کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد، از نهادهای انتظامی و انقلابی با هدف حفظ نظم و برقراری امنیت و پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی در استان یزد.
پیشینه: پیش از پیروزی انقلاب، تشکیلات اولیۀ این نهاد بهصورت غیررسمی با مشارکت جوانان انقلابی و هدایت روحانیان شکل گرفتهبود. هدف از آن نیز تأمین امنیت راهپیماییها در شهرها، روستاها و نیز محافظت از مراکزی بود که به دست نیروهای انقلابی تسخیر میشد. در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷، با فرمان امام خمینی (ره)، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بهطور رسمی، در سراسر کشور تشکیل (امام خمینی، ج ۶، ص ۱۳۰-133) و در همین روز، آیتالله محمدرضا مهدوی کنی (۱۴ مرداد ۱۳۱۰-۲۹ مهر ۱۳۹۳) به پیشنهاد آیتالله مرتضی مطهری، عضو شورای انقلاب (شهادت: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸)، به سرپرستی کمیتة انقلاب اسلامی منصوب شد و در ادامه، این نهاد زیرنظر وزارت کشور قرار گرفت (مقالات ... ، ص ۳۱۲، ۳۲۵). وظایف آن عبارت بود از: مأموریت اجرای مصوبات شورای انقلاب؛ مبارزه با عناصر حکومت پهلوی و ضدانقلاب، تأمین نظم و برقراری امنیت شهرها و روستاها و اجتماعات؛ گردآوری سلاحها؛ جلوگیری از خرابکاری (رفیقدوست، ص ۱۳۱-137)؛ حفظ انتظامات؛ و برقراری امنیت اماکن عمومى و سازمانهاى دولتى و همکارى با شهربانی و ژاندارمری (محبوبیمنش، بش).
تشکیل کمیتۀ انقلاب اسلامی در یزد: در سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ ش، همزمان با اوجگیری مبارزات ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی (1304-1357 ش)، گروهی از مردم یزد، بهویژه جوانان انقلابی هنگام برپایی راهپیماییها، با هدایت آیتالله محمد صدوقی*، از روحانیان بانفوذ این شهر، با بستن بازوبند، به نظمدهی مردم میپرداختند. این گروه، یک ماه پیش از پیروزی انقلاب، ساختمان جدید ساواک را در بلوار شهید صدوقی کنونی تصرف (کلانتری سرچشمه، بش) و در روز پیروزی انقلاب، حرکت مردم را به سمت شهربانی شاهنشاهی یزد هدایت کرد و پس از تصرف، نگهبانی از آنجا را بر عهده گرفت (حاجیصادقی). در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷، همزمان با شکلگیری کمیتۀ انقلاب اسلامی در مرکز، کمیتۀ استان یزد نیز بهشکل رسمی، در حسینیۀ شاهزاده فاضل این شهر با حضور چند تن از چهرههای برجستۀ استان، شکل گرفت. این افراد عبارت بودند از: حجتالاسلام محمدعلی صدوقی، محمود دستمالچی، کاظم حاجیصادقی، سید علی سجادی، حسین دستگاهدار، عبدالحمید دشتی، عباس لوکزاده، مصیب امراللهی، حسین مطهری، حسن هنرور، رضا قاسمی، احمد نیکوکاران، محمد ملانوری، سید احمدرضا کلانتری، محمد منتظرقائم*، محمد صالحجوکار، محمود زینلی، سید حسین میرطالبی، حمزهعلی قرایی، قاسم کریمی و عباس سامعی. در این دوره، کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد ۷۵ نیروی عادی و ۷۵ نیروی افتخاری داشت و فرماندهی آن بهصورت شورایی بود و اعضای شورای فرماندهی عبارت بودند از: محمدعلی وحدتی، علیرضا دوستحسینی، محمدرضا اعتمادیان، محمود دستمالچی، کاظم حاجیصادقی و محمدصالح جوکار که زیرنظر آیتالله صدوقی فعالیت میکردند (همو).
کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب، به دستور آیتالله صدوقی، سلاحهای در دست مردم را جمعآوری و شماری سلاح از شهربانی و ژاندارمری دریافت کرد (صدوقی، بش)؛ بدینترتیب، به سلاحهایی مانند کلاشنیکف، ام 1، اسلحه کمری، مسلسل دستیام.پی ۵ مجهز شد. در آغاز شکلگیری، نیروهای آن برای اجرای مأموریتها و نگهبانی در ایستگاههای بازرسی از خودروهای شخصی استفاده میکردند؛ اما پس از چندی، دادستانی و استانداری چندین خودرو به آنان واگذار کرد. کمیتۀ یزد در نبود نهادهای حکومتی در دورۀ پس از پیروزی انقلاب، بیشتر امور امنیتی و انتظامی و اداری و خدماتی مانند مقابله با ضدانقلاب، حلوفصل اختلافات خانوادگی، نظارت بر بازار و قیمتها و دیگر مسائل اجتماعی را بر عهده داشت و شورای انقلاب و شورای فرماندهی کمیته، وظایف آن را مشخص میکرد (حاجیصادقی).
