هِق (به معنی جای‌ بلند)، دهستان و پایگاهی در غرب بخش نالوس شهرستان اشنویه از استان آذربایجان‌غربی. از شمال با دهستان دشت‌بیل و شهر اشنویه، از جنوب با بخش لاهیجان شهرستان پیرانشهر، از غرب با کشور عراق و از شرق با دهستان اشنویه ‌جنوبی هم مرز (عاشری، ص۱۱و ۱۲۵) و مرکز آن روستایی به همین نام با طول ۴۵درجه و ۲دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۶درجه و ۵۸ دقیقه با ارتفاع ۱۵۳۹ متری از سطح دریا است(حاجی‌زاده و رضازاده، ص۲۰۴). حدود ۳۴۱ کیلومترمربع مساحت (عاشری، ص۱۱و ۱۲۵) 18 روستا و ۹۱۶۸ نفر جمعیت دارد(سرشماری نفوس و مسکن، ۱۳۹۵) در سال۱۳۶۵ این دهستان ۴۹۲۵نفر جمعیت داشت(سرشماری ۱۳۶۵). تعدادی از روستاها نیز در منطقة دشتیِ خورشت، سِنگان و صوفیان واقع می‌باشند(ر.ک: حاجی‌زاده و رضازاده، ص۱۶۹- 205).

دهستان هِق دارای آب و هوای مرطوب و خیلی مرطوب و در منطقه‌ای کوهستانی، با پوشش گیاهی سرسبز و زمین‌های حاصلخیز قرار دارد. (ر.ک: همانجا). رودخانه‌های گِدار(واقع در شمال غربی مرکز دهستان)، دورود(واقع در جنوب مرکز دهستان)، جنگل و چشمه‌های میرآباد(واقع در غرب مرکز دهستان)، بیمزُرتِه(واقع در شمال‌غرب مرکز دهستان) و منطقه گردشگری تاله‌جار(واقع در جنوب غربی اشنویه)، در این دهستان واقع شده است (مصاحبه با علی پور مشاور در امور ایثارگران فرمانداری اشنویه در تاریخ ۲۷/9/97). ارتفاعات کلاشین(واقع در نقطه مرزی غرب دهستان)، کوه حاج عبدالله و گیلاس، گردنه ناویه‌خان و پورک (واقع در نقطه مرزی شمال‌غرب دهستان) از عوارض حساس آن محسوب می‌شوند (سایت بهراه، نقشه اشنویه، ص ۱).

محصولات دهستان شامل گندم، جو، یونجه، سیب‌، چغندرقند، نخود، گیلاس، لوبیا، گردو، زردآلو است. شغل اهالی دهستان دامداری، زراعت و زنبورداری است و یکی از مناطق مهم دام‌پروری و تولید محصولات کشاورزی مثل سیب در سطح استان به شمار میرود (ر.ک: حاجی‌زاده و رضازاده، ص ۱۶۹-205).

عمده فعالیت‌های اداری، خدمات بهداشتی و تأمین مایحتاج روستاییان در روستای هِق، مرکز بخش نالوس و یا در شهر اشنویه انجام می‌گیرد. بیشتر روستاهای دهستان دارای آب بهداشتی، برق و بعضی گاز، خانه بهداشت، بقالی، مسجد، مدرسه ابتدایی، شورای اسلامی، دفتر مخابرات، غسالخانه، شرکت تعاونی و راه آسفالته هستند و روستاهای پی‌قلعه و مامدان جاده خاکی و  باب خالدآباد، بُتریان، کانی‌رَش، کانی‌کَسیل و کَلاتیان نیز راه شوسه دارند (همان دو).

آثار تاریخی دهستان عبارتند: تپه قبرستان هِق مربوط به سدة ۶ تا ۸ق، قلعه تاریخی روستای سِنگان مشهور به موسی‌خان در ۵/۳ کیلومتری شرق شهر اشنویه، با قدمتی ۷۰۰ ساله که یکی از آثار مهم تاریخی شمال غرب کشور محسوب میشود و تاکنون ‌محل زندگی سران ایل زرزا بوده است (سایت کجارو، ص ۱).

