میاندوآب، شهرستانی در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی. این شهرستان با مساحتی حدود ۲۲۹۵ کیلومتر مربع به فاصله ۱۴۰کیلومتری از مرکز استان، از غرب به شهرستان نقده و دریاچه ارومیه، از شمال و شرق  به آذربایجان شرقی، و از طرف جنوب به شهرستان‌های مهاباد، بوکان، شاهین‌دژ و تکاب محدود می‌شود. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۳ شهرستان میاندوآب دارای سه بخش، سه شهر و ۱۱دهستان است. شهرستان میاندوآب در طی سال های پس از انقلاب به تبع استان آذربایجان‌غربی تغییرات زیادی را از نظر تقسیمات کشوری داشته است که روز شمار تقسیمات کشوری این شهرستان از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال ۱۳۹۰،  17دهستان را در شهرستان میاندوآب ثبت نموده است(نک: حاجی‌زاده و رضازاده، ص۴۰). وجه تسمیه و معادل فارسی آن(میان دو آب)، حاصل موقعیت این شهر بین دو رود زرینه‌رود و سیمینه‌رود می‌باشد. از رودخانه‌های مهم آن می‌توان به زرینه‌رود، سیمینه‌رود، آجرلو، چَم سَقز، چَم قوره، خُرخُره، ساروق، قوری‌چای، کولابَز و لیلان اشاره کرد. این شهرستان از نظر توپوگرافی، تپه ماهوری و جلگه‌ای است، از مهمترین ارتفاعات آن می‌توان به کوه‌های مرز آذربایجان‌شرقی و غربی در محل اَربط و کوه‌های جانآقا، عثمان‌اولن، آیدیشه، ارتفاعات نوروزلو، کوه قشلاق، ارتفاعات خطایی و کوه تَلخاب یا قزِلکوه اشاره کرد. دشت میاندوآب‌غربی، میاندوآب‌شرقی و باروق از جمله دشت‌های آن است(پور‌مراغه، ص ۱۹۹). از جمله آثار تاریخی و باستانی این شهرستان می‌توان به پل میرزا رسول، پل‌کوسالار، مسجد طاق، تپه باستانی روستای داش تپه، مجاری صخره‌ای معروف به چهل پله، امامزاده تاجن علی، قلعه هلاکو، آرامگاه ملاشهاب‌الدین، قلعه حسین‌آباد، قلعه خرابه، قزل‌قلعه(قرون ۷ و ۸ هـ. ق) دلیک داش اشاره کرد. میاندوآب بیش از ۱۰۰ اثر تاریخی دارد که ۴۳ اثر از آن‌ها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ‌است. تپه های تاریخی این شهرستان؛ تپه ارمناک، تپه حاجی حسن، تپه حسین‌آباد ۲، تپه سبزی، تپه شن‌آباد، تپه صارمی، تپه قاریاغدی۱، تپه قبچاق، تپه قره گوزلو، تپه قلعه حسین‌آباد، تپه کورآباد، تپه گاومیش گلی، تپه گگ‌تپه (گوگ تپه)، تپه ‌ورزن‌جواد، تپه سی‌کول‌، تپه میرزا نظام یقین علی تپه۲(ویکی پدیا، میاندوآب، آثار باستانی).

شهرستان میاندوآب دارای آب و هوای نیمه مرطوب و مدیترانه ای و نیمه خشک است(حاجی‌زاده، رضازاده؛ ص۴۴). آب و هوای منطقه متغیر بوده، دارای تابستان‌های نسبتاً گرم و زمستانهای مختصر سرد می‌باشد(پور‌مراغه ؛ ص ۱۹۸و۱۹۹). طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ شهرستان میاندوآب دارای ۸۳۲۳۴ خانوار و ۲۷۳۹۴۹ نفر جمعیت می‌باشد(سامانه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵). دین و مذهب مردم این شهرستان اسلام شیعه اثنی عشری بوده و در روستاهای مشرف به استان کردستان درصدی از برادران سنی مذهب نیز زندگی می‌کنند. زبان و لهجه مردم میاندوآب ترکی آذربایجانی است. موقعیت بسیار مطلوب جغرافیایی باعث رشد بسیار خوب کشاورزی و در نتیجه صنعتی منطقه میاندوآب شده است. این شهرستان از نظر کشاورزی و دامپروری پس از ارومیه در استان رتبه دوم را دارد(پور‌مراغه، ص ۱۹۹و۲۰۰).

