آلومینیوم اراک (ایرالکو)، شرکت،  یا شرکت آلومینیم ایران از بزرگترین شرکت ایران با وظیفة تولید صنایع آلومینیوم با انواع آلیاژهای آلومینیومی در سطح ملی در بلوار منابع طبیعی در جنوب شرقی اراک واقع در مرکز استان مرکزی.

این شرکت نخستین‌بار با تصویب هیئت وزیران در ۱۳۴۶ ش در زمینی به وسعت ۲۳۲ هکتار بانام آلومینیم اراک به منظور رفع نیازهای زیرساختی ایران به محصولات شمش و آلیاژهای ریخته‌گری، بیلت و اسلب و مقاطع(پروفیل) آلومینیوم و همچنین جلوگیری از واردات این کالا تأسیس شد. اقدامات مربوط به نصب تأسیسات و ساختمان با همکاری شرکت رینولدز امریکا از ۱۳۴۸ ش/ 1969 م آغاز و تا سه سال بعد، در ۱۳۵۱ش/ 1972 م با دو خط تولید به ظرفیت ۴۵ هزار تن در سال توسط متخصصین از کشور آلمان به بهره برداری رسید(«معرفی ... »، بش؛ ناصری). آنگاه مدیریت شرکت به فردی از کشور امریکا، به‌نام یوجین ام. رید  واگذار شد و به همین سبب وی ادارة هر مجموعه‌ای را در رأس آن یک فرد امریکایی گماشت. در کنار آن، شرکت فلزات رینولدز امریکایی نیز مسئولیت تأمین قطعات و مواد اولیه را عهده‌دار شد. با آغاز عملیات ساختمانی شرکت، و نیز شروع بهره‌برداری آن، محله‌هایی برای اسکان مدیران شرکت ایرالکو، در اطراف شرکت با امکانات رفاهی و تفریحی مانند ویلا، هتل و باشگاه‌های تفریحی و پارک ساخته شد (همو؛ ذوالفقاری). محل سکونت کارگران و کارمندان، که همه ایرانی بودند در جاهای مختلف اراک بوده که اجازه ورود و استفاده از امکانات رفاهی و تفریحی نداشتند(نیک‌فام، ص ۸۵).

در ۱۳۵۶ ش با اوج‌گیری حرکت‌های انقلابی در کشور، برخی کارکنان شرکت در این نهضت نخست به صورت مخفیانه  پیوستند و به‌تدریج دامنة‌ آن در میان کارگران و مدیران فرا گرفت و به صورت علنی درآمد. در این زمان مدیریت شرکت یکی پس دیگری به محمد روحانی، جعفر نسمه چی، علی محمدسعیدی و رامز وفار واگذار گردید (نیک‌فام، همان‌جا).

در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پیروزی انقلاب اسلامی ایران  مدیران امریکایی شرکت فرار کردند و انجمن اسلامی و شورای کارگری به کوشش کارکنان تشکیل و  با همت کارگران،  کارگاهها به تولید خود ادامه دادند. در این زمان و مدیریت شرکت به پرویز پروین واگذار شده بود. در زمان مدیریت او با شروع تحریم ها شرکت شروع شد و در نتیجه شرکت با مشکل تامین تآمین مواد اولیه تولید مواجه شد. از  نمونه ای از جملة آن مشکلات فرا روی آنها تولید اینسرت (جوش آلومینیوم و مس ۱۰ در ۱۰) که جزو کالاهای ضروری شرکت و وارداتی بود که با تلاش متخصصین شرکت و همکاری سپاه با برخی از نهاهدای دیگر به تولید رسید  (مالکی؛ پایمردی؛ فرخی).