دهستان هِق در جنگ با ضدانقلاب: با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ش گروه‌های تجزیه‌طلب حزب دمکرات کردستان و کومله با استفاده از خلأ اقتدار دولت مرکزی در مناطق کردنشین کشور از جمله شهرستان اشنویه با ایجاد آشوب و ناامنی این مناطق را تحت سیطره خود قرار دادند. با فرمان امام خمینی(ره)  در ۲۷ مرداد ۱۳۵۸، نیروهای لشکر ۶۴ پیاده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی مستقر در ارومیه و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارومیه،  با یاری مردم شهر شورشیان را در ۱۲ شهریور ۱۳۵۸ از شهر بیرون کردند. پس از مدتی در پی مذاکرات  هیئت حسن نیت دولت موقت(پائیز۱۳۵۸) و خروج ارتش و سپاه از شهر اشنویه، شورشیان دوباره به شهر برگشتند و بر دامنه ناامنی‌ها در اشنویه و از جمله دهستان هِق افزودند. آن‌ها تا شهریور ۱۳۶۰ در اشنویه و دهستان هِق مستقر بودند تا اینکه نیروهای مسلح در یک عملیاتی(غرب شهرستان‌های‌ سلماس، ارومیه، اشنویه) با شرکت نیروهایی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شهرهای سلماس، ارومیه و نقده و نیروهای لشکر ۴۶ ارتش و تیپ ۱ پیرانشهر آن لشکر و نیروهای ژاندارمری مستقر در نقده، که مهدی باکری (1333-1363، فرمانده عملیات سپاه ارومیه) و صیاد شیرازی (1323-1378 فرمانده قرارگاه غرب ارتش) در هدایت و فرماندهی آن نقش اساسی داشتند؛ در ۱۹ شهریور ۱۳۶۰ با متواری کردن شورشیان و با کمترین تلفات وارد اشنویه شدند. در ادامه پاک‌سازی روستاهای دهستان هِق به ‌مرور زمان تا مرز ایران و عراق ادامه یافت (ر.ک: صادقی، ص ۶۰ و  ر. ک: مظهرصفاری، ص۲۳۲و ۲۵۶).

عملیاتهای انجام گرفته در منطقه هِق: در ۱۳۶۰ش چهار عملیات برای پاکسازی و مقابله با گروههای تجزیه طلب انجام گرفت. ابتدا گروه رزمی نیروی زمینی ارتش، مستقر در پادگان جَلدیان در ۲۴ شهریور ساعت ۰۶:۳۰ به‌سوی اشنویه حرکت و با تصرف ارتفاعات و روستاهای صوفیان (روستایی در جاده اشنویه به پادگان جَلدیان) و جَلدیان، این منطقه را پاک‌سازی کرد. پس از آن عناصر مسلح حزب دمکرات وکومله، ساعت ۱۰:۰۰ همان روز با نیروهای ایرانی در کوه‌های اطراف جَلدیان و صوفیان درگیر شدند که یک درجه‌دار شهید و یک تن مجروح شد (مظهرصفاری، ص ۲۳۲). روزهای ۱ تا ۳ مهر همان سال پاک‌سازی آبادی‌ها‌ی بیمزُرته، خورشت، پوش آباد، بُتریان، تاژان‌دره، میرآباد، شیخان و هِق به وسیلة یگان‌های لشکر ۶۴ انجام و مقادیری جنگ‌افزار، وسایل و تجهیزات کشف و ضبط شد (بهروزی، ج ۱۴، ص ۸۶). آخرین عملیات نیز ۸ مهر انجام شد که روستاهای شیخان و هِق‌ پاک‌سازی شد، در این عملیات رزمندگان ایرانی، ۱ دستگاه بی‌سیم، ۱ قبضه تفنگ ژ.۳ همراه با ۶۰ تیر فشنگ، ۵ خشاب ژ.۳، یک دستگاه تانکر آب، ۱ دستگاه خودرو گاز مدل ۶۶ روسی و یک قبضه کلت کمری به دست آوردند (پروژه شهید بروجردی، اشنویه،۱۳۹۷ش).

در ۱۳۶۱ش تنها یک عملیات توسط سپاه پاسداران اشنویه و پیشمرگان مسلمان کرد، در بعدازظهر ۸ اسفند انجام گرفت و ۹ روستای بخش اشنویه پاک‌سازی شد. در این عملیات که تا غروب همان روز ادامه داشت، هیچ‌گونه آسیبی به نیروهای خودی وارد نشد (همان، ص ۸۲).

در ۱۳۶۲ش در مجموع سه عملیات یکی در ۲۹مرداد و دو عملیات در ۱۳ و ۱۹مهر انجام گرفت که سه روستای میرآباد، صفا و تاژان دره از توابع اشنویه پاکسازی و تعدادی از نیروهای حزب دمکرات کشته و۱۲ تن از ضدانقلاب دستگیر شدند و چند قبضه سلاح به غنیمت درآمد (همان، ص۸۴-89؛ تقی، ص۲۵۲)

به نظر میرسد ایجاد پایگاه توسط سپاه در روستاهای کَلاتیان، کانی‌رَش، باب خالدآباد، هِق، تاژان‌دره، میرآباد، سِنگان، بیمزُرته، خالدآباد، ارتش در شیخان و باب خالدآباد و ژاندارمری در دورود، بیمزُرته، شیخان و هِق در منطقه موجب شد که از سال ۱۳۶۳ش تا پایان جنگ در ۱۳۶۷ش امنیت در دهستان برقرار شود. انجام عملیات گسترده قادر در ۲۴ تیر ۱۳۶۴ش توسط ارتش که با تقویت یگانهایی از سپاه انجام گرفت؛ موید ایجاد امنیت در این منطقه است (ر.ک: مالکی، ج۱ ، ضمیمه، ص”خ“؛ همو، ج ۲، ص ۲۳۹؛ همو، ج ۳، ص ۴۷-71؛ تقی، ص ۲۴۲-244-258؛ جعفری، ص۱۱۰ ؛ روزشمار شهید بروجردی، اشنویه، ص ۱۲۰).

عشایر بومی و نیروهای بسیج مردمی دهستان هق در بیشتر عملیات‌های منطقه حضور داشتند. آنها در پایگاه‌های هِق (حوزه بسیج روستایی کنونی)، بیمزُرته و شیخانِ سپاه سازماندهی میشدند و نیز خط پدافندی در ارتفاعات میرگه‌ کاروان، کِلاشین و ناویه‌خان به آنها واگذار شده بود. در این مدت بیش از ۲۰۰ نفر از این نیروها در جنگ با عراق و ضدانقلاب داخلی شرکت کردند. اهالی این دهستان از نخستین روزهای درگیری با احزاب مخالف انقلاب اسلامی ۱۲ شهید، ۵ جانباز و یک آزادة داشته است (مصاحبه با علی پور مشاور در امور ایثارگران فرمانداری اشنویه در تاریخ ۲۷/9/97).

مآخذ: بهروزی، فرهاد تقویم، تاریخ دفاع مقدس «شکست حصر» ج ۱۴، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ش؛ پروژه شهید بروجردی اشنویه، روزشمار حوادث، تهران، ۱۳۸۶ش. فایل ورد؛ تقی، اسماعیل، روزشمار رویدادهای دفاع مقدس استان آذربایجان، ارومیه، کنگره سرداران و ۱۲ هزار شهید استان آذربایجان غربی، بدون تاریخ، فایل ورد؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، نشر سوره سبز، ۱۳۹۱؛ حاجی‌زاده، فوزیه، رضازاده، محمدامین، دایرة‌المعارف روستاهای آذربایجان غربی- ارومیه بخش مرکزی، تهران: وارستگان نوابغ سرآمد، ۱۳۹۳ش. فایل پی. دی. اف؛ سایت بهراه، نقشه اشنویه، https://behrah.com/map؛ سایت کجارو، قلعه سینگان اشنویه. ۱۳۹۷ https://www.kojaro.com/attraction ؛ صادقی، رضا، آذربایجان غربی در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۱ش؛ عاشری، امامعلی، مقاله تحلیل سنجش پایدار سکونتگاه‌های روستایی دهستان هق اشنویه، ارومیه: دانشگاه پیام نور، ۱۳۹۶ش؛ فروغی جهرمی، محمدقاسم، سپاه درگذر انقلاب، ج ۹، تهران: روابط عمومی و انتشارات سپاه، ۱۳۹۳ش؛ مالکیت، اسدالله، روزشمار دفاع مقدس فرماندهی انتظامی استان آذربایجان، ج۲، تهران: پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا، ۱۳۹۵، فایل ورد؛ مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۹۵ش آذربایجان، فایل اکسل دریافتی از سازمان آمار استان، ۱۳۹۷ش؛ مصاحبه با علی پور مشاور در امور ایثارگران فرمانداری اشنویه در تاریخ ۲۷/9/97؛ مظهرصفاری، مجید، فرمانده نجیب، تهران: نشر صریر، ۱۳۹۶ش.

                                                                                                                                                                                                /مجید مظهرصفاری/