نبرد اِلیچ،  نام کتاب خاطرات خودنوشتة احمد خواستار، از نیروهای تیپ مستقل ۱۸ الغدیر در عملیات قدس ۵.

احمد خواستار در ۱۳۴۷ ش در شهر میبد زاده شد. او در پانزده‌سالگی برای نخستین بار در عملیات خیبر (3 اسفند ۱۳۶۲) در منطقۀ طلائیه در غرب استان خوزستان حضور یافت؛ سپس در عملیات‌های بدر (19 اسفند ۱۳۶۳) در تالاب هورالعظیم، قدس ۵ (مرداد ۱۳۶۴)، والفجر ۸ (20 بهمن ۱۳۶۴)، کربلای ۵ (19 دی ۱۳۶۵)، کربلای ۸ (18 فروردین ۱۳۶۶)، نصر ۷ (14 مرداد ۱۳۶۶) و بیت‌المقدس ۲ (25 دی ۱۳۶۶)، بیت‌المقدس ۴ (5 فروردین ۱۳۶۷)، بیت‌المقدس ۷ (2۲ خرداد ۱۳۶۷) و تک‌های عراق در روزهای پایانی جنگ و در‌مجموع، ۷۲ ماه در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل حضور داشت که شصت ماه آن مربوط به زمان جنگ بوده است. او آثاری درزمینۀ دفاع مقدس دارد که از آن جمله‌اند: نبرد الیچ، مأموریت آنی و بازگشت به گلدسته (خواستار، مصاحبه ... ).

قدس ۵ یکی از عملیات‌های مهم تیپ مستقل ۱۸ الغدیر است که در ۱۵ مرداد ۱۳۶۴ در عمق تالاب هورالعظیم در جنوب شرقی عراق باهدف تصرف پاسگاه الیج، مقر تاکتیکی فرماندهی گروهان‌های دشمن، مستقر در روستای اَلبیضه (در حدود بیست‌کیلومتری مرز ایران) انجام شد (نخعی و مشهدی فراهانی ص ۳۰۴) و سبب تدوین کتاب اجرای عملیات قدس ۵ به دست نیروهای تیپ ۱۸ الغدیر و حضور احمد خواستار در آن است.

کتاب از یک «پیشگفتار»، «سخن مؤلف» و هیجده بخش تشکیل‌شده است و افزون‌بر آن، در پایان، بخش ضمایم و عکس‌ها نیز آمده است. در «سخن مؤلف»، تصرف پاسگاه عراقی الیج به دست نیروهای تیپ مستقل ۱۸ الغدیر در عملیات قدس ۵، سبب نام‌گذاری کتاب عنوان‌شده است (ص ۱۱).

خواستار در بخش «جادۀ آشنا» پس از توضیح دربارۀ چگونگی حضور در منطقۀ عملیاتی قدس ۵ و تشکیل سه محور برای شناسایی (ص ۱۷-22)، زیر عنوان «اولین شناسایی» به وقایع شناسایی می‌پردازد و دراین‌باره، در قسمت «بلمی در نی‌زار»، چنین می‌آورد که نیروهای تیپ با عبور از موانع ایجادشدۀ نیروهای عراقی (ص ۲۳-25) و مخفی کردن بلم زیرآب رفتند و رشته کابل‌ها و بشکه‌هایی حاوی مواد آتش‌زا را شناسایی کردند؛ سپس، به حضور عراقی‌ها و گشت زنی‌های آن‌ها اطراف بشکه‌ها و گزارش این موضوع به اکبر فتوحی، فرمانده تیپ مستقل ۱۸ الغدیر می‌پردازد (ص ۲۶-30). در قسمت بعدی کتاب بانام «ناهار، ساقۀ نی»، به رسیدن نیروها به آبراه اصلی اشاره می‌شود که طی آن درمی‌یابند که کمین عراق با تیم شش‌نفره روی پل مستقرند و سیم تلفن آن‌طرف آبراه از پاسگاه به کمین‌ها و شاید هم به پاسگاه مرکزی وصل است (ص ۳۱-32). در سه بخش بعد با عنوان‌های «عکس‌برداری از الیچ» (در این بخش از کتاب، نام فارسی پاسگاه، یعنی الیچ آمده است)، «استراق سمع» و «شنودی جالب»، راوی به گزارش عکس‌برداری از پاسگاه الیج و شنود مکالمات نیروهای عراقی پرداخته است (ص ۳۳-38).

در قسمت بعد بانام «سرباز پیر»، مأموریت سرکشی از موانع دشمن و کسب اطلاعات از پاسگاه الیج ۱ و ۲ را داشتند که در آنجا، متوجه سرباز پیری با سرفه‌های خشک می‌شوند (ص ۳۹-40).

موضوع قسمت بعد بانام «رزمایش» نتایج شناسایی منطقۀ عملیاتی قدس ۵ و همچنین، چگونگی اجرای تمرین نظامی یا همان رزمایش برای این عملیات است: «برنامه‌ها چنان خوب اجرا شد که انگار یک عملیات واقعی است». بعدازاین رزمایش، شناسایی آبراه زِبرَه (با عرض یک متر برای تردد بلم) در شمال آبراه تبوک آمده است (ص ۴۱-44).

در ادامه، در قسمت «جست‌وجوی زبره»، چگونگی شناسایی زبره شرح داده می‌شود (ص ۴۵-46). در «نی چینی»، مؤلف به عملیات غواص‌ها اشاره می‌کند که در جریان آن، با داس به چیدن نی‌های زبره مشغول شدند و کار احداث آبراه را به پایان رساندند (ص ۴۷-49). موضوع قسمت بعد، بانام «تکمیل شناسایی»، اجرای عملیات قدس ۴ (1 مرداد ۱۳۶۴) به دست رزمندگان تیپ ۹ بدر، با رمز «یا محمد رسول‌الله (ص)» در هور است که طی آن، موفق به تصرف دریاچۀ ام‌النعاج و چندین روستا و پاسگاه مستحکم بلاله در منطقۀ جنوب شرقی العماره شدند (ص ۵۱-52).

موضوع قسمت بعد بانام «سرگردانی در هور»، مأموریت نیروها و کادر گردان امام علی(ع) و گروهان ویژۀ غواص و واحد تخریب برای بازدید از مناطق آزاد‌شده در عملیات قدس ۴ و آشنایی با چگونگی عملیات از نزدیک است (ص ۵۳-55). در قسمت‌های بعدی، «روز از نو، روزی از نو» و «استحکام مواضع»، موضوع گشت‌زنی نیروهای عراقی در مناطق شناسایی‌شده و استحکام مواضع نیروهای عراقی در آبراه‌ها آمده است که با وصل کردن سیم‌خاردار به نبشی‌ها، خطوط دفاعی خود را مستحکم‌تر کرده بودند (ص ۵۷-60).

در بخش «شلیک داخل آب»، خواستار به آخرین شناسایی در ۱۰ تیر ۱۳۶۴ و هوشیاری نیروهای عراقی و شلیک بی‌امان آتش تیربار و دوشکا به سمت آن‌ها و چگونگی فرارشان اشاره می‌کند (ص ۶۱-63).

او در «روز به‌یادماندنی»، اقدامات نیروهای تیپ الغدیر پیش از آغاز عملیات را شرح می‌دهد و به آخرین گزارش‌هایی که نیروهای اطلاعات‌وعملیات دربارۀ استحکامات و مواضع نیروهای عراقی به فرمانده تیپ می‌دهند، اشاره می‌کند. افزون‌بر این، به گزارش علی حسین‌شاهی اَردکانی، فرمانده گردان امام علی(ع) و همچنین فرماندهان واحدهای غواصان، تخریب، یگان‌ دریایی، گردان مهندسی و واحد تدارکات از وضعیت یگان‌های تحت امرشان مبنی بر آمادگی‌ برای اجرای عملیات می‌پردازد. آنگاه به آخرین نکته‌ها در ارتباط ‌با طرح اجرای عملیات اشاره می‌کند (ص ۶۵-66).

مؤلف در ادامه، به اجرای عملیات در ۱۵ مرداد ۱۳۶۴ و ادامۀ آن در روز بعد می‌پردازد که به تصرف کامل پاسگاه الیج انجامید (ص ۶۷؛ که در اینجا، به‌اشتباه، ۱۵ مرداد ۱۳۶۴، ۱۵ تیر ۱۳۶۴ آمده است)؛ سپس، به اهداف و نتایج عملیات می‌پردازد. اهمیت نبرد الیج برای مؤلف به‌اندازه‌ای است که در قسمتی از کتاب، به گفت‌وگوی خبرنگار روزنامۀ آمریکایی کریستین ساینس مانیتور با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی می‌پردازد که پس از اظهار رضایت از بازدید خود از عملیات قدس ۵ انجام‌گرفته است (ص ۷۴-76).

در بخش «یک خاطره»، راوی خاطره‌ای از سردار اکبر فتوحی دربارۀ عملیات قدس ۵ نقل کرده (ص ۷۷-78) و در ادامه، فرازهایی از وصیت‌نامۀ شهیدان رمضان‌علی شفیعی، جانشین گردان امام علی(ع)؛ محمود جعفری خرمی، فرمانده گروهان جندالله از گردان امام علی(ع)؛ و محمد‌علی باقیان را آورده است (ص ۷۹-82). صفحات پایانی کتاب نیز شامل ضمائم و عکس‌هاست (ص ۸۳-94).

این اثر از ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۸ ش، دو بار، بانام‌های نبرد الیج (تلفظ عربی) و نبرد الیچ (تلفظ فارسی) در قطع رقعی به همت انتشارات صریر در تهران به چاپ رسیده است. از نکته‌های درخور توجه نبرد الیج وجود عکس و سند گزارش گشت شناسایی است که سبب شد تا در یازدهمین دورۀ جشنوارۀ کتاب سال دفاع مقدس (1386 ش)، این کتاب «رتبۀ برگزیدۀ بخش خاطرات خود نوشت» را به دست آورد («جوایز ... »، بش). در ۱۳۹۸ ش نیز گروه روایت فتح فیلمی مستند بر اساس این روایت، تولید کرد (خواستار، مصاحبه).

نثر کتاب ساده، روان و صمیمی است. از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به درج تاریخ دقیق وقایع و نام گردان‌ها، محل عملیات و نام فرماندهان اشاره کرد، نیاوردن فهرست اعلام نیز از کمبودهای کتاب است.

مآخذ:  «جوایز یازدهمین دورۀ کتاب سال دفاع مقدس با حضور رئیس‌جمهور اهدا شد» (26 آبان ۱۳۸۶)، خبرگزاری مهر، <www.nahja.aja.ir> (دسترسی: ۹ شهریور ۱۳۹۸)؛ خواستار، احمد، نبرد الیچ، به کوشش اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد، تهران: صریر، ۱۳۸۵ ش؛ همو (نویسندۀ کتاب نبرد الیج)، مصاحبه با مؤلف، ۱۵ تیر ۱۳۹۸؛ نخعی، هادی و حمیدرضا مشهدی فراهانی، توسعۀ روابط با قدرت‌های آسیایی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳ ش.