حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی، اداره‌کل، از نهادهای فرهنگی نیروهای مسلح در استان آذربایجان‌غربی با ‌هدف حفاظت و بهره‌برداری از آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و ثبت حماسه و آثار  آن به‌منظور جلوگیری از تحریف و فراموشی.

بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس براساس فرمان امام خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، در ۱۲ مهر ۱۳۶۹ در زیر مجموعۀ ستاد کل نیروهای مسلح ایران ایجاد شد (مجموعه ... ، ص ۱). وظایف و برنامه‌های کلان این بنیاد بنابر اساسنامه ده محور دارد:  1. تحقیق، شناسایی، جمع‌آوری، نگهداری و تدوین آثار نوشتاری و غیرنوشتاری جنگ ‌تحمیلی؛ ۲. انتخاب، تملک، حفظ و بهره‌برداری از آثار فیزیکی جنگ (ادوات‌جنگی، غنائم، اماکن، اراضی و ثبت آثار ملی)؛ 3. ثبت و تدوین مبانی فرهنگی و حماسی دفاع‌ مقدس برای انتقال آن‌ها به نسل‌های آینده و دیگر ملل؛ ۴. تهیه و انتشار دانشنامۀ دفاع‌ مقدس، تاریخ جنگ، روزشمار جنگ و جغرافیای جنگ، نیز برنامه‌ریزی و هماهنگی برای اعزام کاروان‌های راهیان ‌نور، ایجاد مرکز فرهنگی و موزۀ دفاع مقدس*، ایجاد مراکز فرهنگی و یادمان‌های دفاع ‌مقدس، برپایی جشنواره‌ها و یادواره‌ها به‌منظور احیای روحیۀ سلحشوری و بهره‌برداری از برکات و تجارب دفاع‌ مقدس با همکاری و مشارکت نیروهای ‌مسلح و دیگر دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط؛ ۵. ایجاد هماهنگی در حفظ آثار دفاع‌ مقدس و حراست از آن‌ها با روش‌های علمی و پیشگیری از پراکندگی و استهلاک این آثار؛ ۶. تشکیل کمیته‌های فنی و تخصصی برحسب نیاز با مشارکت نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط و تعیین کیفیت بهره‌برداری از آن‌ها؛ ۷. بهره‌برداری مناسب از توانمندی سازمان‌ها، نهادهای ایثارگری، نیروهای‌ مسلح و مؤسسات فرهنگی و انعکاس دستاوردهای آن در همۀ زمینه‌ها؛ ۸. بهره‌برداری از دستاورد نهضت‌های آزادی‌بخش، فرهنگ مقاومت و ادبیات پایداری دیگر ملل برای توسعۀ فرهنگ ایثار و شهادت‌طلبی و استقامت در برابر استکبار جهانی؛ ۹. انجام‌دادن پژوهش‌های علمی ـ کاربردی؛ و ۱۰. فراهم‌ ساختن زمینه‌های لازم برای معرفی آثار و ارزش‌های دفاع‌ مقدس از طریق رسانه‌ها (همان، ص ۳-6).

بنابر اساسنامۀ بنیاد، مهم‌ترین فعالیت‌های آن عبارت‌اند از : ۱. پایش و رصد نظام‌مند و مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای مرتبط با نشر آثار و ارزش‌های دفاع مقدس استان؛ ۲. فراهم ‌ساختن زمینه‌های حمایت، پشتیبانی، همکاری و مشارکت بین دستگاه‌های اجرایی استان، نیروهای مسلح و تشکل‌های مردم‌نهاد؛ ۳. پیگیری تشکیل منظم جلسات و اجرای مصوبات شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان؛ ۴. انتقال مفاهیم و ارزش‌های دفاع مقدس به نسل‌های آینده از طریق بهره‌بردن از ظرفیت‌های موجود در مراکز آموزشی و فرهنگی استان به شیوه‌های مجازی و واقعی؛ ۵. تحقیق، شناسایی، جمع‌آوری، نگهداری و بهره‌برداری از اسناد، مدارک و آثار فیزیکی مرتبط با دفاع مقدس و ایجاد کتابخانۀ تخصصی این حوزه در استان؛ ۶. انتخاب، تملک، حفظ و بهره‌برداری از آثار فیزیکی اعم از ادوات جنگی، غنائم، اماکن، اراضی و مواضع و ثبت آثار ملی؛ ۷. حمایت از تدوین، ترجمه و انتشار آثار تاریخی، فرهنگی، ادبی، هنری، دانشنامه، تاریخ دفاع مقدس، روزشمار جنگ و جغرافیای جنگ استان؛ ۸. تکمیل، بهره‌برداری، تجهیز و توسعۀ فعالیت‌های مراکز فرهنگی دفاع مقدس در استان؛ ۹. مدیریت و پیگیری امور مربوط به یادمان‌های شهدای گمنام، هفتۀ دفاع مقدس، سوم خرداد، راهیان نور و نظایر آن در سطح استان؛ ۱۰. حمایت از برگزاری جشنواره‌ها، همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و یادواره‌های فرهنگی ـ هنری مرتبط با دفاع مقدس در استان؛ ۱۱. نظارت بر تولید محصولات فرهنگی ـ هنری مرتبط با دفاع مقدس در سطح استان آذربایجان‌غربی برابر آیین‌نامه‌های مصوب؛ ۱۲. برنامه‌ریزی و اجرای امور مربوط به روابط عمومی و خبرگزاری دفاع مقدس؛ و ۱۳. فراهم‌ساختن زمینه‌های لازم برای نقش‌آفرینی مؤثر پیشکسوتان در حوزۀ حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سطح استان (معاونت ... طرح و برنامه).

برای تأمین اهداف‌ بنیاد در استان‌های مختلف کشور، اداره‌ کل‌ حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس طی دو سال تأسیس شد.  در این ‌بین، در ۱۳۷۷ش نخست، دفتر نمایندگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در استان آذربایجان‌غربی در محل استانداری به مدیریت محمد اشتری و از جانب ایشان مرتضی رضائیه آزادی امورات محوله را به عهده گرفتندتشکیل شد. از خرداد ۱۳۷۸سال بعد، با تأمین ساختمان مجزا  و تجهیز اداره به طور رسمی از استانداری منفک  و راساً زیر نظر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس فعالیت خود را ادامه داد  (سیمین مرام).

اداره‌ کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی پس از انتقال از استانداری، خرداد۱۳۷۸ نخست در خیابان مدنی واقع در جنب مسجد ۱۴ معصوم (شیرلو)  در طبقه فوقانی لوستر فروشی گوهر شب مستقر شد. سپس به خیابان کاشانی نبش بیمه البرز منتقل شد و از آنجا به ساختمان استیجاری در بلوار نبوت (خیابان شیخ تپه) به مالکیت امیر بیتی نقل مکان کرد. اداره‌ کل حفظ آثار از سال۱۳۸۲ش  نیز در پیبا تکمیل ساختمان اداری در مرکز فرهنگی و موزه دفاع مقدس واقع در خیابان ساحلی دفاع مقدس، خیابان ۱۶ متری وکلا، در این مکان مستقر شد اکنون مستقر شده‌است (سیمین‌مرامهمو). اداره‌ کل در این ساختمان در زمینی به  مساحت ۱۸هزار مترمربع واقع است که در دو بخش شامل پارک موزه به مساحت ۱۵هزار مترمربع و ساختمان مرکز فرهنگی و موزه دفاع مقدس در زمینی به مساحت ۳هزار مترمربع در زیربنایی بالغ بر ۴۲۰۰ مترمربع در دو طبقه مجموعه اداری، قسمت موزه، سالن نمایش و قسمت کتابخانه و فرهنگی به فعالیت‌ها و انجام وظایف خود ادامه می‌دهد  (سیمین مرامهمو).

ساختار: انتخاب مدیرکل بر عهدۀ رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کشور است. رؤسای این اداره‌کل از آغاز تشکیل عبارت‌اند از:از ۱۳۷۷ش، مرتضی رضائیه آزادی؛   از سال ۱۳۸۰ش، سرهنگ سیدلطیف روضه‌ایی؛ از ۹ آذر ۱۳۸۵ سرهنگ میرقاسم سیدتاجی؛ از۲۰مهر۱۳۹۲، سرهنگ مصطفی رضوی؛ از ۱۶دی ۱۳۹۴ سرتیپ دوم پاسدار سعید قربان‌نژاد؛ از ۱۵مهر۱۳۹۶ سرتیپ دوم پاسدار محسن تیموری؛ و از ۲۰ تیر ۱۳۹۷ سرتیپ دوم پاسدار جلیل وحیدی تاکنون ( شهریور ۱۴۰۳) مدیران کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع  مقدس استان آذربایجان‌غربی بوده و می‌باشند (یونسی والامقام). این اداره برای رسیدن به اهداف خود از آغاز تأسیس تاکنون، تغییراتی در ساختار تشکیلاتی‌اش تشکیلاتی‌ اداره داشته و در حال حاضر، مدیر‌کل در رأس آن است و در رده‌های بعدی، شعبات و دوایر قرار دارد. این اداره از لحاظ وظایف، افزون ‌بر دبیری شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، در شورای فرهنگ عمومی استان، شورای اداری استان، شورای فرهنگ ترویج ایثار و شهادت، شورای هماهنگی مناسبت‌های ملی و مذهبی، شورای ایثارگران استان آذربایجان‌غربی و قرارگاه راهیان نور استان به عنوان عضو مشارکت دارد؛ همچنین، عضو مدعو شورای نام‌گذاری معابر و خیابان‌ها به نام شهدای استان می‌باشد (وحیدی). تعدادی از واحدها تا ۱۳۹۷ش راه‌اندازی شده ‌بود که در زمان تصدی مدیر کل فعلی حفاظت اطلاعات، امور روحانیون، خبرگزاری، فضای مجازی، راهیان نور تشکیل شده و دایره هنری از دایره ادبیات منفک و به طور جداگانه راه‎اندازی شده‌است  (همانهمو).