با شروع جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، این شرکت برای همراهی و هماهنگی در جنگ( تقریباً یک سال پس از تشکیل بسیج مستضعفین در آذر ۱۳۵۸)، پایگاه بسیج سیدالشهداء زیر نظر فرامرز(داریوش)خسروی به‌منظور اعزام نیرو تشکیل داد تا کارکنان آن افزون‌بر پشتیبانی از جنگ، در جبهه حضور قوی داشته باشند (خسروی؛ نعیمی؛ سلیمی؛ غفاری؛ سوارآبادی). با چنین رویکردی، در زمستان ۱۳۵۹ ش نخستین گروه بیست‌نفره از این شرکت از جمله احمد نعیمی، حبیب اله ذوالفقاری، مصطفی ناصری، محمد یامی، محمدجواد رودبارانی در پایگاه بسیج سیدالشهدا سازماندهی و با معرفی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به همراه یک صد تن از دیگر داوطلبین استان با گذراندن دورة آموزشی رزم مقدماتی کوتاه مدت پانزده روزه در پادگان ابوذر تهران به سرپل ذهاب واقع در غرب استان کرمانشاه فرستاده شدند. مأموریت این گروه حدوداً سه ماه طول کشید و در این مدت احمد نعیمی مجروح شد (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

در دوران جنگ مهم‌ترین مسئله شرکت تأمین مواد اولیه بود که توسط کشتی از کشورهای مختلف بارگیری و در بندر امام خمینی تخلیه می می‌شد و از طریق راه آهن به اراک منتقل می‌شد اما به سبب بمباران متعددتهدید حمله هوایی به  بندر امام خمینی توسط عراق به ناچار مجبور شدند که مواد اولیه را از طریق بندر عباس وارد کنند می‌شد. این در حالی بود که در این بندر عباس امکانات تخلیه بار وجود نداشت و برای همین کارکنان آلومینیوم به صورت نوبه‌ای برای کمکبه تخلیه بار به بندر عباس می‌رفتندفرستاده می‌شدند. به همین سبب مواد اولیه بویژه آنهایی که خاصیت پودری داشتند به سبب نبود راه آهن و قطار باری با سختی زیاد با کامیون منتقل می‌شد. برای مثالاز جمله پودر الومینا آلومینا یک پور رونده بود و که کارگران مجبور بودند کف کامیون ها را پلاستیک بچسبانند و پودر را داخل پلاستیک بریزند که بسیار مشکل بود (ذالفقاری؛ ناصری؛ طلائی).

از انجاکه دولت جمهوری اسلامی با پیروزی انقلاب اسلامی و درگیر جنگ تحمیلی با عراق بود، بخش صنعت با کاهش تولید و تقلیل ارزش افزوده مواجه گشته بود. به‌همین منظور گسترش رشته‌های مختلف فعالیت‌های صنعتی از جمله صنایع نورد، ریخته‌گری، ماشین‌سازی، آهنگری و خودرو وتأمین استقلال صنعتی کشور، قانون تأسیس وزارت صنایع سنگین در ۲۲ فروردین ۱۳۶۱ به تصویب کمسیون مجلس شورای اسلامی رسید و از ۱۰ خرداد ۱۳۶۱ رسماً آغاز به‌کار کرد( کارنامه ... ، ص ۲۲۰)؛ در همین چهارچوب برخی از صنایع سنگین مثل شرکت آلومینیوم اراک که زیر نظر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران اداره می‌شدند تابع این وزارتخانه شدند و مدیریت آن به شهباز خمریان‌پور واگذار شد(فرخی؛ مالکی). آنچه مسلم است اینکه پس از تغییراتی که ساختار صنایع کشور رخ داد برای نخستین بار پیشنهاد دریافت غرامت ناشی از ترک پیمانکاران امریکایی مطرح گردید. در میان در ۹ بهمن ۱۳۶۱ شرکت ایرالکوی ایران در دادگاه لاهه در برابر درخواست ۷ میلیون دلار غرامت شرکت رینولوز امریکا، درخواست ۱۰۷ میلیون دلار غرامت متقابل کرد. شهباز خمریان‌پور مدیرعامل کارخانة آلومینیوم‌سازی اراک که به منظور دفاع از حقوق این کارخانه به دادگاه لاهة هلند رفته بود، در گفت و گویی نتایج این سفر را بسیار موفقیت آمیز خواند »(نک: لطف‌الله‌زادگان، ص ۴۹۳).