مهمترین اقدامات کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اینها بود: همکاری در تشکیل دادگاههای انقلاب اسلامی، بنیاد مستضعفان، کمیتۀ امداد امام خمینی(ره)، بنیاد مسکن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بنیاد پانزده خرداد؛ انتخاب غلامرضا دبیران نخستین استاندار یزد در اسفند ۱۳۵۷، سرهنگ بهادر اسفندیاری در ۱۴ اسفند ۱۳۵۷ به ریاست شهربانی یزد و فرماندهان کمیتههای انقلاب شهرستانهای استان از نیروهای مسئول و اعضای شورای فرماندهی کمیته؛ تغییر نام خیابان ثریا به فلسطین در ۱ اسفند ۱۳۵۷ به مناسبت ورود هیئت فلسطینی به یزد (همو؛ «روایت ... »، 1 اسفند ... ، بش)؛ انتخاب سرهنگ دوم نصرالله دانشمند در ۳ اسفند ۱۳۵۷ به فرماندهی هنگ ژاندارمری یزد (همان، بش)؛ تغییر نامهای خیابان پهلوی به امام خمینی(ره) در ۷ اسفند ۱۳۵۷، ابتدای خیابان شاه به خیابان قیام و انتهای خیابان شاه به خیابان انقلاب، بلوار شاهرضا به بلوار شریعتی، خیابان کرمان به خیابان دهم فروردین، خیابان ولیعهد به خیابان دکتر محمد مصدق، بلوار شاهنشاهی به بلوار صدوقی، خیابان فلسطین (ثریا) به خیابان سلمان فارسی، خیابان شاهپور به خیابان فرخی یزدی، بلوار شحنه به بلوار ۲۲ بهمن، خیابان شهربانی به خیابان مهدی، بلوار کمربندی به بلوار دانشجو، میدان شاه به بعثت، چهارراه امیر چقماق به چهارراه شهدا، میدان سپاس به همافر، میدان ولیعهد به ابوذر غفاری و میدان مجسمه به مجاهدین (همان، ۱۴ اسفند ... ، بش)؛ نیز در اوایل اردیبهشت ۱۳۵۸، به دستور آیتالله محمد صدوقی در کمیتۀ انقلاب اسلامی یزد، شورایی بهمنظور تصمیمگیری برای تأسیس سپاه در این استان تشکیل شد و به دنبال آن، نیمی از مسئولان و کارکنان کمیته به عضویت سپاه یزد درآمدند و بخشی از محل استقرار کمیتۀ یزد در اختیار سپاه قرار گرفت (صدوقی، بش)؛ سپس، بخشی از وظایف کمیته به سپاه واگذار و مقر کمیته به خیابان شهید چمران کنونی و سپس، به خیابان کاشانی، روبهروی زایشگاه بهمن منتقل شد (زینلی، بش).
ساختار و تشکیلات کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد: این کمیته در آغاز تأسیس، سازمان و تشکیلاتی نداشت؛ اما در پاییز ۱۳۵۹ ش، با بخشهای مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با منکرات، اطلاعاتوعملیات، طرحوبرنامه، اداری، نیروی انسانی (پرسنلی)، بازرسیونظارت و دفتر قضایی سازماندهی شد و بعدها، ادارات مالی، کارگزینی و پشتیبانی هم به کمیتۀ انقلاب اسلامی یزد افزوده شد (حاجیصادقی، زینلی، بش). در اواخر سال ۱۳۶۰ ش، کمیتۀ مرکزی به استانها و شهرستانها ابلاغ کرد که رئیس کمیتهها از بین روحانیان انتخاب شوند؛ اما آیتالله صدوقی با آن موافقت نکرد و به ابقای کاظم حاجیصادقی در یزد تأکید داشت. در اوایل اسفند ۱۳۶۰، با انتقال کاظم حاجیصادقی به دادستانی انقلاب استان یزد، محمدصالح جوکار، مسئول مبارزه با مواد مخدر استان، فرمانده کمیته شد. پس از شهادت آیتالله صدوقی، آیتالله سید روحالله خاتمی، امامجمعه و نماینده امام در یزد، در اوایل پاییز ۱۳۶۱ ش، برابر ابلاغیة یادشده، حجتالاسلام حسن شاکر اردکانی را به فرماندهی کمیته یزد برگزید (همو، بش).