فعالیت‌ها: اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی یکی از مهمترین ادارات اداره کل مهم و معتبر استان در عرصۀ ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت و پل ارتباطی میان مردم و نیروهای مسلح در ‌زمینۀ فرهنگی است. در سال‌های اخیر، شعبات و دوایر اداری و علمی به آن افزوده شده‌است  که هر یک وظایفی بر عهده دارند. این اداره به مدت ۲۶ سال با فعالیت خود عهده‌دار این وظایف است:

دایرۀ ادبیات و تاریخ دفاع مقدس: این دایره دارای شورای تألیفات کتب دفاع مقدس استان، کمیتۀ شعر و داستان دفاع مقدس و کمیتۀ تخصصی ادبیات و هنری است و این وظایف را بر عهده دارد: سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، نظارت و حمایت از تولید و ترجمۀ آثار ادبی و تاریخی درزمینۀ دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ فراخوان برای جشنواره‌های استانی شعر و داستان کوتاه دفاع مقدس با عنوان جایزۀ ادبی یوسف و برگزاری  آن در استان به‌صورت سالیانه؛ برگزاری و مشارکت در کارگاه‌های آموزش نویسندگی، خاطره‌نگاری و جز آن‌ها؛ مشارکت در تدوین و انتشار کتب دفاع مقدس و حمایت از آن در  سه سطح ملی، منطقه‌ای و استانی به همت انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس و انتشارات سرزمین حماسه اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان؛ حمایت از تولید و انتشار کتب مرجع در حوزۀ دفاع  مقدس از‌جمله حوزۀ تاریخ توصیفی و روزشمار دفاع مقدس استان؛ خوانش، آماده‌سازی و انتشار کتب  صوتی دفاع مقدس؛ ترجمۀ کتب این حوزه به زبان‌های  زندۀ دنیا؛ پشتیبانی و مشارکت در برگزاری کنگرۀ ادبیات پایداری ؛ حمایت و حضور در جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و همایش‌های علمی ـ فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس در استان؛ مسابقۀ کتاب‌خوانی کتب دفاع مقدس استان  با مشارکت دستگاه‌های فرهنگی؛ و تهیۀ بانک اطلاعات نویسندگان و پژوهشگران فعال در عرصۀ ادبیات و تاریخ دفاع م قدس در استان (فرجی‌زاده). تاکنون ۴۳۴ عنوان کتاب با موضوعات مختلف دفاع مقدس به چاپ رسیده‌است. ۹۲ عنوان کتاب صوتی و ۴۰عدد پادکست تولید شده‌است و ۳۸ جشنواره ادبی و هنری در موضوعات مختلف دفاع مقدس برگزار شده‌ا ست (هموهمان).

شعبۀ تحقیقات، آموزش و ترویج پژوهش‌های دفاع مقدس: شعبۀ تحقیقات با تشکیل شورایی متشکل از دانشگاه‌های استان و مراکز و مؤسسات آموزشی مرتبط، این وظایف را بر عهده دارد: تهیه و تدوین کتب علمی مرتبط با دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ ترجمۀ مقالات علمی منتخب به زبان‌های مختلف، به‌ویژه انگلیسی، عربی و فرانسه؛ سامان‌دهی، نظارت و ارزیابی آموزشی دو واحد درس دفاع مقدس در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیۀ استان؛ پیگیری و نظارت بر حسن اجرای آموزش‌های مجازی در حوزۀ دفاع مقدس در سطح مدیران و کارمندان استان؛ نشست‌ها و کارگاه‌های پژوهشی، تحقیقاتی و آموزشی با استادان درس دفاع مقدس؛ تجلیل از استادان، محققان و پژوهشگران برتر دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ جمع‌آوری اطلاعات پژوهش‌های کاربردی غیر راهبردی دفاع مقدس (تشکیل ... بانک اطلاعات پژوهشی استان آذربایجان‌غربی)؛ حمایت از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری دانشگاه‌ها در حوزۀ دفاع مقدس؛  تدوین پژوهش‌های علمی ـ کاربردی و تحقیقاتی؛ و تدوین مقالات علمی ـ پژوهشی مرتبط با دفاع مقدس (دیداریان). تاکنون بیش از ۶۰ استاد در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به تدریس درس دفاع مقدس مشغول هستند. ۷۳۶۰ نفر از کارمندان و ۶۳۹۶۷ نفر از دانشجویان استان در ۷۲ دانشگاه درس دفاع مقدس را سپری کرده‌اند  (هموهمان).