از دیگر اقدامات شرکت در رابطه با دفاع مقدس می‌توان به همکاری در جوشکاری اجزای پل خیبری در جزیره مجنون شمالی اشاره کرد (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛مالکی). این پل در ۱۳۶۳ ش که در عملیات خیبر برای وصل کردن ساحل شرقی تالاب هورالعظیم از سمت ایران(سه‌راهی فتح) به جزیرة مجنون شمالی در طول ۷۵ روز به طول سیزده کیلومتر انجام شد. برای ساخت و نصب آن قوطی‌های توخالی به طول دو‌و‌نیم مترو عرض دو متر و ارتفاع چهل سانتی‌متر و با پر کردن یونولیت و اتصال به هم، جاده‌ای شناور ایجاد می‌کرد که خودروهای سبک با سرعت بیست کیلومتر در ساعت می‌توانستند بر روی آن حرکت کنند(پورجباری، ص ۱۸۱).

در شرایطی که جنگ فراگیر شد و نیاز شدیدی به تهیه تجهیزات جنگی احساس شد مسئولین دفاعی برای تولید ادوات جنگی نیاز به آلیاژ نظامی پیدا کرده بودند که هم در صنایع نظامی و هم در صنایع اقتصاد کشور کاربرد مهمی داشت که به سبب تحریم ایران وارد کشور نمی‌شد که وزارت دفاع تولید آن را به شرکت ایرالکو واگذار کرد (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی). در این باره تحقیقات مفصلی توسط متخصصین و مهندسین طی یک برنامه در کارگاه ریخته‌گری و به صورت کار شبانه روزی آغاز شد. در تولید آن خطرات فراوانی وجود داشت و احتمال انفجار کوره مذاب که ۲۰ و ۴۰ تُن بوده وجود داشت. . در صورت انفجار فاجعه بزرگی ایجاد می‌کرد و افزون‌بر این، با توجه به استفاده از عناصر گوناگون به دلیل وجود بخارات سرب می‌بایست کارکنان از ماسک مخصوص شیمیایی استفاده می‌کردند که بعضاً در مراحلی نیز شماری از کارگران دچار آسیب دیدگی پوستی و تنفسی شده بودند. با وجود این آلیاژ تولید شد اما از کیفیت مناسبی برخوردار نبود و در نتیجه با پیگیری مجدد و کار کارشناسی زیر نظر رحمان حسینخانی، علی آل‌یاسین، محمدحسین کریمی، رضا صفی‌خانی، بهمن جلالوندی، سید محمود حسینی، حسین خانمحمدی، علی اوسط حیدری، محمدرضا منتظران سرانجام در ابتدای سال ۱۳۶۵ ش تولید شمش با آلیاژهای ۲۰۲۴ ،۲۰۳۰ ،۵۰۵۲ ، ۷۰۷۵ و A113 و A114 در سایزهای ۷ و یک هشتم و ۸ اینچ به صورت ۱۰ پوندی و ۵۰ پوندی با ضایعات زیر سه درصد تولید شد(حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی). با تولید این آلیاژ، به تولید تجهیزات دفاعی و نظامی اهمیت ویژه‌ای داده شد؛ به‌طوری‌که عملیات حرارتی(هموژن) یکنواخت کردن در کوره‌های هموفرسنت در سالن ریخته‌گری انجام و آلیاژ سخت مورد استفاده در صنایع نظامی تولید شد و در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار گرفت. این روند تا اواخر سال ۱۳۶۶ ش چندین هزار تن شمش استراتژیک آلومینیوم مورد استفادة نیروهای مسلح در تولید تجهیزات دفاعی و امنیتی قرار گرفت. موارد استفاده از این آلیاژ استراتژیک در پره‌ها، نافی و چاشنی خمپاره؛ پره‌های آر. پی. جی ۷؛ ساخت بدنه هلی کوپترها و هواپیماها؛ ساخت ماشه‌های الکتریکی و الکترونیکی؛ چاشنی‌های انفجاری و موشک‌های برد کوتاه مثل تاو و مولی‌تکا بود(حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