تفت نخستین شهرستانی بود که کمیته در آن، بهطور موقت و به سرپرستی محمدرضا صباغیه فعال شد. در آغاز، بهسبب آنکه این شهرستان از مناطق ییلاقی استان و پذیرای مسافران بسیار، بهویژه در تابستان بود، برای برقراری نظم و امنیت در آنجا، گروههایی از نیروهای کمیته بهصورت موقت، به این شهرستان اعزام میشدند. در ادامه، در ۱۳۶۱ ش، کمیتۀ این شهرستان به ریاست محمد ملانوری در ساختمان بهداری (میرجلیلی) و پسازآن، کمیتۀ شهرستان مهریز به فرماندهی سید حسین وزیری در ۱۳۶۲ ش تشکیل شد (فرمانداری ... ). در ۱۳۶۵ ش، فرماندهی کمیتۀ استان، به حجتالاسلام سید علیمحمد حسینی سپرده شد. در این سال، بازرسی اماکن عمومی و نظارت بر فعالیت آنها، که پیشتر، بر عهدۀ شهربانی بود، به کمیتۀ استان واگذار و ادارهای به همین نام در زیرمجموعۀ معاونت اطلاعاتوعملیات تشکیل شد. حجتالاسلام سید پیش از ادغام نیروهای انتظامی استان (اوایل سال ۱۳۷۰ ش)، علیمحمد حسینی آخرین فرمانده کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد بود (حاجیصادقی؛ زینلی، بش).
از مهمترین مأموریتهای کمیتۀ انقلاب اسلامی یزد میتوان به مقابله با سازمان مجاهدین خلق ایران (منافقین)، کشف و خنثیسازی عملیات ترور، بمبگذاری و شناسایی خانههای تیمی آنها در شهرها؛ نیز مبارزه با قاچاقچیان مسلح در شرق کشور و مناطق کویری استان یزد اشاره کرد (همو، بش). در این مأموریتها، شماری از بانوان استان ازجمله فاطمه بهشتی، زهرا سلیمی، فاطمه بنافتیزاده، شایسته فلاح، فاطمه رجبزاده، سکینه رنجبر، فاطمه دهقان، صدیقه مجیبیان و زهرا حیدرزاده در دستگیری، تحقیقات، بازرسی و بازجویی از زنان به کمیتۀ استان یزد و دیگر شهرستانها کمک میکردند (همو، بش؛ حاجیصادقی). نیروهای این کمیته در نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب، بهسبب مأموریتهای زیاد و انگیزۀ حفظ دستاوردهای انقلاب، ساعت کاری مشخصی نداشتند و از ۶ صبح تا ۱۲ شب یکسره، به کار مشغول بودند؛ حتی گاه، تا بیست روز در محل کار میماندند و بودجه و امکانات خاصی در اختیار نداشت و تا ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، بیشتر اعضای آن به شکل افتخاری فعالیت میکردند؛ اما در این تاریخ، کمیته زیرمجموعۀ دادستانی قرار گرفت و دادستانی حقوق کارکنان آن را پرداخت میکرد (همو).
نقش کمیتة انقلاب اسلامی استان یزد در دفاع مقدس: با آغاز جنگ عراق بر ضد ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، کمیتۀ استان یزد حضور در جبهه را جزو وظایف و مأموریتهایش قرار داد (زینلی، بش) و نیروهای آن در قالب نیروی کمیته یا بسیجی به جبهه اعزام میشدند و محدودیتی برای شرکت نیروهای آن به جبههها، اعم از رسمی، پیمانی و وظیفه، وجود نداشت؛ اما برای آنکه به مأموریتهای درونشهری لطمه وارد نشود، نیروها با برنامهریزی به جبههها گسیل میشدند (تحقیقات ... ، بش). این نیروها نخست، در اختیار سپاه قرار میگرفتند؛ اما پسازآنکه کمیتۀ مرکزی تیپهای موسی بن جعفر(ع)، قوامین و لشکر ۲۸ روحالله را بهترتیب در ۲۸/2/1362، 10/12/1364 و ۱/11/1365 ش، تشکیل داد، نیروهای داوطلب کمیته برای شرکت در جنگ، به این یگانها گسیل میشدند (میرجلیلی).
