فرمانداری شهرستان یزد، نهادی دولتی عهده‌دار ادارة شهرستان یزد در ارتباط و هماهنگی با دیگر اداره‌های دولتی و غیردولتی، نهادهای انقلابی و انتظامی.
پیشینۀ تشکیل فرمانداری یزد مربوط به دومین قانون تقسیمات کشوری در ۱۶ آبان ۱۳۱۶ است که بر اساس آن، این شهرستان به همراه شش شهرستان اصفهان، اردستان، شهرکرد، فریدن، شهرضا و نائین استان دهم ایران را تشکیل می‌دادند (کتاب ... ، ج ۱، ص ۲۷-۳۱) و در ادامۀ همین تقسیمات، فرمانداری آن نیز تأسیس شد؛ پس‌ازآن، در مرداد ۱۳۴۸، وزارت کشور پیشنهاد داد که فرمانداری کل یزد در این شهرستان تشکیل شود (احمدی، ص ۸) و بر اساس قوانین، نمایندۀ عالی دولت، عهده‌دار تنظیم و اجرای سیاست‌های عمومی کشور در ارتباط با وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی هماهنگی امور مربوط به آنها و مسئول امنیت شهرستان شد. در ۱۳۵۲ ش و با تشکیل استان یزد، این فرمانداری از فرمانداری کل خارج و تاکنون با عنوان فرمانداری شهرستان یزد فعال است («شرح ... »، بش).
بر این اساس، فرمانداری شهرستان یزد با آغاز جنگ تحمیلی در شهریور ۱۳۵۹، برای پیگیری سیاست‌های دولت افزون‌بر رسالت‌های ذاتی خود، در حوزه‌های مختلف مرتبط با جنگ نیز وارد شد. مجموعۀ عملکرد آن در این زمینه، در ابعاد سیاسی و امنیتی، پشتیبانی، اجتماعی و فرهنگی، مدیریتی، تبلیغاتی، حمایتی و اقتصادی چنین است (توکلی؛ محمدی).
پشتیبانی از جنگ نخستین گام این فرمانداری در حمایت و کمک از جبهه و جنگ بود که فرماندار یا نمایندگان فرمانداری در قالب جلسات گوناگونی که در محل دفتر معاون برنامه‌ریزی استاندار به‌منظور هماهنگی برای پشتیبانی از جنگ تشکیل می‌شد، شرکت و سیاست‌هایی را دراین‌باره پیگیری یا به دیگر اداره‌ها و نهادهای زیرپوشش شهرستان یزد ابلاغ می‌کردند. پیگیری صدور کارت مربوط به کامیون‌ها و کفی‌های حامل کمک‌های مردمی ازجملۀ این مسئولیت‌ها بود. در پی اجرای این سیاست، ستاد پشتیبانی از جبهه و جنگ در سطح شهرستان تشکیل و از این طریق، سیاست‌های حمایتی اعم از جمع‌آوری و ارسال آن به جبهه پیگیری می‌شد (توکلی؛ فعالی).
نیز فرمانداری یزد از طریق پایگاه مقاومت بسیج شهید تقوی، واقع در خیابان مهدی، به‌صورت خود‌جوش، بسترهایی را فراهم آورد که همسران کارمندان فرمانداری و دیگر بانوان با دایر کردن خیاط‌خانه، لوازم اولیه و تجهیزاتی مانند چرخ‌خیاطی و دستگاه بافندگی را تهیه و به دوخت لباس و بافت کلاه و شال‌گردن برای رزمندگان اقدام کنند. در پی آن، چندین خیاط‌خانۀ دیگر نیز در شهرستان یزد ایجاد شد (توکلی).
در راستای جذب کمک‌های نقدی نیز فرمانداری یزد با افتتاح حساب ویژهای به نام آیت‌الله محمد صدوقی*، امام‌جمعۀ یزد و نمایندۀ امام (ره)، در صندوق حضرت ولی‌عصر(عج) کمک‌های نقدی را جمع‌آوری می‌کرد (توکلی؛ محمدی)؛ همچنین، به‌منظور جذب منابع مالی خیرین، اصناف و بازاریان جلساتی را تشکیل داد و ضمن دریافت کمک‌های نقدی، به جلب مشارکت آنها در سایر امور مرتبط با جنگ (تأمین ارزاق عمومی، همکاری با ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی استان یزد مستقر در قلعۀ خیرآباد و هماهنگی برای برگزاری تشییع پیکر مطهر شهدا) اقدام کرد (همو).