شعبۀ روابط عمومی، تبلیغات و خبرگزاری دفاع مقدس: این شعبه در پی حضور در جلسات روابط عمومی‌های دستگاه‌های اجرایی استان و ارتباط مستمر با آن‌ها، این وظایف را انجام می‌دهد: سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، مشارکت، حمایت و هدایت یادواره‌ها، مناسبت‌ها، همایش‌ها و نمایشگاه‌ها و دیگر فعالیت‌های فرهنگی در سطح استان آذربایجان‌غربی؛ توسعۀ زیرساخت‌ها و سامانه‌های تبلیغاتی، ارتباطی و رسانه‌ای و خبرگزاری دفاع مقدس در استان آذربایجان‌غربی؛ ترویج فرهنگ ایثار، جهاد و مقاومت از طریق انعکاس رسانه‌ای و تبلیغی دستاوردهای دفاع مقدس؛ جریان‌سازی، گفتمان‌سازی و ایجاد ارتباط مؤثر و دوسویه با رسانه‌های جمعی استان در حوزۀ دفاع مقدس؛ تعامل و ارتباط مؤثر با مجامع، تشکل‌ها، اصحاب رسانه، سازمان‌ها و نهادهای کشوری و لشکری و سازمان‌های مردم‌نهاد در ارتباط با نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛ هدایت ستادی مراسم از جمله در مناسبت‌های ملی دفاع مقدس مانند هفتۀ دفاع مقدس و سوم خرداد؛ تهیه و تدوین بیانیه‌ها و اطلاعیه‌ها در مناسبت‌های دفاع مقدس و مقاومت؛ پاسخ‌گویی به مطالبات مردمی در حوزۀ وظایف و مأموریت‌های اداره و دریافت نظرها، پیشنهادها و انتقادها از طریق راه‌اندازی پرتال و شبکۀ پیام‌گیر؛ تهیۀ فیلم، عکس و خبر از گردهمایی‌ها، همایش‌ها، جلسه‌ها و نشست‌های تخصصی و دوره‌ای، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های اداره‌کل و انعکاس آن در رسانه‌ها (رحیمی، ؛ طاهری). تاکنون ۲۵۰ یادواره شهدا، ۴۳۲ مناسبت، ۳۱۵ مراسم در سالن نمایش اداره‌ کل، ۱۲۸ نمایشگاه و نزدیک ۳ هزار خبر در حوزه دفاع مقدس استان توسط این شعبه هماهنگ و خبررسانی شده‌است  (رحیمی، طاهریهمان‌ها).

شعبۀ هنری و امور سینمایی دفاع مقدس: این شعبه با برگزاری جلسات شورای نظارت بر تولید، عرضه و نمایش محصولات هنری دفاع مقدس و مقاومت و برگزاری جلسات کمیتۀ تخصصی نظارت بر تولیدات هنری دفاع مقدس در سطح استان را عهده‌دار است: سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، حمایت و هدایت امور هنری دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی در حوزه‌های تئاتر، موسیقی، فیلم و سینما و هنرهای تجسمی؛ تبادل‌نظر، تعامل، هماهنگی، ارتباط مستمر و استفادۀ مؤثر از امکانات و توانمندی سازمان‌ها، نهادها و تشکل‌ها درزمینۀ تولیدات هنری و سینمایی دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ ارتقای سطح آگاهی علاقه‌مندان و فعالان عرصۀ هنر دفاع مقدس با تشکیل کارگاه‌های علمی، کاربردی، مهارتی، بصیرتی، نقد و تحلیل؛ حضور فعال و حمایت از برگزاری همایش‌ها، جشنواره‌ها و کنگره‌ها در رشته‌های مختلف هنری و سینمایی دفاع مقدس در سطح استانی و منطقه‌ای؛ تهیۀ بانک اطلاعات هنرمندان و سینماگران فعال در حوزۀ نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان؛ و معرفی اسوه‌ها، الگوها و نمادهای ارزشی دفاع مقدس استان (فرجی‌زاده). تاکنون بیش از ۳۰ جشنواره هنری برگزار شده و  10 مورد فیلم و سریال و ۳۰ مستند تلویزیونی تولید شده است  (هموهمان).

