مرزداران، تئاتری صحنه‌ای دربارة مقاومت مردم خرمشهر در زمان اشغال این شهر به نویسندگی هاشم ارکان و کارگردانی مرتضی کوراغلی.
هاشم ارکان در ۱۳۲۱ ش، در محلۀ خلف‌باغ یزد متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش و دورۀ کارشناسی بازیگری و کارگردانی را در دانشکدۀ هنرهای دراماتیک تهران گذراند. آغاز فعالیت هنری وی شرکت در کلاس‌های تئاتر آناهیتا بود. پس‌ازآن، نمایشنامۀ موفق خود، کفتارها و چندین تئاتر و تله‌تئاتر را به روی صحنه برد و در چند فیلم و سریال با کارگردانان بنام همکاری کرد که از آن میان می‌توان به سریال‌های دلیران تنگستان و سربداران اشاره کرد؛ همچنین، به دعوت کارگردان نامی سینمای ایران، عباس کیارستمی، در چند فیلم کوتاه ازجمله لباسی برای عروسی ایفای نقش کرد. او در اوایل دهۀ ۱۳۶۰ ش، به‌منظور گسترش هنر تئاتر به زادگاهش بازگشت و به فعالیت در این زمینه پرداخت؛ همچنین، برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی بخشی از منزل خود را به کتابخانه تبدیل کرد. او سرانجام، در ۱۳۷۴ ش، براثر حملۀ قلبی درگذشت.
مرتضی کوراغلی در ۱۳۳۵ ش در شهر یزد زاده شد و از ۱۳۵۰ ش، فعالیت هنری خود را با گذراندن دوره‌های آموزشی به‌طورجدی آغاز کرد و افزون‌بر بازی در سریال‌ها و فیلم‌های داستانی صداوسیمای مرکز یزد، حدود نود نمایش را در کارنامۀ بازیگری و کارگردانی خود دارد. او اکنون (1399 ش) مدیر‌عامل شرکت سینمایی غدیر فیلم و مدیر آموزشگاه سروش است.
کوراغلی کارگردانی مرزداران را که نخستین اثرش درزمینۀ دفاع مقدس است، رسالت هنری خود عنوان کرده است. سبب نام‌گذاری این اثر نفوذ اهالی خرمشهر میان عراقی‌ها در هیئت مرزدار بوده است.
این نمایش روایت داستان پیرمردی به نام دایی است که در زمان اشغال خرمشهر، با خواهرزادۀ نابینای خود، امرالله زندگی می‌کند. دراین‌بین، دایی به هر طریقی می‌کوشد به نیروهای بعثی ضربه بزند؛ اما امرالله مدافع آن‌هاست. از سوی دیگر، مرتضی، یکی از نیروهای ژاندارمری که از دست نیروهای عراقی فرار کرده است، به خانۀ دایی پناه می‌برد و در آنجا پنهان می‌شود. عراقی‌ها در جست‌وجوی خود به دنبال مرتضی، به خانۀ دایی می‌رسند و درحالی‌که مرتضی زیر کرسی پنهان‌شده است، دایی را شکنجه می‌کنند تا محل اختفای او را به آن‌ها بگوید. مرتضی که اوضاع را چنین می‌بیند، باوجود جراحت، از زیر کرسی بیرون می‌آید و به آنان حمله می‌کند؛ در این درگیری، مرتضی و دایی شهید و عراقی‌ها نیز کشته می‌شوند. ساعتی بعد امرالله که بیرون از خانه بوده است، به خانه بازمی‌گردد و دایی را صدا می‌زند؛ اما پاسخی نمی‌شنود. با گریه و التماس می‌گوید که طرفدار عراقی‌ها نیست و قصدش نفوذ در ارتش عراق بوده است تا اطلاعاتی به دست آورد؛ اما بازهم پاسخی دریافت نمی‌کند و سرانجام، متوجه می‌شود که دایی شهید شده است. در همین حال، با ورود یک افسر عراقی به خانه، امرالله پنهان می‌شود و در لحظه‌ای مناسب، با طنابی او را خفه می‌کند. در پایان، در کنار پیکر دایی‌اش می‌نشیند و می‌گوید که می‌خواهد اطلاعات مهمی را که از مرتضی ژاندارم دربارۀ عراقی‌ها به دست آورده است، در اختیار نیروهای ایرانی قرار دهد.
بازیگران اصلی این فیلم عبارت‌اند از: علی هویدایی در نقش امرالله و نویسنده و کارگردان نمایش به ترتیب، در نقش دایی و مرتضی ژاندارم. از نکات برجستۀ این نمایش می‌توان به لهجۀ جنوبی بازیگران اصلی اشاره کرد.
مرزداران در ۱۳۶۵ ش به تهیه‌کنندگی کارگردان بیش از یک ماه در جبهه اجرا شد.
مأخذ: کوراغلی، مرتضی (کارگردان تئاتر مرزداران)، مصاحبه با مؤلف، ۱۶ فروردین ۱۳۹۹.