با آغاز بحران در مناطق کردنشین ایران، گروه‌های تجزیه طلب بارها به میاندوآب نفوذ کردند و ناامنی‌هایی به وجود آوردند. شورشیان در جاده‌های اطراف این شهر نیز کمین می‌گذاشتند. یا به مراکز نظامی و انتظامی حمله می‌کردند. اقدامات شرارت آمیز گروه‌های تجزیه طلب سبب شد سپاه و ژاندارمری میاندوآب، با همکاری تیپ ویژ ه شهدا و  تیپ ۱۱۰ شهید بروجردی، عملیات های متعددی در اطراف میاندوآب انجام دهند تا امنیت در شهر و روستاهای اطراف و همچنین جاده‌های ارتباطی میاندوآب برقرار شود(صادقی، ص۷۰).

محدوده شهرستان میاندوآب به دلیل عدم وجود ارتفاعات بلند و پیچیده، دشتی بودن و نداشتن عقبه و پشتیبانی مناسب برای عملیاتهای دشمن، به جز درقسمت‌های جنگلی، مکان مطلوبی برای اجرای کمین ضدانقلاب نمی‌باشد.  ولی دشمن هیچگاه از این منطقه غافل نبوده و هرگاه احساس کرده می‌توانسته مؤفقیتی بدست آورد، در وارد کردن تلفات و خسارات نظامی و غیر نظامی، دولتی وغیر دولتی کوتاهی نکرده است. طبق اسناد موجود در مقطع نبرد دوم در محدوده شهرستان میاندوآب ضدانقلاب در سال ۵۸ یک مورد ، سال ۱۳۶۰، شش مورد، سال ۶۱ سه مورد و سال ۶۲ دو مورد؛ جمعاً ۱۳ مورد کمین اجرا کرده که بیشتر آنها به قصد غارت، سرقت، گروگان‌گیری و ایجاد رعب و وحشت بوده‌است(پروژه شهید بروجردی، روز‌شمار شهرستان میاندوآب؛ ص ۵).

برای نمونه، گروه‌های شورشی در ۲۹ مرداد ۱۳۵۸، با توپ و خمپاره به مقر گروه ۱۴ توپخانه مراغه در نزدیکی میاندوآب حمله کردند و در ۲۶ آذر ۱۳۵۹، با اجرای کمینی در مسیر ستونی مرکب از نیروهای ارتش، سپاه و بسیج، ۲۴ رزمنده را شهید و ۱۹ نفر را مجروح کردند. در این درگیری حدود ۱۰۰ نفر از شورشیان به هلاکت رسیدند(صادقی، ص ۷۰).

در تاریخ۲۳/8/1359ساعت ۲۳ شب که مردم بی گناه روستای گَرده‌رَش واقع در۱۸کیلومتری ضلع غربی میاندوآب مشغول زندگی عادی خود بودند توسط ضد انقلاب(حزب منحله دمکرات) مورد تهاجم همه جانبه قرار گرفتند. نیرو‌های دشمن ابتدا با نارنجک و آر پی جی روستا را مورد حمله قرار دادند و سپس با تیراندازی از چهار سو وارد روستا شده و نهایتا با مقاومت اهالی انقلابی روستا و با هلاکت یکی از نیروهای ضدانقلاب مجبور به عقب نشینی از روستا شدند در این عملیات ۴ نفر شهید و ۲ نفر مجروح شدند. اولین شهید زن میاندوآب از این روستا می‌باشد(عباس محمد نژاد، کمیته ثبت و ضبط عملیات‌های سپاه میاندوآب، ص ۲۴). نیروهای سپاه همراه با نیروهای ارتش و جمعی از نیروهای کمیته در تاریخ ۲۹/9/1359 بمنظور پاکسازی روستاهای خیرآباد و اطراف آن واقع در ۷ کیلومتری جنوب غربی میاندوآب به منطقه اعزام و با دشمن درگیر می‌شوند که منجر به شهادت ۳۷ نفر از نیروهای خودی و مجروحیت چندین نفر شده و تعداد بیش از ۵۰ نفر از نیروهای ضدانقلاب به هلاکت رسیدند و کریم خالدار از فرماندهان ضدانقلاب نیز به درک واصل شد و تعداد چندین قبضه اسلحه سبک و سنگین به غنیمت گرفته شد. لازم به یادآوری است که قبل از این عملیات، این منطقه در دست ضدانقلاب بود(همان، ص ۲۸).

مرحله دوم آزادسازی مناطق کردنشین از تسلط گروه‌های تجزیه طلب، آزادسازی راه‌های ارتباطی بود. بر اساس این راهبرد، همه جاده‌های اصلی بین شهری مناطق کردنشین در یک دوره‌ی زمانی سه ساله از کنترل گروه‌های شورشی خارج شد(همان، ص ۷۸). جاده میاندوآب – بوکان، ۶۰ کیلومتر است و رودخانه سیمینه‌رود از غرب آن عبور می‌کند. در دوره‌ای که شهر بوکان در اشغال گروه‌های شورشی بود، پاسداران شهر میاندوآب هر از گاهی عملیاتی را در روستاهای اطراف این جاده انجام می‌دادند؛ در یکی از این عملیات‌ها که در ۱ خرداد ۱۳۶۰ انجام شد، نیروهای سپاه مهاباد به مقر شورشیان حزب دمکرات در روستای ساری‌قَمیش حمله کردند و ۳۰ نفر از آنان را به هلاکت رساندند. جاده مهاباد – میاندوآب در تاریخ ۷/ 7/1360 و جاده میاندوآب– بوکان در تاریخ ۱۰/7/1360 آزاد شد( همان، ص ۸۶). محور مهاباد – میاندوآب یکی از نقاط پر حادثه در استان می‌باشد و محل درگیری و شهادت جمعی از رزمندگان اسلام در عملیات پاکسازی محورهای داخلی می‌باشد(نامه دریافتی از دایره مهندسی و امور یادمانهای استان آذربایجان غربی). به دنبال شکست‌های پی درپی اشرار مسلح در عملیات‌های پاکسازی از سوی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، مزدوران وابسته به بیگانگان در روز ۸ /2 / 61 با خمپاره‌های اهدایی رژیم عراق واحدهای مسکونی شهرستان میاندوآب را مورد هدف قرار داده و تعدادی زن و کودک را شهید و مجروح کردند. در این حملۀ ددمنشانه که از روستاهای اطراف انجام گردید، ۶ خمپاره به سوی شهر میاندوآب شلیک شد که منجر به شهادت ۲۲ تن از اهالی و تخریب چندین خانه شد(مالکی گمچی، ). در تاریخ ۲۷/6/1361 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با بکارگیری سه گردان با هدف پاکسازی و برچیدن مقرهای ضدانقلاب و بیرون راندن آنها از منطقه شامات واقع در ۲۵ کیلومتری ضلع غربی میاندوآب به منظور ایجاد امنیت و آسایش مردم اعم از شیعه و سنی با نیروهایی از سه محور، گردان جنداله و گردان جندالله شاهیندژ و گردان ستادی سپاه میاندوآب شبانه حرکت خود را آغاز و قبل از طلوع آفتاب به موقعیت های مشخص شده مستقر میشوند طوری که ضدانقلاب غافلگیر می شوند، از زمین و هوا بر روی سر ضدانقلاب آتش می بارید، بالگرد تیزپروازان هوانیروز جمهوری اسلامی از هوا و خمپاره‌های سپاه پاسداران میاندوآب توسط برادر پاسدار هدایت زارع از زمین بر سر دشمن زبون زوزه‌کشان سرازیر می‌شوند. این عملیات بزرگ و گسترده منجر به شهادت دو نفر از نیروهای اسلام و تلفات سنگین و سخت بر پیکر ضدانقلاب وارد شد که منطقه شامات از وجود کثیف ضدانقلاب پاکسازی و امنیت به منطقه بازگردید(محمد نژاد، کمیته ثبت و ضبط عملیات‌های سپاه میاندوآب، ص۷۲). در صبح روز ۷/5/1362 عملیات پاکسازی منطقه شامات واقع در روستای قره‌داغ در ۲۵کیلومتری جنوب‌غربی میاندوآب توسط گردان‌های جندالله میاندوآب و مهاباد و همچنین یک گروهان از پیشمرگان کرد مسلمان منگوری آغاز شد. درگیری در محور گردان جندالله مهاباد و پیشمرگان کرد بیشتر بود که تعدادی از نیرو‌های دشمن کشته و مجروح شده و چند نفر از پیشمرگان کرد مسلمان مهاباد همراه با شهید احمد حسینی فرمانده عملیات سپاه مهاباد به درجه رفیع شهادت نائل آمده و تعدادی نیز مجروح گردیدند. چند پایگاه عملیاتی نیز در این عملیات احداث گردید که موجب امنیت کامل منطقه و بازگشت آرامش به این منطقه گردید(همان، ص ۹۸). در تاریخ ۱۱/2/1363 در روستای قوری چای بوکان واقع در غرب میاندوآب گردان جندالله میاندوآب به پاکسازی منطقه و ایجاد پایگاه جهت مسدود کردن راه‌های نفوذی به منطقه عملیاتی سپاه میاندوآب و بوکان پرداخته و شکست سختی را به نیروهای ضد انقلاب حزب منحله دموکرات وارد می‌کنند که منجر به عقب نشینی دشمن و پیروزی و تسلط رزمندگان می‌شود(همان، ص۱۱۲).

در دوران جنگ تحمیلی، هواپیماها و موشک‌های عراق، ۹ بار میاندوآب را مورد هدف قرار دادند که بر اثر آن ۸۷ نفر از اهالی این شهر شهید و ۱۷۵ نفر مجروح شدند(آذربایجان‌غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع مقدس، ص ۷۰).

اهالی شهرستان میاندوآب همگام با سایر شهرهای کشورمان هزاران رزمنده راهی جبهه‌های نبرد حق علیه باطل کرده است و در سال‌های جنگ با ضد انقلاب داخلی و نیروهای بعثی، ۸۵۰ شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده است(خبرگزاری مهر، ص۱). این شهرستان مهد فرماندهانی چون سرداران شهید مهدی و حمید باکری،  فرامرز مردانی، حسن زنده دل، باباعلی خدائی، جهانگیر نویدی، ودود ابراهیمی، محمدعلی رزمجو و سایر فرماندهان فداکار و شجاع بوده و تعداد ۱۴۴۸ نفر جانباز سرافراز و تعداد ۱۹۵ نفر آزاده تقدیم انقلاب اسلامی نموده است که اکثرا در جنگ کردستان به این درجه نائل شده‌اند(محمد نژاد، کمیته ثبت و ضبط عملیات‌های سپاه میاندوآب) و (فایل مرکز اداره ثبت آثار و ارزش‌های انقلاب اسلامی شهرستان ارومیه). پارک هادی شهر میاندوآب محل یادمان ۵ شهید گمنام انقلاب است.

مآخذ: امیرنظمی افشار، منوچهر، حاجیلو، اسفندیار، تاریخ معاصر آذربایجان نفی پادشاهی مشق جمهوری، تهران: سوره سبز، ۱۳۹۵ش، فایل ورد؛ بنیاد شهید استان آذربایجان‌غربی، فایل اکسل، ۱۳۹۷ش؛ پورمراغه، طاهر، نگاهی به سطح توسعه استان آذربایجان غربی از لحاظ شاخصهای طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، تبریز: ۱۳۹۴؛ حاجی زاده، فوزیه، رضازاده، محمدامین، دایرة المعارف روستاهای آذربایجان غربی- ارومیه بخش مرکزی، تهران: وارستگان نوابغ سرامد، ۱۳۹۳. فایل پی. دی. اف؛ سایت مرکزآمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن ، ۱۳۹۵ تهران، WWW.AMAR.ORG.IR؛ سایت خبرگزاری مهر، www.mehrnews.com؛ سایت  ویکی پدیا، www.fa.wikipedia.org؛ سپاه پاسداران، روز شمار پروژه شهید بروجردی، ارومیه، تهران: مرکز مطالعات امنیت پایدار - دانشگاه امام حسین، ۱۳۸۶ش. فایل ورد؛ صادقی، رضا، اطلس راهنما، آذربایجان غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱؛ مالکی گمچی، اسداله، روزشمار دفاع مقدس انتظامی  استان آذربایجان غربی۴ جلد، تهران: پژوهشگاه  علوم انتظامی نیروی انتظامی، ۱۳۹۵؛ محمد‌نژاد، عباس، شناسنامه عملیات های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شهرستان میاندوآب، ۱۳۹۶، کمیته ثبت و ضبط عملیات های سپاه میاندوآب.

                                                                                                                                                    / سوسن فطرت قره باغ/