شعبۀ نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس: فعالیت‌های این شعبه با تشکیل شورای راهبردی زنان ایثارگر استان آذربایجان‌غربی و شرکت در جلسات کمیتۀ تخصصی زنان و دفاع مقدس شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان عبارت‌اند است از: تعامل با سازمان‌ها، نهادها، مراکز آموزشی و سازمان‌های مردم‌نهاد استان آذربایجان‌غربی در زمینۀ نقش زنان در دفاع مقدس؛ جمع‌آوری، نگهداری، ثبت و بهره‌برداری از اسناد و آثار (نوشتاری و غیرنوشتاری) مرتبط با نقش زنان استان در دفاع مقدس؛ تدوین کتب تاریخ شفاهی و داستان‌های خاطره شفاهی و انجام پژوهش‌های نقش زنان (مادران و همسران شهدا و زنان ایثارگر) استان در دفاع مقدس؛  شناسایی و معرفی زنان  ایثارگر دفاع مقدس استان به‌ منزلۀ الگوی زن مسلمان ایرانی از طریق ساخت فیلم؛ حمایت از برگزاری کنگره‌ها، یادواره‌ها  و همایش‌های علمی، فرهنگی، هنری و برپایی نمایشگاه‌های نقش زنان استان در دفاع مقدس و تهیۀ بانک اطلاعات کامل زنان ایثارگر استان شامل: شهدا، آزادگان، جانبازان، ایثارگران و محققان و نویسندگان زن ف عال در عرصۀ دفاع مقدس، ساخت فیلم، کلیپ و موشن‌گرافی از نقش زنان در دفاع مق دس، تشکیل سمن‌ها یا کارگروه‌های مادران، همسران، دختران و پیشکسوتان دفاع مقدس (سپهری). تاکنون اجرای طرح سلاله‌ها  در ۸۶ مدرسه برای ۲۳۴۰ دانش‌آموز، برگزاری ۲۱کارگاه تاریخ شفاهی و روایتگری به تعداد۴۲۰ نفر، برگزاری دو کنگره در مورد نقش زنان استان در دفاع مقدس، بیش از ۵۰ یادواره و ۱۰ همایش علمی و  12 همایش اسوه‌های صبر و مقاومت و ۵۰ نمایشگاه از مشارکت زنان در دفاع مقدس برپا شده‌است. ساخت ۴۷ مورد فیلم مستند (بانوی آفتاب)، موشن‌گرافی و اینفوگرافی اقدام شده و بانک اطلاعات بیش از ۲۰هزار نفر زنان تهیه شده‌است. در این شعبه ۶۸ کتاب فیزیکی دفاع مقدس و ۳۲ کتاب صوتی تدوین شده‌است  (هموهمان).

شعبۀ نشر آثار و ارزش‌های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس: یکی از اقدامات مهم این شعبه تشکیل شورای هماهنگی حفظ و نشر مشارکت روحانیت در انقلاب و دفاع مقدس و کارگروه تعامل با حوزه‌های علمیۀ استان است. تعامل با سازمان‌ها، نهادها، مراکز آموزشی، نهادهای عقیدتی سیاسی و روحانیان شاغل در نیروهای مسلح، نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها و تشکل‌های مردمی استان آذربایجان‌غربی در زمینۀ ترویج فرهنگ ایثار و جهاد؛ هدایت و سازمان‌دهی ظرفیت‌های حوزۀ علمیه، ائمۀ‌جمعه و جماعات در زمینۀ نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛ ترویج فرهنگ جهاد و دفاع مقدس بین طلاب و استادان حوزه‌های علمیۀ استان؛ انجام‌دادن فعالیت‌های علمی، فرهنگی و هنری درزمینۀ نقش روحانیت در دفاع مقدس؛ جمع‌آوری، نگهداری، ثبت و بهره‌برداری از اسناد و آثار (نوشتاری و غیرنوشتاری) مرتبط با نقش روحانیت استان آذربایجان‌غربی در دفاع مقدس؛ تدوین تاریخ شفاهی نقش روحانیان در دفاع مقدس؛ شناسایی و معرفی روحانیان ایثارگر دفاع مقدس به‌منزلۀ الگو و اسوه؛ حمایت از برگزاری کنگره‌ها، یادواره‌ها و همایش‌های علمی، فرهنگی، هنری و برپایی نمایشگاه‌هایی با موضوع نقش روحانیان استان آذربایجان‌غربی در دفاع مقدس و تهیۀ بانک اطلاعات روحانیان و طلاب ایثارگر استان آذربایجان‌غربی در دفاع مقدس از فعالیت‌های این شعبه می‌باشد (محمدی). تاکنون ۳۰جلد کتاب در زمینه تاریخ شفاهی، شهید شاخص روحانی، کتب داستانی، شعر نو، نقش روحانیت استان در دفاع مقدس، وصایا، خاطرات و زندگی‌نامه آنها و دانشنامه شهدای روحانی با ۲۸۵ مقاله تدوین و به چاپ رسیده‌است. ۸۶ حلقه لوح فشرده در مورد شهدای روحانی تولید شده که نرم‌افزار آن قابل نصب در تلفن همراه و بارگذاری در پیام‌رسان‌ها می‌باشد. برپایی بیش از ۲۰ نمایشگاه در تجلیل از شهدای روحانی با مشارکت سازمان‌های مرتبط، برگزاری ۲۰ همایش در مورد شهدای روحانی و تجلیل از رزمندگان روحانی و طلبه با مشارکت نهادهای مرتبط، دیدار با ۸۰ خانواده شهدای روحانی و ۵۰ رزمنده پیشکسوت روحانی اقدام شده‌است  (محمدیهمو).

شعبۀ اسناد و مدارک دفاع مقدس: شعبۀ اسناد با برگزاری جلسات کمیتۀ تخصصی اسناد و مدارک شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های تخصصی دفاع مقدس این وظایف را عهده‌دار است: سیاست‌گذاری در تأیید اصالت و محتوای اسناد و مدارک، تاریخ شفاهی و کتابخانۀ دیجیتال دفاع مقدس؛ مدیریت بر فرایند شناسایی، جمع‌آوری، پردازش، ثبت، حفظ و نگهداری اسناد نوشتاری و غیرنوشتاری دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ ایجاد سامانۀ دیجیتال و بانک اطلاعات جامع اسناد و مدارک دفاع مقدس استان؛ ثبت، ضبط و تدوین تاریخ شفاهی فرماندهان و ایثارگران دفاع مقدس و مدافعین حرمِ استان؛ توسعۀ ظرفیت‌ها و توانایی بهره‌برداری اشخاص حقیقی و حقوقی از اسناد، مدارک و منابع اطلاعات دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی؛ برگزاری و حمایت از همایش، نمایشگاه تخصصی، کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی در حوزۀ اسناد و مدارک و تاریخ شفاهی دفاع مقدس؛ انسجام‌بخشی و یکپارچه‌سازی نظام جمع‌آوری، نگهداری و بهره‌برداری از اسناد و مدارک دفاع مقدس در استان. ایجاد، تجهیز و بهره‌برداری از کتابخانۀ تخصصی دفاع مقدس در استان با ۵۲۵۷ عنوان کتاب در ۱۲هزار نسخه از جمله اقدامات می‌باشد. در حال حاضر ۱۱۱۷نفر عضو کتابخانه می‌باشند.  کمک به تجهیز بخش دفاع مقدس کتابخانه‌های عمومی و مؤسسات آموزشی و پژوهشی در سطح استان آذربایجان‌غربی اقدام شده‌است. تاکنون ۳۶ عنوان کتاب تاریخ شفاهی و اسنادی تدوین و به چاپ رسیده‌است و در حال حاضر بیش از ۱۳۰ هزار سند در این شعبه نگهداری می‌شود ( کرم‌زاده).

دایرۀ پیشکسوتان جهاد و مقاومت در دفاع مقدس : این دایره با تشکیل شورای پیشکسوتان دفاع مقدس و مقاومت و تشکل‌های مردم نهاد حوزه دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی وظایفش را انجام می‌دهد که عبارت‌اند است از: تعیین خط‌مشی کلی و سیاست‌های اجرایی در حوزه‌های مختلف مرتبط با پیشکسوتان دفاع مقدس و تشکل‌های مردم نهاد؛ ایجاد بسترهای لازم برای انتقال مفاهیم و تجربۀ پیشکسوتان دفاع مقدس، به‌ویژه میان جوانان استان؛ ایجاد سامانه و بانک اطلاعات پیشکسوتان دفاع مقدس استان؛ حمایت از برگزاری کنگره‌ها، جشنواره‌ها، همایش‌ها و تکریم و تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس این استان؛ حمایت از برگزاری اردوهای فرهنگی برای ایشان در قالب راهیان نور؛ تدوین و چاپ مجموعۀ خاطرات و مصاحبه‌های تاریخ شفاهی پیشکسوتان دفاع مقدس استان؛ سامان‌دهی و حمایت از کانون‌ها، تشکل‌ها و فعالان پیشکسوت دفاع مقدس استان در ابعاد مختلف؛ طراحی و اجرای برنامه‌های ارتقا‌دهندۀ منزلت و جایگاه پیشکسوتان دفاع مقدس در استان؛ ایجاد شبکه‌های اجتماعی به‌منظور اطلاع‌رسانی و تعامل با پیشکسوتان دفاع مقدس استان؛ شناسایی و سامان‌دهی تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزۀ فرهنگ جهاد و مقاومت در سطح استان؛ سیاست‌گذاری، هماهنگی، هدایت، نظارت و حمایت مادی و معنوی از تشکل‌های مردم‌نهاد مرتبط در سطح استان آذربایجان‌غربی؛ و حمایت از برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های مرتبط با تشکل‌های مردم‌نهاد و تجلیل از تشکل‌های فعال و برتر (اسماعیلی). طی ۵ سال (1398-1402ش) از ۱۰۵هزار نفر پیشکسوت دفاع مقدس تجلیل به عمل آمده‌است. طی ۵ سال اخیر از  62 تشکل مردم نهاد در حوزه حوزة دفاع مقدس تأسیس شده و بانک اطلاعات پیشکسوتان دفاع مقدس به تعداد ۱۵۹۳۷۳ نفر اقدام شده‌است. ۴۶ استاد پیشکسوت دفاع مقدس در زمینه بیان خاطرات و شرح عملیات‌ها و سخنرانی برای راهیان نور و همایش‌ها در سطح استان فعال هستند. ۶۳ تشکل مردم نهاد، ۱۲ هیئت رزمندگان اسلام (برادران) و ۸ هیئت پیروان عترت (خواهران) در استان فعال هستن د (همواسماعیلی).

دایرۀ راهیان نور:  این دایره افزون‌بر برگزاری جلسات کمیتۀ تخصصی راهیان نور شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس که یکی از مهم‌ترین وظایف آن محسوب می‌شود؛ فعالیت‌های متنوع دیگری در این حوزه انجام می‌دهد که عبارت‌اند از: برنامه‌ریزی، هدایت و حمایت از امور مربوط به راهیان نور استان آذربایجان‌غربی و همچنین، نظارت بر تربیت و آموزش راویان، خادمان، زائران و مبلغان راهیان نور؛ جریان‌سازی، گفتمان‌شناسی و تولید محتوای فرهنگی در‌زمینۀ انتقال مفاهیم و ارزش‌های دفاع مقدس؛ تعامل و ارتباط مستمر با ادارات، سازمان‌ها، نهادها و نیروهای مسلح استان درزمینۀ توسعه و تقویت راهیان نور؛ انجام‌دادن اقدامات مربوط به دبیری شورای سیاست‌گذاری راهیان نور استان؛ برنامه‌ریزی برای ایجاد و توسعۀ شبکه‌های مجازی و اجتماعی و تعامل با گروه‌های هدف راهیان نور در سطح استانی؛ و تشکیل و فعال‌سازی کارگروه‌های تخصصی راهیان نور با حضور نمایندگان سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در استان (روایی). استان آذربایجان‌غربی از ۱۳۹۸ش به طور رسمی به عنوان میزبان راهیان نور در شمال‌غرب معرفی شده و سالانه با معدل ۱۰۰هزار نفر از ۶ یادمان راهیان نور استان (از اول تیرماه تا ۱۵شهریورماه) بازدید کرده‌اند. در ضمن تاکنون بیش از ۱۶۰هزار نفر به راهیان نور جنوب اعزام شده‌اند  (وحیدی).

شعبۀ توسعه و ترویج فرهنگ دفاع مقدس در فضای مجازی و ماهواره‌ای : این شعبه با برگزاری جلسات تخصصی با سازمان‌ها و نهادهای مرتبط وظایفی را عهده‌دار است: سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت و انتقال مفاهیم و ارزش‌های دفاع مقدس از طریق فضای مجازی؛ تعامل با ادارات، نهادها، دانشگاه‌ها و مؤسسات فعال استان در حوزۀ نشر آثار و ارزش‌های دفاع مقدس در فضای مجازی؛ هماهنگی، تقسیم‌کار و هم‌افزایی بین نیروهای مسلح استان و اداره‌کل در‌زمینۀ نشر ارزش‌های دفاع مقدس در فضای مجازی؛ سازمان‌دهی و حمایت از تشکل‌ها، مؤسسه‌ها و فعالان حوزۀ مجازی دفاع مقدس در سطح استان؛ حمایت و نظارت بر طراحی و تولید نرم‌افزارهای کاربردی (اپلیکیشن‌ها) و بازی‌های رایانه‌ای، کلیپ، موشن‌گرافی، اینفوگرافی و فیلم کوتاه در حوزۀ نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛ جریان‌سازی، گفتمان‌سازی و تولید محتوای مرتبط با دفاع مقدس و اشتراک‌گذاری در فضای مجازی و ماهواره‌ای؛ حمایت از شبکه‌های مجازی و اجتماعی و تعامل با گروه‌های هدف در فضای مجازی دفاع مقدس استان، تهیۀ بانک اطلاعات مراکز، مؤسسات و اشخاص فعال در حوزۀ نشر فرهنگ دفاع مقدس در فضای مجازی، برگزاری جشنواره فعالان فضای مجازی، اجرای رزمایش در فضای مجازی (سپهری). ایجاد ۵ هسته سایبری در پیام رسان‌های ایتا، سروش و بله، تولید ۱۲۸ مورد اینفوگرافی و ۱۳مورد موشن‌گرافی، فعالیت ۳۶ نفر به عنوان کنشگران فضای مجازی در شبکه‌ها، درج مطالب دفاع مقدس در ۹۱ کانال پیام‌رسان داخلی و خارجی و حضور فعال ۷۶۵۰ نفر در کانال‌های شعبه فضای مجازی اداره‌ کل  (هموهمان).

دایرۀ مهندسی و یادمان‌های شهدای گمنام و دفاع مقدس :  این دایره با برگزاری جلسات کمیتۀ تخصصی موزه‌ها و یادمان‌های دفاع مقدس، شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و جلسات تخصصی کمیتۀ مرکز فرهنگی دفاع مقدس استان وظایفی بر عهده دارد که عبارت است از: مطالعه، طراحی و نظارت بر اجرا و احداث یادمان‌ها، موزه‌ها و مراکز فرهنگی دفاع مقدس در استان آذربایجان‌غربی ؛ سیاست‌گذاری، طراحی، هدایت، حمایت و نظارت بر بهره‌برداری و تجهیز محتوایی موزه‌ها، یادمان‌ها و مراکز فرهنگی دفاع مقدس استان؛ توسعه، تجهیز، نگهداری و نظارت بر یادمان‌ها، بناهای یادبود و مراکز فرهنگی دفاع مقدس در سطح استان و ثبت و تملک آثار سرزمینی و ابنیۀ دفاع مقدس در استان با همکاری دیگر نهادهای مربوطه؛ تهیۀ بانک اطلاعات یادمان‌ها،  مراکز فرهنگی دفاع مقدس و دیگر طرح‌های مهندسی مربوط در سطح استان؛  بهره‌گیری از ظرفیت‌های مادی و معنوی سازمان‌های دولتی و لشکری در زمینۀ کمک به اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی دفاع مقدس. همچنین پیگیری امورات مربوط به کمیته‌های مختلف مهندسی و تخصصی در حوزه دفاع مقدس از جمله کمیته یادمان‌ها و مراکز فرهنگی شورای هماهنگی حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، کمیته یادمان‌های ستاد بزرگداشت ۱۲ هزار شهید استان آذربایجان‌غربی، کمیته بررسی داوری آثار هنری و یادمان‌های وفاع مقدس، کمیته استانی شهدای گمنام نیز در این دایره انجام می‌شود (سیمین مرام). تدفین ۷۳ شهید گمنام در ۳۷ نقطه یادمانی استان، بخشی از اقدامات این دایره می‌باشد  (هموهمان).

موزه دفاع مقدس : تأسیس موزه دفاع مقدس استان از اواسط ۱۳۹۷ش آغاز شده و تاکنون ۴۴ پانل به ازاء ۷۴ درصد موزه آرایی آن به اتمام رسیده‌است. پارک موزه دفاع مقدس با ایجاد حائل به وسعت ۱۵هزار مترمربع و فضای گویاسازی آن حدود ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌است . بیش از ۳۰۸۷۰ نفر از موزه دفاع مقدس بازدید کرده‌اند (هموسیمین‌مرام).

دانشنامه دفاع مقدس استان: یکی  دیگر از فعالیت‌های مهم صورت گرفته در اداره‌‌ کل استان از سال ۱۳۹۷ ش تاکنون، تدوین دانشنامۀ دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی با حدود ۹۰۰ مدخل است. این مداخل در ۳ گروه شهدا و اشخاص، جغرافیا و نظامی، و فرهنگی و ، سیاسی اجتماعی و اقتصادی جمع‌آوری شده‌است. در این زمینه، ۳۸۲ پرونده علمی تشکیل شده و ۳۴۲ مقاله تدوین و پس از ارزیابی در استان به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارسال شده‌استدر مراحل گوناگون ارزیابی و ویرایش می‌باشد (مظهرصفاری).

مآخذ: اسماعیلی، سید فضل، (مسئول دایره پیشکسوتان دفاع مقدس و مقاومت اداره‌کل حفظ  آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاری، ۱۴ تیر ۱۴۰۳؛ دیداریان، میثم (مسئول تحقیقات، آموزش و ترویج پژوهش‌های دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی) مصاحبه با    ؛ رحیمی، محمدامین، ( مسئول روابط عمومی،  و تبلیغات  )، مصاحبه با مجید مظهرصفاری، ۱۷ تیر ۱۴۰۳؛ روایی، ابراهیم (مسئول دایرۀ راهیان نور و پیشکسوتان جهاد و مقاومت در دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی )، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۷ تیر ۱۴۰۳؛  سپهری، لیلا (مسئول شعبه‌ شعباب‌ توسعه و ترویج فرهنگ دفاع مقدس در فضای مجازی و  نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربیاستان آذربایجان‌غربی ) مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو؛ ، ۱۷تیر۱۴۰۳؛ سپهری، لیلا (مسئول شعبۀ نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با همو، ۱۰تیر۱۴۰۳ ؛ سیمین‌مرام، افشین (مسئول دایرۀ امور موزه‌ها و یادمان‌های دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع  مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با همو، ۱۳تیر۱۴۰۳؛ طاهری، رویا، ( خبرگزاری دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس )، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۷ تیر ۱۴۰۳ ؛ فرجی‌زاده، حبیب‌اله (مسئول دایرۀ ادبیات و تاریخ دفاع مقدس  و اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۳ تیر ۱۴۰۳؛ فرجی‌زاده، حبیب‌اله (مسئول شعبۀ هنری و امور سینمایی دفاع مقدس اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با همو، ۱۴تیر۱۴۰۳ ؛ کرم‌زاده، زهرا، (مسئول شعبه اسناد و مدارک دفاع مقدس و کتابخانه اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۷ تیر ۱۴۰۳؛ مجموعۀ اساسنامه‌ها و آیین‌نامه‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، به کوشش بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، تهران: شرکت سهامی روزنامۀ رسمی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۹ش؛ محمدی، سعید (مسئول شعبۀ نشر آثار و ارزش‌های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس اداره‌ کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۶ تیر ۱۴۰۳؛ مظهرصفاری، مجید (دبیر دانشنامۀ دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)؛ )، اطلاعات شخصی مولف مقاله؛  معاونت طرح و برنامه ‌و بودجه و امور راهبردی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، شرح وظایف رده‌های سازمانی، سند بی‌تا، سند بش، موجود در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس؛  وحیدی، جلیل (مدیرکل اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاری، ۱۰تیر۱۴۰۳؛ یونسی والامقام، میرمحمد، (رئیس دفتر مدیر کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان‌غربی)، مصاحبه با مجید مظهرصفاریهمو، ۱۸تیر ۱۴۰۳.        

                                                                                 / مجید مظهرصفاری/