ورزش و جوانان استان یزد، اداره‌کل،  از نهادهای تربیتی دولتی استان یزد با هدف ترویج فرهنگ ورزش، کشف استعدادهای ورزشی استان، سلامت عمومی، توسعه و تعمیم ورزش، پرورش نیروی بدنی و تقویت روحیۀ سالم.

پس از کودتای نظامی رضاشاه پهلوی در ۳ اسفند ۱۲۹۹ بر ضد حکومت قاجار و تأسیس حکومت پهلوی، انگلیسی‌ها باشگاه ورزشی سعادت را در یزد با رشته‌های تنیس، بدمینتون و والیبال راه‌اندازی کردند؛ سپس در ۱۳۲۶ ش، باشگاه شهدوست و تا ۱۳۵۰ ش، باشگاه‌های هما، هراتی، پاس و جوانان زردشتی در یزد فعال شد (مدیری، ص ۹۸). باوجوداین، امور ورزش در یزد تشکیلات منسجم و واحدی نداشت و به‌صورت واحدی به نام تربیت‌بدنی زیرنظر آموزش‌وپرورش شهرستان یزد فعالیت می‌کرد؛ اما با تشکیل استان یزد در ۱۳۵۲ ش (سالنامه ... ، ص ۸۶)، واحد تربیت‌بدنی از آموزش‌وپرورش شهرستان تفکیک شد و به‌طور مستقل، بانام اداره‌کل تربیت‌بدنی و تفریحات سالم استان یزد زیرنظر معاون نخست‌وزیر و رئیس سازمان تربیت‌بدنی در مرکز، فعالیت خود را با رویکرد رشد و تعالی، شادی و نشاط با ورزش و سلامت آغاز کرد («معرفی ... »، بش).

کارکنان این اداره در جریان مبارزات ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی، در تظاهرات و راه‌پیمایی‌ها حضور داشتند که نقطۀ اوج این مبارزات اعتصاب آنان در ۱۳۵۷ ش بود که به تعطیلی این اداره انجامید (صوابیه).

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با تغییراتی که در ساختار اداری کشور پدید آمد، این اداره در راه توسعۀ ورزش با کمک دیگر سازمان‌های این استان ازجمله سپاه پاسداران و بانک صادرات به تأسیس باشگاه‌ها و سالن‌هایی برای رشته‌های مختلف ورزشی مانند ژیمناستیک، تیراندازی، والیبال، بسکتبال و آمادگی جسمانی اقدام کرد (مدیری، ص ۱۱۳).

در ۱۳۵۹ ش که جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران آغازشده بود، این اداره مانند دیگر اداره‌ها در پشتیبانی از جنگ نقش داشت؛ ازجمله درزمینۀ آموزش‌های رزمی برای افزایش توان رزمی و بدنی رزمندگان به فعالیت پرداخت؛ همچنین در ۱۳۶۰ ش، تربیت‌بدنی سپاه پاسداران استان یزد زیرنظر ادارۀ تربیت‌بدنی استان با ورزش‌های باستانی، تیراندازی، فوتبال، والیبال، جودو، کاراته و شنا برای مردان و تیراندازی، کاراته و شنا برای زنان به‌طور رسمی تشکیل شد (همان‌جا).

در اواخر سال ۱۳۶۲ ش نیز شعبه‌ای از ادارۀ تربیت‌بدنی استان یزد، در پادگان شهید عاصی‌زاده* در پانزده‌کیلومتری جادۀ اهواز ـ اندیمشک برای آموزش رشته‌های ورزشی، به‌ویژه آمادگی جسمانی و بدن‌سازی و همچنین، برپایی مسابقات ورزشی ایجاد شد. این فعالیت‌ها به فاصلۀ زمانی بیست‌روزه و بیشتر در رشته‌های تنیس روی میز، دوومیدانی و والیبال بود (صوابیه).