همچنین در تولید تویوتای شنی دار  با کار در ریخته‌گری آلومینیوم و جوشکاری شنی‌ها و ریخته گری چدن به سفارش وزارت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

نصب و انجام امور روشنایی، گرمایشی، سرمایشی و امور فنی بیمارستان فاطمه‌الزهرا در منطقه عملیاتی والفجر ۸ از دیگر اقدامات شرکت در پشتیبانی از جنگ بوده است (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی). این بیمارستان متناسب با گستردگی و پیچیگی عملیات،‌ ساخت و تجهیز آن انجام شد که تأثیری شایان در ارائه خدمات درمانی به رزمندگان ایرانی داشت(محمدزاده، ص۸۸؛ عراقی‌زاده و دیگران، ص۱۴۱). این بیمارستان به یک شهرک شبیه بود و به‌طور کامل در زیرزمین قرار داشت به‌گو‌نه‌ای که آمبولانس کا‌ملا زیرزمین می‌رفت(صانعی، ص۴۰).

در ۲۰بهمن ۱۳۶۴ نیروهای ایرانی پس از حدود ۷۵ روز عملیات والفجر ۸ موفق به تصرف شهر بندری فاو واقع در جنوب شرقی عراق در دهانة خلیج فارس شده بودند. عراق برای جریان این شکست استراتژی دفاع متحرک را در پیش گرفت. در چنین اوضاعی فعالیت پدافندی نیروهای ایرانی را می‌طلبید. بر این اساس ابلاغ طرح ۲۰ درصد اعزام کارکنان برای پدافند از مناطق جنگی ابلاغ شد که از شرکت آلومینیوم اراک دوره‌های ۳ ماهه نیرو به جبهه گسیل شد که اطلاع دقیقی از اعزام این نیروها در دست نیست (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

در حالیکه فعالیت‌های آلومینیوم اراک در پشتیبانی از جنگ چشمگیر شد در ۵ مرداد ۱۳۶۵ نیروی هوایی عراق با شش فروند هواپیما در حالی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کرد شرکت آلومینیوم اراک را به‌همراه شرکت آذرآب،هپکو و واگن پارس مورد حمله قرار داد (فوزی و لطف‌الله‌زادگان، ص ۲۰۳). در روایتی که از میزان تلفات انسانی و اقتصادی این حمله گزارش شده بیان می‌شود ساختمان های حسابداری،درمانگاه، بازرگانی، گمرک به طور کامل تخریب و حدود ۳۵ تن شهید و شمار زیادی مجروح شدند (امیری؛ مرادی؛ رودباران). به دنبال این حمله، کمیسیون کار و امور استخدامی مجلس شورای اسلامی در پیامی خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد، از این سازمان و سازمان جهانی کار خواست تا حکومت متجاوز صدام را محکوم کنند. همچنین وزیر کار و امور اجتماعی، ابوالقاسم سرحدی زاده  با ارسال پیامی، از دفتر بین‌المللی کار خواست که حمله هواپیماهای عراقی به مناطق صنعتی و کارگری کشور را محکوم کند(فوزی و لطف‌الله‌زادگان، ص ۲۲۳).

در همین ایام( نیمه سال ۱۳۶۵ش)مدیریت شرکت به مرتضی مرجانی واگذار شد و در زمان او نیز نیروی هوایی عراق کماکان به بمباران شرکت می‌پرداخت. در این زمینه گزارش شده که در ساعت ۱۲ و ۱۱ دقیقه، ۳۰ مرداد ۱۳۶۶ با چهار فروند هواپیما به صنایع آلومینیوم سازی اراک حمله کرد، و بخش‌های از کارگاه احیای آلومینیوم و دیگ‌های ذوب مورد هدف قرار گرفت که بر اثر آن ، دو تن از کارکنان کارخانه شهید و چهل تن زخمی شدند(یزدانفام، ص ۳۹۰). روایان شاهد، از این حمله گزارش کردند که قسمت‌هایی از کارگاه ریخته‌گری و سیلو مورد اصابت ترکش قرار گرفت (امیری؛ مرادی؛ رودباران).

با قدرت نمایی کامل عراق در حمله به مناطق مسکونی و به اصطلاح جنگ شهرها همراه بود، بار دیگر در ۳ مهر ۱۳۶۶ آلومینیوم‌سازی اراک به همراه دو واحد صنعتی و کارگری این شهر حمله و بمباران شد. به گزارش ستاد ناحیه مرکزی سپاه، این حمله با چهار هواپیما از نوع میراژ با شانزده بمب و راکت انجام شد(نک: انصاری و دیگران، ص ۱۵۱). در اثر این بمباران خط تولید ۳ که هنوز راه اندازی نشده بود و همچنین انبار طرح توسعه آسیب دیدند (امیری؛ مرادی؛ رودباران).

در حالیکه ارتش عراق با حمله به مناطق مسکونی و اقتصادی ایران در پی شکاف عمیق میان توانمندیهای نظامی و اهداف سیاسی در ایران بود برای مقابله با اینگونه حملات دولت ایران طرح دفاعی را باید ایجاد پناهگاه سازی و پدافند غیرعامل پی گرفت. در این طرح ادارات، دانشگاه‌ها و مدارس موظف شده بودند در یک بازه زمانی مشخص ایمن سازی ‌شوند(اسلامی، ص ۲۶۱). در این چهارچوب آلومینیوم اراک اقدام به تشکیل پدافند غیرعامل کرد و براین اساس اقدامات ذیل را انجام داد: رنگ کردن سقف کارگاه برای استتار، ایجاد پناهگاه در کارگاههاو آزمایشگاه ، جدا کردن مواد آتش زا از غیر آتش زا، تخلیه کردن مخازن گاز، خارج کردن برخی مواد اولیه آتش‌زا به خارج از شرکت که به اندازه نیاز روزانه یا هفتگی به کارخانه منتقل می‌شد، نگهداری کپسول های گاز کلر در عمق ۷ یا ۸ متری زمین ، محصور کردن کپسول گاز با کیسه های گونی یا بشکه خاک ، ایجاد پناهگاه جداگانه در خارج از شرکت جهت نگهداری ترانس های برق ، احداث چندین ایستگاه آتش نشانی، تجهیز واحدهای شرکت به وسایل کمک‌های اولیه ، آموزش پدافند غیرعامل کارکنان، استتار ترانس‌های فشار قوی برق و تأسیسات برقی، حذف مصرف گاز کلربه‌سبب خطرآفرین بودن آن و جایگزین کردن گاز نیستروژن برای کاربری در کارگاه ریخته گری، توزیع غذا در محل کار، ساخت ۳۰ پناهگاه استاندارد کارکنان، احداث دو سنگر مواد شیمیایی و خطرناک (مرادی). با چنین رویکردی که انجام گرفت در نیمة دوم سال ۱۳۶۶ ش شرکت آلومینیوم اراک در دو مرحلة دیگر در ۲۰ و ۲۶ اسفند مورد حملة هوایی هواپیماهای عراقی قرار گرفت که بر خلاف حمله هوایی پیشین با تمهیداتی که اندیشه شده بود میزان خسارات به حداقل رسیده بود(امیری؛ مرادی؛ رودباران).

از آنجا که شرکت آلومینیوم‌سازی اراک به سبب موقعیت جغرافیایی و امتیازات خاص اقتصادی که داشت در جریان هشت سال جنگ محل اسکان رزمندگان استان مرکزی جهت اعزام به مناطق عملیاتی بوده است (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).با جمع‌آ‌وری که از میان پرونده‌ها و مدارک موجود بدست آمد، کمک‌های نقدی و غیر نقدی کارکنان شرکت آلومینیوم‌سازی اراک از آغاز تا پایان جنگ بدین شرح بوده است: مبلغ ۱۲۱ میلیون ریال کمک‌ نقدی کارکنان از محل کسر حقوق؛ واگذاری خودرو به لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب (ع)؛ ارسال انواع خودروهای سبک و سنگین شامل اتوبوس ۳۰۳ چهاردستگاه، مینی‌بوس ۲ دستگاه، سواری آریا ۲ دستگاه، سواری هیلمن ۱ دستگاه، جیپ استیشن آهو ۳ دستگاه؛ وانت سیمرغ ۳ دستگاه؛ وانت پیکان ۱ دستگاه، لودر ۲ دستگاه، لیفتراک ۸ دستگاه (اداره‌کل ... ). افزون‌بر اینها، اقدام به ارسال ظروف آلومینیوم، اورکت و کاپشن ۲۷۷ عدد، قرص کدئین ۱۶ هزار عدد، آمپول آتروپین ۱۰۰۰ عدد، پنبه هیدروفیل ۱۰۰ بسته ، یخچال ۴ دستگاه ، فریزر ۲ درب ۱ دستگاه ، کولر ۱۸ دستگاه ، پنکه ۵۰ عدد ، انواع چراغ گرمکن ۱۵۰ دستگاه ، پتو ۹۰۵ تخته ، موکت ۴۰۰۰ متر و انواع و اقسام مواد غذایی مورد نیاز رزمندگان کرد(اداره‌کل).

شرکت آلومینیوم‌سازی اراک افزون‌بر پشتیبانی از جبهه و جنگ  با اهدای آهن الات به مقدار ۸۰۰ تن ، اهدای یک تریلر سیمان در ساخت  پادگان امام علی در ۵ کیلومتری شمال غرب شهر اراک  مشارکت داشته است (اداره‌کل ).  موضوع اهدای خون از نیازهای حیاتی برای مداوای مجروحان جنگی از دیگر اقدامات کارکنان شرکت آلومینیوم اراک بود(حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

شرکت آلومینیوم اراک در طول هشت‌سال جنگ، به‌جز کمک‌های بسیاری که به جبهه و جنگ کرد در مجموع، ۴۱۷ تن  از نیروهایش را در قالب نیروی رزمی  و ۸۶  تن از آنان به صورت تخصصی و با سمت راننده وسایل سنگین مثل بولدوزر، لودر، بیل مکانیک، گریدر، غلطک، تراکتور و بتونیر، را به جبهه فرستاد  که در مجموع برای این شمار نیرو در بخش حقوق و مزایا ۲۳۵۴۰۰ ریال، و در بخش بیمه جنگی پرسنل و طرح ۲۰ درصد  افزایش ۲۶۰۷۰۰ ریال  پرداخت کرد(اداره‌کل). از مجموع نیروهای اعزام شده و حملات هوایی که به شرکت آلومینیوم اراک انجام شده  54 تن شهید ،۲۴۰ تن مجروح، و یک تن اسیر(آزاده) شدند ( حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی).

پس از پایان جنگ ازجملۀ اقدامات مهمی که درزمینۀ گسترش ترویج فرهنگ ایثار و شهادت انجام داده جذب ۳۰ تن از آزادگان بوده است (حسینخانی؛ فرخی؛ پایمردی؛ مالکی) و افزون‌بر این، چاپ کتاب  زندگی نامة شهدای آلومینیوم با نام سنگربانان صنعت آلومینیوم به کوشش امور ایثارگران ایرالکو (اراک: مهر، ۱۳۹۴ ش)؛ برگذاری یادواره شهدای آلومینیوم(«یادواره ... «، بش)؛ نام‌گذاری  یک مدرسه دخترانه و یک پارک به نام شهدای آلومنیوم آلومینیوم («هنرستان ... »، بش؛ مالکی)؛ دیدار سالیانه مدیران در مناسبت‌های مختلف با خانواده‌های شهدا و ایثارگر شرکت است. این اقدامات در دورة مدیریت امیرمهاجرانی و سپس شهباز حمزیانپور انجام گرفت.