یکی دیگر از وظایف مهم فرمانداری شهرستان یزد سامان‌دهی مهاجران بود. پس از حضور مهاجران جنگ تحمیلی در این شهرستان، فرمانداری ضمن شناسایی این افراد، مکان‌هایی را برای سکونت جمعی از آنان آماده و برای کمبود مسکن، خانه‌هایی را برای آنان اجاره (همو؛ محمدی)؛ نیز برای تأمین ارزاق و مایحتاج عمومی آنها با همکاری ادارۀ بازرگانی به صدور کارت موقت ارزاق اقدام کرد (توکلی)؛ به‌طوری‌که تا اسفند ۱۳۶۵، برای ۱۱۹۴ خانوار (حدود ۶۱۱۶ تن) کارت موقت ارزاق صادر شد که تا اردیبهشت ۱۳۶۷، این آمار به ۷۴۰۲ خانوار افزایش یافت. بدین ترتیب، شمار بیشتری از افراد زیرپوشش فرمانداری یزد، از خدمات رفاهی برخوردار شدند؛ نیز برای رفع تنگناهای کارت ارزاق عمومی، با هماهنگی معاونت برنامه‌ریزی استانداری یزد و ستاد بسیج اقتصادی از طریق کالابرگ (کوپن) ارزاق و مایحتاج عمومی مهاجران تأمین می‌شد (همو؛ محمدی). در کنار آن، تأمین منابع و اقلام موردنیاز در شهرستان، باتوجه به وضعیت جنگی کشور، با مشکلاتی روبه‌رو شده بود که برای رفع آن، در مناطق مهاجرنشین، بازار اقلام موردنیاز برپا شد (توکلی).
بازسازی مناطق جنگ‌زده یکی دیگر از اقداماتی بود که باید با مشارکت اداره‌های دولتی انجام می‌گرفت و در این زمینه، فرمانداری یزد برای جلب مشارکت اداره‌ها و سازمان‌ها، جلساتی را با دستگاه‌های ذی‌ربط شهرستان تشکیل داد (همو).
یکی دیگر از اقدامات فرمانداری در چهارچوب سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی ایران، فعالیت در عرصۀ اقتصادی در شهرستان یزد بود. ازجملۀ سیاست‌های راهبردی در این زمینه می‌توان به تبلیغ و ترویج صرفه‌جویی و برنامه‌ریزی به‌منظور تأمین نیاز‌های اولیه و خودکفایی در شهرستان یزد اشاره کرد (همو؛ محمدی).
مدیریت در خدمت‌رسانی، به‌ویژه در تأمین دارو و تجهیزات پزشکی از دیگر فعالیت فرمانداری در دورۀ جنگ است که در این زمینه، ضمن تأکید بر صرفه‌جویی، پیگیری‌های لازم را نیز برای تأمین تجهیزات پزشکی شهرستان انجام می‌گرفت. در کنار این، از مدیریت بهداشتی و تأمین سلامت عمومی شهرستان هم پیگیری می‌کرد تا هیچ‌گونه، بیماری عفونی و مسری گسترده‌ای بین مردم، مهاجران و مجروحان همه‌گیر نشود (فعالی).
هماهنگی و همکاری در امور مربوط به سفر مقامات کشوری و لشکری به شهرستان یزد نیز بر عهدۀ فرمانداری بود. در این خصوص می‌توان به سفر این مقامات اشاره کرد: حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رئیس‌جمهور؛ حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، از شخصیت‌های مبارز انقلاب؛ آیت‌الله سید محمد بهشتی، رئیس دیوان عالی کشور؛ آیت‌الله عبدالکریم موسوی اردبیلی، از مراجع تقلید؛ محمدعلی رجائی، نخست‌وزیر؛ حجت‌الاسلام محمدرضا توسلی، رئیس دفتر امام خمینی (ره)؛ محسن رضایی، فرمانده کل سپاه؛ محسن رفیق‌دوست، وزیر سپاه پاسداران؛ حجت‌الاسلام سید محسن موسوی، نمایندۀ امام خمینی (ره) در کردستان؛ علی صیاد شیرازی، فرمانده نیروی زمینی ارتش؛ علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه؛ و چند شخصیت لشکری و کشوری (توکلی).
رفع مشکلات مناطق از دیگر اقدامات فرمانداری در زمان جنگ به شمار می‌رود؛ در این خصوص، سید رضا حاج زرگرباشی و عباس صحرایی، در مقام فرماندار، در مناطق جنگی حضور می‌یافتند و از نزدیک، در حد توان به رفع کمبودها در جبهه اقدام می‌کردند (همو).
افزون‌بر فعالیت‌های یادشده، فرمانداری یزد اقدامات مهم دیگری را نیز درزمینۀ پشتیبانی از جنگ انجام داد که عبارت‌اند از: مبارزه با احتکار کنندگان کالاهای اساسی؛ رسیدگی به مشکلات خانواده‌های رزمندگان و ایثارگران (همو)؛ همکاری و هماهنگی با شورای مرکزی جهاد سازندگی یزد، دربارۀ اعزام نیرو به جبهه؛ همکاری برای حضور حضرت آیت‌الله سید روح‌الله خاتمی، امام‌جمعۀ یزد و جمعی از علما و روحانیان این شهرستان به‌منظور دیدار با رزمندگان؛ هماهنگی برای برگزاری مراسم و جلسات مرتبط با جبهه و جنگ؛ دیدار با مسئولان پایگاه‌های بسیج و تجهیز پایگاه‌ها؛ هماهنگی امور تبلیغاتی درزمینۀ جلب مشارکت شهروندان به‌منظور تسهیل امور پشتیبانی جنگ (فعالی)؛ هماهنگی برای تهیۀ اتوبوس به‌منظور اعزام رزمندگان به جبهه؛ بدرقه و استقبال از رزمندگان و شهدا و مراسم تدفین آنها؛ همکاری و هماهنگی دربارۀ پذیرش مجروحان جنگ در بیمارستان‌های شهرستان؛ و هماهنگی با مسئولان سازمان منطقه‌ای بهداری استان، برای تهیۀ شیر خشک کودکان خانواده‌های مهاجر جنگ تحمیلی (توکلی).
درزمینۀ فعالیت‌های سیاسی فرمانداری در جریان هشت‌ساله جنگ تحمیلی نیز می‌توان به این اقدامات اشاره کرد: برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس شورای اسلامی و همکاری در برگزاری مراسم راه‌پیمایی ۲۲ بهمن (همو).
همچنین، در طول جنگ، از فرمانداری استان یزد ده‌تن در جبهه حضور یافتند که از این شمار، یک‌تن مجروح، یک‌تن شهید و یک‌تن اسیر شد (فعالی).
اقدامات پس از جنگ: پس از پایان جنگ تحمیلی، فعالیت فرمانداری درزمینۀ جبهه و جنگ ادامه یافت؛ برای نمونه، در مرداد ۱۳۶۹، هنگام ورود آزادگان به میهن، فرمانداری هماهنگی با دستگاه‌های مسئول به‌منظور تأمین خودرو برای انتقال آزادگان که با پرواز هوایی به کرمان و اصفهان آمده بودند، نیز مراسم استقبال از ایشان و اعلام نام آنها به خانواده‌هایشان را بر عهده داشت (توکلی).
از همه مهم‌تر، این نهاد در مقام «ریاست شورای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و شورای هماهنگی امور ایثارگران شهرستان یزد» برنامه‌ها و سیاست‌های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت را پیگیری می‌کند (همو). این هماهنگی با دستگاه‌ها و نهادهای اداری در سطح شهرستان انجام می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت است از: مکاتبه با همۀ دستگاه‌های دولتی مبنی بر تعیین و معرفی مسئول امور ایثارگران و تشکیل جلسۀ هماهنگی امور ایثارگران؛ پیگیری موضوع تجلیل از خانواده‌های ایثارگران؛ معرفی ایثارگران برای گرفتن وام‌های مسکن، تاکسی و طرح ۹۹ سالۀ مسکن مهر؛ پیگیری و برگزاری مراسم روز آزادگان و جانبازان؛ رفع مشکل اشتغال ایثارگران؛ پیگیری استیفای حقوق قانونی عام ایثارگران و رزمندگان؛ پیگیری و هماهنگی برای سامان‌دهی گلزار شهدا؛ پیگیری بیمۀ تکمیلی جانبازان شاغل؛ پیگیری مناسب‌سازی اماکن و معابر عمومی برای تردد جانبازان و معلولان؛ برگزاری جلسات شورای مشورتی امور ایثارگران؛ پیگیری برای افزایش اعتبار بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ نظارت بر اجرای قوانین و مقررات مربوط به ایثارگران؛ شناسایی نخبگان خانواده‌های ایثارگر برای بهره‌گیری از تخصص، مهارت و تجربیات آنان؛ پیگیری مشکلات مصدومان شیمیایی؛ پیگیری پروژه‌های ورزشی توان‌بخشی و فرهنگی ایثارگران؛ و ارسال و ابلاغ بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به ایثارگران (همو؛ «شرح»، بش).
فرمانداری شهرستان یزد در کنار فعالیت‌هایی که به‌صورت بخش‌نامه و دستور‌العمل در قالب ابلاغیه است، برخی از اقدامات را به‌صورت درون‌سازمانی در فرمانداری و بخشداری‌های تابعه انجام می‌دهد که عبارت‌اند از: بررسی مسائل و مشکلات در زمینه‌های مختلف؛ شرکت در جلسات دستگاه‌های اجرایی شهرستان برای رفع مشکلات ایثارگران؛ تجلیل از ایثارگران؛ اعطای کمک‌ها مالی؛ تهیۀ مسکن ایثارگران؛ فرستادن ایثارگران و رزمندگان به اماکن متبرکه؛ حضور در یادواره‌ها‌ی شهدا؛ دیدار از آسایشگاه‌های جانبازان قطع نخاعی؛ تهیۀ بیانیه برای مناسبت‌های مختلف، به‌ویژه در هفتۀ دفاع مقدس؛ غبار‌روبی و گل‌باران مزار شهدا؛ برگزاری «همایش رزمندگان» در هفتۀ دفاع مقدس؛ شرکت در مراسم تشییع و تدفین شهدای گمنام؛ مشارکت در اعزام کاروان‌های راهیان نور به مناطق جنگی؛ ملاقات با خانوادۀ معظم شهدا و ایثارگران؛ پیگیری تعیین درصد جانبازان شاغل در نهادهای دولتی؛ گرفتن تخفیف هزینۀ استفادۀ اماکن ورزشی برای ایثارگران و خانواده‌های ایشان؛ ایجاد نمایشگاه هفتۀ دفاع مقدس؛ عیادت از جانبازان شیمیایی؛ مشارکت در برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی فرهنگی ـ هنری برای ارائۀ آثار ایثارگران و شهدا؛ برگزاری مراسم سالروز شکست امریکا در عملیات طبس؛ برگزاری گردهمایی سالروز ورود آزادگان؛ تجلیل از جانبازان بستری در مراکز توان‌بخشی؛ دیدار با خانواده‌های شهدا و ایثارگران به‌منظور تکریم ایشان؛ پاسخ‌گویی به مراجعات ایثارگران و انجام دادن مکاتبات با اداره‌ها برای رفع مشکل آنان؛ پیگیری استخدام فرزندان شهدا؛ اجرای مراسم در مناسبت‌های مختلف مرتبط با دفاع مقدس؛ هماهنگی‌های امنیتی و انتظامی برای برگزاری مراسم یادوارۀ شهدا؛ دعوت از جانبازان، ایثارگران و راویان جنگ برای روایت خاطرات دفاع مقدس؛ پیگیری رفع مشکل سابقۀ حضور کارکنان در جبهه؛ تجلیل از زنان خانواده‌های ایثارگر به مناسبت روز زن؛ پیگیری طرح‌های اشتغال‌زایی فرزندان شهدا؛ برگزاری جشنوارۀ پدران آسمانی؛ استقبال و بدرقۀ جانبازان ورزشکار برای حضور در مسابقات؛ و دیدار و تجلیل از ایثارگران شاغل در فرمانداری یا بخشداری‌های تابعه (توکلی).
مآخذ: احمدی، نصرالله، سیمای منابع طبیعی، کشاورزی، دام‌پروری و صنایع جانبی استان اصفهان، تهران: مؤسسۀ تبلیغاتی رسانه، ۱۳۸۱ ش؛ توکلی، علی‌اکبر (کارمند فعلی (1400 ش) فرمانداری در حوزة سیاسی ـ امنیتی)، مصاحبه با آرزو رحمتی مریم‌آباد، ۱۰ آبان ۱۳۹۹؛ «شرح وظایف فرماندار» (بارگذاری: بی‌تا)، فرمانداری شهرستان یزد، <www.yazd.gov.ir> (دسترسی: ۲۰ آبان ۱۳۹۹)؛ فعالی، محمدرضا (از کارکنان سابق فرمانداری)، مصاحبه با همو، ۱۰ آبان ۱۳۹۹؛ کتاب اسامی دهات کشور، ادارۀ آمار و سرشماری، تهران: اداره‌کل آمار و ثبت‌احوال وزارت کشور، ۱۳۲۹ ش؛ محمدی، غلامرضا (فرماندار سابق تفت، مهریز، اردکان و رئیس ستاد پشتیبانی جنگ در این شهرها)، مصاحبه با آرزو رحمتی مریم‌آباد، ۲۸ مهر ۱۳۹۹.
/ سید محمد رستگاری/