نیروهای کمیته در دو سطح عمومی و تخصصی، آموزش نظامی میگذراندند. در سطح تخصصی، آموزشها عبارت بود از: دیدهبانی، کار با قطبنما، آشنایی با خمپارهاندازهای ۶۰، ۸۰ و ۱۲۰ میلیمتر و توپ ۱۰۶ میلیمتری (خیراندیش)؛ همچنین، در دورۀ دفاع مقدس، کمیتۀ یزد در آموزش شنا و غواصی به رزمندگان استان فعال بود و محمدعلی محفوظی، از باتجربهترین مربیان شنای استان و از پاسداران کمیته، مسئولیت آموزش شنای رزمندگان تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر را بر عهده داشت (محفوظی).
در نخستین حضور پاسداران کمیتۀ یزد در جنگ، در زمستان ۱۳۵۹ ش، گروهی با استعداد هفت تن (کاظم حاجیصادقی، رضا قاسمی، احمد نیکوکاران، محمد ملانوری، سید احمدرضا کلانتری و سید حسین میرطالبی)، مسلح به کلاشینکف و ژ۳، برای مدت شش ماه به سوسنگرد در غرب استان خوزستان گسیل شدند (حاجیصادقی). دیگر اقدام کمیته در این دوره مأمورشدن محمد ملانوری، از نیروهای توانمند در مهندسی ـ رزمی، به جهاد سازندگی یزد بود تا برای پذیرش مسئولیت چند بولدوزر و لودر به استان کردستان گسیل شود (ملانوری). این کمیته تا ۱۳۶۳ ش، بیشتر نیروهایش را به مناطق جنوب، در استان خوزستان، میفرستاد. سید حسین میرطالبی، حمزهعلی قرایی، محمدکاظم ابوترابی، سید حسین وزیری هامانه و عباسعلی جوهری نعیمی از پاسداران رزمندۀ کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد بودند (همو).
در اواسط سال ۱۳۶۲ ش، کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد گروهی از پاسداران خود را برای پاسداری از مرزهای جنوب شرقی کشور، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، کالا، ارز و اشرار مسلحی که از پاکستان و افغانستان به کشور وارد میشدند، به استان سیستانوبلوچستان اعزام کرد. در این مأموریت، پاسداران کمیته مسلح به کلاشینکف، تیربار گرینف، خمپارهانداز ۶۰ میلیمتری و نارنجک دستی، با ایجاد کمین و استقرار در ایستگاههای بازرسی و گشتزنی امنیت این مناطق را تأمین میکردند (خیراندیش؛ عظیمینیا، ص ۷۳).
گروهی از پاسداران و سربازان داوطلب در ۳۰ دی ۱۳۶۵ به لشکر ۲۸ روحالله اعزام شدند و فرماندهی یکی از گروهانهای گردان قمر بنیهاشم(ع) این لشکر به سید عباس ساداتزاده و معاونت یکی از گروهانها به علی عدالتخواه از اعضای این گروه سپرده شد (ساداتزاده؛ برزگری). آخرین اعزام پاسداران کمیتۀ یزد در مرداد ۱۳۶۷ بود که همزمان با فراخوان و اعزام نیروها برای حضور در عملیات مرصاد، در غرب شهر کرمانشاه، افزونبر گروهان شهید صدوقی اعزامی به کرمانشاه، حدود یک گروهان ۱۰۰نفری (65 پاسدار رسمی و ۳۵ پاسدار وظیفه) با مسئولیت محمدرضا غفوری و محمدتقی میرجلیلی به جبهه گسیل شدند. این گروهان برای سازماندهی، نخست به تهران و سپس به اهواز و پس از چند روز به کرمانشاه اعزام شد (میرجلیلی).
پس از برقراری آتشبس در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷، نخستین گروه آزادگان (اسیران جنگی) در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، به ایران بازگشتند. در استان یزد، کمیتۀ انقلاب اسلامی با برنامهریزی، آزادگان یزدی را از هنگام ورود به یزد تا منزلشان مشایعت میکرد (زعیم رحیمآبادی).
در ۲۷ تیر ۱۳۶۹، مجلس شورای اسلامی طرح ادغام کمیتۀ انقلاب اسلامی را با دو نهاد شهربانی و ژاندارمری به تصویب رساند و شورای نگهبان هم در ۲ مرداد ۱۳۶۹ آن را تایید کرد؛ بدینترتیب، در فروردین ۱۳۷۰ با ادغام این سه نیرو تشکیل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) (همو).
از کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد، در هشت سال دفاع مقدس، ۳۵۹ تن به جبهه رفتند که از این شمار، ۱۴ پاسدار وظیفه و ۱۱ پاسدار رسمی شهید، ۷۳ پاسدار وظیفه و ۷۷ پاسدار رسمی مجروح و ۷ پاسدار وظیفه و ۱ پاسدار رسمی اسیر شدند (فرماندهی ... ). از جمل رزمندگان باسابقۀ این کمیته، حسین منتظری (هشت سال حضور در دفاع مقدس)، سید حسین میرطالبی، حمزهعلی قرایی، محمدکاظم ابوترابی، سید حسین وزیری هامانه و عباسعلی جوهری نعیمی بودند (حاجیصادقی)؛ نیز ملانوری در عملیات فتحالمبین در شمال غربی خوزستان (2 فروردین ۱۳۶۱) و در عملیات محرم در جنوب استان ایلام و شهر دهلران (10 آبان ۱۳۶۱)، جانشین فرمانده گردان ۲۳ قدر* (جهاد سازندگی) بود (ملانوری).
مآخذ: امام خمینی، صحیفه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378 ش؛ برزگری، محمدرضا (از نیروهای حفاظتواطلاعات فرماندهی انتظامی استان یزد)، مصاحبه با علیرضا خیری، ۱۵ اسفند ۱۳۹۷؛ تحقیقات منتشرنشدۀ ادارهکل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، یزد: خرداد ۱۳۹۸؛ حاجیصادقی، کاظم (نخستین فرمانده کمیتۀ انقلاب اسلامی استان یزد)، مصاحبه با علیرضا خیری، ۴ اسفند ۱۳۹۷؛ خیراندیش، حسن (از نیروهای پلیس پیشگیری و عملیات فرماندهی انتظامی استان یزد)، مصاحبه با همو، ۲ اسفند ۱۳۹۷؛ رفیقدوست، محسن، خاطرات، به کوشش داوود قاسمپور، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳ ش؛ «روایت تاریخی از روزهای نخستین انقلاب اسلامی در یزد» (بارگذاری: ۱۴ اسفند ۱۳۹۵)، یزد امروز،<www.yazdeemrooz.ir> (دسترسی: ۱۰ فروردین ۱۳۹۹)؛ زعیم رحیمآبادی، رجبعلی (جانشین اسبق فرمانده انتظامی شهرستان بهاباد)، اطلاعات شخصی؛ زینلی، محمود، «تاریخچه کمیتۀ انقلاب اسلامی یزد» (بارگذاری: ۲۲ بهمن ۱۳۹۸)، یزد کهن، <yazddehno.blogfa.com www.> (دسترسی: ۲۵ بهمن ۱۳۹۸)؛ ساداتزاده، سید عباس (از نیروهای حفاظتواطلاعات فرماندهی انتظامی یزد)، مصاحبه با علیرضا خیری، ۱۲ اسفند ۱۳۹۷؛ صدوقی، محمدعلی، خاطرات منتشرنشده؛ عظیمینیا، سیده صدیقه، شرح عاشقی، تهران: پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا، ۱۳۹۵ ش؛ فرمانداری مهریز، استقرار واحد کمیتۀ انقلاب اسلامی در هرات و مروست، سند مورخ ۲۵ آبان ۱۳۶۴، سند بش، موجود در ادارهکل حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس استان یزد؛ فرماندهی انتظامی استان یزد، آمار ایثارگران و جانبازان، رزمندگان و شهدای ناجای یزد، سند بیتا، سند بش، موجود در همانجا؛ کلانتری سرچشمه، محمدرضا، «انقلاب اسلامی در یزد» (بارگذاری: ۱۹ بهمن ۱۳۹۴)، میزگرد ایسنا، www.isna.ir>> (دسترسی: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۹)؛ محبوبیمنش، حسین، «کمیتۀ انقلاب اسلامی، مخالفان، موافقان و چالشها» (بارگذاری: ۲۶ بهمن ۱۳۹۵)، خبرگزاری تسنیم، <www.tasnimnews.com> (دسترسی ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۹)؛ محفوظی، محمدعلی (رئیس تربیتبدنی فرماندهی انتظامی استان یزد)، مصاحبه با علیرضا خیری، ۱۰ اسفند ۱۳۹۷؛ مقالات و سخنرانیهای اولین کنگرة بزرگ نهادهای انقلاب اسلامی، به کوشش دبیرخانة کنگرة نهادهای انقلاب اسلامی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹ ش؛ ملانوری، محمد (فرمانده کمیتۀ شهرستان تفت)، مصاحبه با علیرضا خیری، ۸ اسفند ۱۳۹۷؛ میرجلیلی، محمدتقی (کارشناس پلیس پیشگیری و عملیات استان یزد)، مصاحبه با همو، ۶ اسفند ۱۳۹۷.
/ رجبعلی زعیم رحیمآبادی/