به شهادت رسیدند (بنی‌فاطمه، ص ۲۴۷).

پدافند از منطقۀ شلمچه (قبل و بعد از پذیرش قطعنامه):  نیروهای تیپ ۱۸ الغدیر از ۲۷ خرداد ۱۳۶۷، زیرامر قرارگاه عملیاتی کربلا، در منطقۀ پدافندی شلمچه از جادۀ شهید صفوی تا پل سوم نهر عرایض مستقر بودند. گردان فاطمببب‌الزهرا(س) به فرماندهی محمدحسین فیاضی و با استعداد ۳۲۶ تن از این منطقه پدافند کرد. یک ماه پس از استقرار گردان، ایران قطعنامة ۵۹۸ مبنی‌بر اجرای برقراری آتش‌بس بین دو کشور را پذیرفت؛ اما به‌رغم آنکه عراق پیش از ایران، آن را پذیرفته بود، در ۳۱ تیر همان سال، ارتش بعث دوباره، به منطقۀ شلمچه حمله و تا جادۀ اهواز ـ خرمشهر پیشروی کرد. گردان هم به‌ناچار با دیگر یگان‌ها تا پشت این جاده عقب نشست و پس از تجدیدقوا، به همراه یگان‌های رزمی تیپ ۱۸ الغدیر و دیگر یگان‌های سپاه در ۱ مرداد به مواضع نیروهای عراقی حمله و آن‌ها را به عقب‌نشینی تا دژ مرزی وادار کرد و در آنجا مستقر شد. در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷، آتش‌بس بین دو کشور با نظارت سازمان ملل متحد اجرا شد و این گردان تا ۲۳ مهر همان سال، در این خط حضور داشت؛ سپس، خط را به گردانی دیگر از تیپ تحویل داد و به یزد بازگشت (همو، ص ۲۵۵-256).

مآخذ: اطلس جنگ ایران و عراق: فشردۀ نبردهای زمینی ۳۱ شهریور ۱۳۵۹-29 مرداد ۱۳۶۷، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ ش؛ بابایی، گلعلی، نبردهای جنوب اهواز: کارنامة تاریخی جغرافیای نظامی منطقۀ عملیاتی جنوب و جنوب غربی اهواز، تهران: لوح محفوظ، ۱۳۸۶ ش؛ بنی‌فاطمه، سید هدایت، شناسنامۀ تیپ الغدیر در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۹ ش؛ حسین‌شاهی اردکانی، علی، گذر از تنگۀ احد (تاریخ شفاهی)، به کوشش ولی سلطانی‌ گردفرامرزی، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۹ ش؛ درودیان، محمد، روند پایان جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱ ش؛ سلطانی گردفرامرزی، ولی، اولین آفند (نقش تیپ مستقل ۱۸ الغدیر در عملیات خیبر)، یزد: توزوقلم، ۱۳۹۳ ش؛ صدرالساداتی، محمدرضا، گنج تمام‌نشدنی: اطلاعات کاربردی دفاع مقدس استان یزد، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۱ ش؛ فخارتازه، کاظم، عبور عاشقانه: روایتی از حماسه‌آفرینی رزمندگان تیپ مستقل ۱۸ الغدیر استان یزد در عملیات والفجر ۸، یزد: چشم‌وچراغ، ۱۳۹۶ ش؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ فرهنگ‌دوست، محمدمهدی، خط‌شکن‌ کویر (خاطرات)، به کوشش محمدعلی همتی، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۵ ش؛ «کارنامۀ عملیات والفجر ۸»، عملیات والفجر ۸ (مجموعه‌مقالات)، به کوشش حسن دری، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ ش؛ کلانتری، عبدالرسول (فرمانده گردان فاطمببب‌الزهرا(س))، مصاحبه با مؤلف، ۱۵ مرداد ۱۳۹۹؛ هدایتی، رضا (فرمانده محور تیپ ۱۸ الغدیر)، مصاحبه با سید داود سیدمحسنی، ۱۹ فروردین ۱۳۹۹.

/ عبدالرضا خدادادی/