شرکت آلومینیوم دو سال پس از پایان جنگ، در ۱۷ اسفند ۱۳۶۹ در راستای توسعة اقتصادی کشور که تا پیش از این دارای دو خط تولید به میزان ۴۵ هزار تن بوده بوده با تلاش فراوان خط ۳ راه اندازی شد و تولید به ۷۳ هزارتن افزایش یافت(«معرفی» ، بش). روند توسعه، در بهمن و آبان ۱۳۷۱ با افتتاح خط ۴ و۵ ادامه پیدا کرد و تا اینکه در ابتدای سال۱۳۸۰ ش، طرح تکنولوژی جدید آلومینیوم با استفاده از تسهیلات فانیاس (با مشارکت شرکت‌های ان.اف.سی  چینی و تکنیکال ایران) به توصیب شورای اقتصاد رسید(«معرفی» ، بش). در این ضمن شرکت آلومینیوم ایران(ایرالکو) با تغییر شخصیت حقوقی از سهامی خاص به سهامی عام ثبت و پس از آن در مرداد ۱۳۷۵ در بورس اوراق بهادار تهران در گروه فلزات اساسی با نماد فایرا درج شد («معرفی» ، بش).

این شرکت از سال ۱۳۸۲ به عنوان یک شرکت مادر شناخته شد و توانست در معادن مواد اولیه آلومینیوم سرمایه گذاری و آنها را راه اندازی کند. به موازات آن کارخانه المهدی در اراک، و همچنین کارخانه‌ای دیگر در کاشان برای احیا ضایعات آلومینیوم و نیز آزمایشگاهی جهت مطالعات مورد نیاز در کرج راه اندازی شد.برای توسعه شرکت به عنوان شرکت مادر، در اردیبهشت ۱۳۸۶ فاز اول طرح تکنولوژی جدید آلومینیوم، با دیگ احیای پیشرفته ۲۰۰ کیلو آمپر وارد چرخه تولید شد و در پی آن اولین شمش های آلومینیوم در کارگاه جدید احیا و از خرداد همان سال تولید شد(«معرفی» ، بش).

این شرکت افزون‌بر توسعه، در جهت کاهش آلودگی زیست محیطی نیز اقدامات قابل توجهی را انجام داد و با ایجاد ۱۲۰هکتار فضای سبز ( معادل ۵۰ درصد کل مساحت شرکت) و همچنین کوشش در ساخت فضای سبز در سطح شهر با هماهنگی شهرداری و ایجاد کمربند سبز اراک به مساحت ۴۰ هکتار در کمربند شمالی در کاهش آلودگی زست محیطی فعال بود(«معرفی» ، بش).همچنین بزرگ ترین دریاچه مصنوعی استان در کنار شرکت در جهت توسعه امکانات ورزشی و تفریحی را تاسیس کرده است این در به نامیاچه در پارک شهدای گمنام آلومینیوم که توسط شرکت تاسیس شده قرار داردایجاد کرد.  مجموعة فعالیت‌های ذکر شده شرکت از سال ۱۳۶۹ به بعد و تا پایان سال ۱۳۸۵ ش در دوران مدیریت عبدالرسول اسماعیلی(1370-1373 ش)، سیروس رسایی(1374 ش)، حسن حاجی فرد(1375 ش)، مهدی حاجی(1376-1380ش)، هدایت آقایی( 1381-1382 ش) ، محمدجواد حقیقی( 1383 ش) و جعفرسرقینی ( نیمه ۱۳۸۵-1384) بود («معرفی» ، بش).