از اواخر سال ۱۳۶۲ ش به بعد، ادارۀ تربیت‌بدنی یزد در پادگان‌ها و مراکز آموزش نظامی برای آموزش رشته‌هایی مانند شنا ویژۀ آب‌های خروشان و رودخانه‌ها؛ نیز غواصی یا ورزش‌های رزمی مثل تکواندو، کونگ‌فو و کاراته حضور می‌یافت و به همین منظور، هیئتی به نام آموزش نجات‌غریق باهدف چگونگی رویارویی با موانع در عملیات‌های آبی ـ خاکی تشکیل‌ داده بود (همو).

همچنین، این اداره درزمینۀ سیاست‌های کمک‌رسانی به جبهه و جنگ، افزون‌بر ارائۀ کمک‌های نقدی و غیر‌نقدی ازجمله هدیۀ یک روز حقوق به جبهه (مدیری، ص ۴۰۰)، در ۱۳۶۵ ش، سالن ورزشی شهید صدوقی یزد را به‌منظور ایجاد نقاهتگاه برای بستری مجروحان در اختیار ستاد امداد و درمان جنگ استان قرار داد (صوابیه).

افزون‌بر این‌ها، ده ‌تن از کارکنان این اداره در طول جنگ تحمیلی (31 شهریور ۱۳۵۹-27 تیر ۱۳۶۷) در قالب نیروی رزمی به جبهه اعزام شدند که سه ‌تن از آن‌ها به اسارت درآمدند (همو) و حسن شیخی (1331-‌1364 ش) در تک پشتیبانی عملیات والفجر ۸ که در جزیرۀ ام‌الرصاص در جنوب شرقی عراق در اروندرود اجرا شد، به شهادت رسید و پیکرش مفقود و پس از سال‌ها، در ۱۳۷۷ ش در جریان تفحص، پیدا شد (فرهنگ ... ، ذیل نام).

در اواخر ۱۳۸۹ ش، ادارۀ تربیت‌بدنی استان و سازمان ملی جوانان استان در هم ادغام و ادارة جدیدی بانام «اداره‌کل ورزش و جوانان استان یزد» تشکیل شد. این تشکیلات درزمینۀ سیاست‌های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، فعالیت‌هایی را انجام داد؛ ازجمله: دیدار با خانوادۀ شهدای ورزشکار، تجلیل از ایثارگران، برگزاری یادوارۀ شهدای ورزشکار (در آبان ۱۳۹۸)، برگزاری مسابقات ورزشی کارمندان دولتی به مناسبت هفتۀ دفاع مقدس، اعزام خانوادۀ شهدای ورزشکار به کنگرۀ علمی شهدای کشور، جمع‌آوری اطلاعات شهدای ورزشکار (خاطرات، زندگی‌نامه و اسناد مقام‌های کسب‌شده) و انتشار آن در کتابی بانام تنها توی دشت در ۱۳۹۸ ش و همچنین نام‌گذاری مکان‌های ورزشی به نام شهدای جنگ (طالبی).

مآخذ:  سالنامۀ آماری کشور، به کوشش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تهران: مرکز آمار ایران، ۱۳۸۳ ش؛ صوابیه، کاظم (کارمند تربیت‌بدنی در زمان جنگ)، مصاحبه با مؤلف، ۳۰ تیر ۱۳۹۹؛ طالبی چاهوکی، احمد (مسئول گروه فرهنگی و تربیتی اداره‌کل ورزش و جوانان استان یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۱ مرداد ۱۳۹۹؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ مدیری، علی، تاریخ ورزش یزد از پهلوانی تا قهرمانی، یزد: نیکو‌روش، ۱۳۸۲ ش؛ «معرفی اداره‌کل ورزش و جوانان استان یزد» (بارگذاری: بی‌تا)، اداره‌کل ورزش و جوانان استان یزد، <www.yazdsport.ir> (دسترسی: ۱۲ مرداد ۱۳۹۹).