مآخذ:  اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان مرکزی، کمک‌های شرکت آلومینیوم، سند بی‌تا ، شم بازیابی ۱/ 08300، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان مرکزی؛ اسلامی، زینب، جنگ شهرها در تهران، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۸ ش؛ انصاری، مهدی و دیگران، ماجرای مک فارلین، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ش؛ پایمرد، تورج (مسئول اسبق روابط عمومی شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۱۴ مرداد ۱۴۰۲؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی ۱: خوزستان در جنگ، تهران: صریر، ۱۳۸۹ ش؛ حسینخانی، رحمان (کارمند اسبق شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی،۲۲ مرداد ۱۴۰۲؛ خسروی، داریوش( نخستین فرماندة بسیج شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با همو،۱۰ تیر ۱۴۰۲؛ ذوالفقاری، حبیب اله (کارمند اسبق شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با همو، ۲۱ مرداد ۱۴۰۲؛ سلیمی، ذبیح اله (کارمند اسبق شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با همو،۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ سوارآبادی، احمد (کارمند اسبق شرکت ایرالکو)، مصاحبه با همو،۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ صانعی، مهدی، «تپش قلب از پست امدادی تا اتاق جراحی»، ماهنامه امتداد،تهران: مؤسسة فرهنگی، هنری طلائیه‌داران نور آفاق، مهر ۱۳۹۰، شم ۶۵؛ طلائی، علی (مدیر اسبق اداری شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ عراقی‌زاده، حسن و دیگران، «نقش سازه‌های مستحکم بیمارستانی در فعالیت‌های پزشکی و کاهش آمار شهدا در دفاع مقدس»، مجله پزشکی کوثر، تهران: دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج)، شم۶ (3)؛ غفاری، مجتبی (مسئول بسیج شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ فرخی، محسن (مسئول اسبق حراست شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با همو، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ فوزی، یحیی و علیرضا لطف‌الله‌زادگان، در تدارک عملیات سرنوشت ساز، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش؛ کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۱ و ۱۳۶۲ ش، تهران: چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۳ ش؛ لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، والفجر مقدماتی: دستگیری سران حزب توده و افزایش تیرگی روابط با شوروی، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش؛ مالکی، غلامرضا (کارمند اسبق شرکت ماشین سازی اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ محمدزاده، فیض‌الله، بهداری در رزم، تهران: مرکز برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی سپاه، ۱۳۸۶ ش؛ مرادی، عباس (مسئول اسبق ایمنی شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛«معرفی شرکت آلومینیوم ایران»، (بارگذاری: ۲۱ خرداد ۱۳۹۸)، شرکت ایرالکو(آلومینیوم)، < www.iralco.ir > ( بازدید: ۱۹ شهریور۱۴۰۳)؛ ناصری، مصطفی (کارمند اسبق شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۲۵ مرداد ۱۴۰۲؛ نعیمی، احمد (کارمند اسبق شرکت آلومینیوم اراک)، مصاحبه با همو، ۱۰ تیرماه ۱۴۰۲؛ نیک‌فام، یوسف، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی اراک، اراک: دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری حوزة هنری استان مرکزی و اندیشة صادق، ۱۳۹۳ ش؛ «هنرستان دخترانه هیات امنایی شهدای آلومینیوم ناحیة ۱ اراک» (بارگذاری: بی‌تا)، گاما، < wwwgama.ir > ( بازدید:  23 مهر۱۴۰۳)؛«یادواره شهدای آلومینیوم اراک برگزار شد« (بارگذاری: ۱۶ مرداد ۱۳۹۳)، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، < www.irna.ir > ( بازدید:  23 مهر۱۴۰۳)؛ یزدانفام، محمود، اسکورت نفت‌کش‌ها، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش.