این مقاله تایید نهایی نشده است و صرفاً برای بررسی بصورت عمومی منتشر شده است. (غیر قابل استناد)
احسانبخش مُستَحسِن، صادق (تیر ۱۳۰۹-14خرداد۱۳۸۰)، نمایندة ولی‌فقیه در استان گیلان و امام‌جمعة شهرستان رشت ، روحانی برجسته و مؤثر استان گیلان.
در مدارک سجلی و شناسایی، تاریخ تولد وی ۳ اردیبهشت ۱۳۱۱ ذکر شده است؛ اما مطابق با نوشته‌ای که از ایشان در دسترس است، در تیر ۱۳۰۹ در دهستان لیفشاگرد از توابع تولمات شهرستان صومعه‌سرا متولد شد (احسانبخش، صص۱۳،۵). پدرش غلامرضا، مردی متدین و علاقه‌مند به روحانیت بود و در امر کشاورزی و دامداری، پرورش کرم ابریشم و ماهیگیری فعالیَت می‌کرد. مادرش سیده زینب نارسا (معروف به سیده) خانه‌دار و یاور همسر درکارها بود. صادق در خانواده‌ای کم بضاعت به دنیا آمده بود. وی سه برادر و سه خواهر داشت. احسانبخش تحصیلات خود را در مکتب‌خانه با فراگیری قرآن آغازکرد (همان، صص۱۴ و۱۶). در حین فراگیری قرآن‌کریم، نزد یکی از روحانیان منطقه به نام شیخ عزت‌الله تُرک نیز به تحصیل پرداخت و توانست روخوانی گلستان و بوستان سعدی را بیاموزد. پس از مدتی به تشویق و هدایت شیخ محمدعلی تولَمی - از فضلا و ادیبان گیلان - به تحصیل درس طلبگی پرداخت. با درگذشت شیخ محمدعلی تولَمی، برای ادامه تحصیل راهی بازار جمعه (شهرکنونی تولم‌شهر) در ۶کیلومتری زادگاهش شد. پدر او را در مدرسه آدینه در کلاس دوم ثبت‌نام کرد، چیزی نگذشت که به سبب آمادگی پیشین و استعداد در فراگیری به کلاس سوم ارتقا یافت (کتاب هفته، ص۱۸). اندکی بعد به سبب مشکلاتی که برایش رخ داد، درس را رها کرد و به موطنش لیفشاگرد بازگشت. بعدها پدرش در سفر به کربلا تحت تأثیر آیت‌الله حاج سید ابوالحسن موسوی اصفهانی (۱۲۴۶–۱۳۲۵ ش)، تصمیم گرفت صادق را به تحصیل علوم دینی تشویق کند. صادق در ۱۳۲۴ ش عازم رشت شد تا دروس حوزوی را در مدرسة مهدویه رشت فراگیرد (احسانبخش، صص۲۷-29). او در این مدرسه دینی از محضر استادانی چون شیخ علی علم‌الهدی (۱۲۵٠-١٣٣٠ ش)، سید محمدمهدی طباطبائی بروجردی، معروف به بحرالعلوم (۱۱۵۵-۱۲۱۲ ش)، آیت‌الله شیخ کاظم صادقی فومنی (1263-1356 ش)، شیخ حسن اوحدی همدانی بهره‌مند شد (کتاب هفته،ص۱۸ همچنین: احسانبخش، صص۳۷، ۵۷، ۵۸ و ۶۱). صادق پس از اتمام مقدمات علوم دینی در ۱۳۲۷ ش دروس متوسطه و عالی را نزد استادانی مثل شهید صدوقی، لاکانی، مرعشی‌نجفی، شیخ مهدی مازندرانی، بتولی گیلانی، فقیهی‌گیلانی، سلطانی‌طباطبایی، مجاهدی‌تبریزی، علامه طباطبایی، اشراقی، میرزا ابوالفضل زاهدی‌قمی، فکور یزدی، آقا رضا صدر فراگرفت. در ۱۳۳۱ ش با اتمام سطوح عالیه و موفقیت در امتحانات، وارد درس خارج فقه و اصول حضرات آیات عظام سید حسین بروجردی (1254-1340 ش)، امام خمینی (ره) (1281-1368 ش) و سید مرتضی مرتضوی لنگرودی (1306-1383 ق)، گردید که تا ۱۳۴۰ ش ادامه داشت و با موفقیت توانست مبانی علمیاش را استوار سازد (احسانبخش، صص۷۹-81 همچنین: کتاب هفته، ص۱۸). در اسفند ۱۳۲۹ با دختر دایی خود سیده مریم موسوی ازدواج کرد، ثمره این ازدواج سه پسر و هفت دختر بود.
احسانبخش همزمان با تحصیل علوم دینی در قم، تحصیلات دبیرستانی خود را نیز به‌صورت داوطلب آزاد به پایان رساند و موفق به اخذ گواهی‌نامة پایان تحصیلات دبیرستانی شد. پس‌ازآن با شرکت در آزمون ورودی تحصیلی ۱۳۳۱-1332 ش در دانشکدة معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی کنونی) دانشگاه تهران پذیرفته شد. از استادان وی در دانشکده، علی اکبر دهخدا (۱۲۵۷– ۱۳۳۴ ش)، مهدی الهی‌قمشه‌ای (۱۲۷۹-۱۳۵۲ ش)، عبدالحسین زرین‌کوب (۱۳۰۱–۱۳۷۸ ش) و مجتبی‌مینوی (۱۲۸۱، تهران–۱۳۵۵ ش) بودند (احسانبخش، ص۸۹؛ همچنین: کتاب‌گیلان، ج۲، ص۶۸۸). او در 1326 ش موفق به دریافت دانشنامة علوم تربیتی شد. مدتی بعد برای ادامة تحصیل وارد رشتة قضایی شد و دانشنامة حقوق را نیز دریافت کرد (کتاب هفته، ص۱۸). وی به تأسی از آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی (شهادت: ۱۳۶۰ ش) که دبیرستان دین و دانش را در ۱۳۳۳ ش در قم تأسیس کرده بود مدرسة دین و دانش را در مهر ۱۳۳۹ در رشت افتتاح کرد و سرپرستی مدرسة دینی مهدویه را نیز بر عهده گرفت (انقلاب‌اسلامی در گیلان، ص۷؛ احسانبخش، صص۹۹ و۱۰۳). در همین اثنا، شب‌ها در مسجد چینی‌چیان رشت، اقامه نماز جماعت می‌کرد (کتاب هفته، ص۱۸).
مبارزات سیاسی احسانبخش بر ضد حکومت پهلوی از ۱۳۲۹ ش آغاز شد. وی پس از خرداد ۱۳۴۲ رسالة امام خمینی (ره) را برای دسترسی عموم مردم در گیلان منتشر کرد (کتاب هفته، ص ۱۸). با گسترش فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی؛ ساواک او را ممنوع‌المنبر و بارها تهدید به تعطیلی مدرسه دین و دانش همچنین لغو امتیاز آن کرد (احسانبخش، صص۱۲۷- 128).
احسانبخش علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی خود ضد رژیم محمدرضا شاه (پهلوی دوم)، با همراهی دوستان روحانی و غیر روحانی همفکر خود در مساجد، کانون‌های بحث و تبلیغ را تأسیس کرد. به همین سبب تحت تعقیب ساواک و شهربانی قرار گرفت (کتاب گیلان، ج۲،ص۱۱۸). از ۱۳۴۴ ش به بعد همزمان با تبعید امام خمینی (ره) به نجف اشرف، احسانبخش سعی کرد با سفر به حج، به وسیلة آشنایان یا رابطان حاضر در آیین حج از رویدادها و اخبار حضرت امام خمینی (ره) در عراق با خبر شود. ساواک که از انتقال پیام‌ها و اخبار مربوط به امام خمینی (ره) به ایران نگران بود، به‌شدت مراقب فعالیّت‌های احسانبخش شد و او را تحت تعقیب قرار داد (احسانبخش،ص۱۳۴). مبارزات وی در آگاهی بخشیدن به دانش‌آموزان و فرهنگیان در مدارس دین و دانش و آشنا ساختن آنان با افکار حضرت امام، منجر شد تا مدرسةدین و دانش به عنوان کانون مبارزات و تظاهرات مردمی در سطح شهر مطرح گردد (دانشنامه‌اسلامی،۱۳۹۲).
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی و شروع اعتصابات و تظاهرات مردمی در رشت، احسانبخش رهبری مبارزات بر ضد رژیم پهلوی را به دست گرفت (کتاب گیلان، ج۲، ص۶۸۸) غالب تظاهرات خیابانی مردم شهرستان رشت از دبیرستان دین و دانش آغاز می‌شد و با سخنرانی او به پایان می‌رسید. وی در مساجد چینی‌چیان، سوخته تکیه و کاسه‌فروشان، سخنرانی‌های تند بر ضد حکومت شاه ایراد کرد. او پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی امام خمینی (ره) به‌عنوان نماینده‌اش در گیلان انتخاب شد (انقلاب‌اسلامی در گیلان، ص۱۰۷). احسانبخش با ایجاد گروه فرهنگی ابوریحان که اعضای آن را فرهنگیان خوشنام گیلان تشکیل می‌دادند، اعلامیه‌های حضرت امام (ره) را شبانه تکثیر و با هماهنگی در سطح استان پخش می‌کرد. مبارزات سیاسی در سطح عموم مردم که با سخنرانی‌های افشاگرانة وی از مظالم رژیم شاه در مسجد چینی‌چیان رشتکه محل برگزاری نماز جماعت ایشان بود- بارها منجر به احضار، دستگیری، زندانی، ممنوع‌المنبر و ممنوع‌‌الخروج شدن وی شد. گاهی ایشان با دخالت آیت‌الله حاج سیدمحمود موسوی ضیابری (1307-1402 ق) از عواقب خطرناک سخنرانی نجات می‌یافت (دانشنامه‌اسلامی،۱۳۹۲). وی پیش از سقوط رژیم پهلوی در مرداد ۱۳۵۷ به اتهام اخلال در نظم و امنیت عمومی به همراه چهار نفر از وعاظ رشت، از سوی شهربانی گیلان دستگیر و به کمیتةمشترک ضد خرابکاری تهران منتقل و در زندان اوین بازداشت شد. پس از چندی با روی کار آمدن جعفر شریف‌امامی (۱۲۹۱– ۱۳۷۷) با طرح شعار «دولت آشتی» در ۵ شهریور ۱۳۵۷ از زندان آزاد شد (احسانبخش،ص۳۱۸، همچنین: انقلاب‌اسلامی در گیلان، ص۱۷۷). احسانبخش فعالیت مبارزاتی خود را پس از آزادی از زندان شدت بخشید. ساواک او را عامل اصلی گسترش جریان انقلاب‌اسلامی در گیلان می‌دانست. وی در اولین اقدام، همةگروه‌های مبارز انقلابی را برای استماع سخنرانی و اخبار انقلاب در مسجد کاسه‌فروشان رشت دعوت کرد. احسانبخش در ۵ بهمن ۱۳۵۷ به همراه ۷۰ نفر از روحانیون گیلان به منظور فشار بر دولت بختیار که از ورود حضرت امام به ایران ممانعت می‌کرد، به تهران رفت و به جمع علما و روحانیون سراسر کشور که در دانشگاه تهران تحصن کرده بودند، پیوست. اندکی بعد با دستور امام خمینی (ره) مبنی بر اینکه «برای ادامه نهضت راهی دیار و شهر خود شوید» به رشت بازگشت و در آنجا به حل مشکلات مردم پرداخت (احسانبخش، صص۲۴۱-346).
پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، با هدایت کمیته‌ای مرکب از ۲۵ عضو، ادارةشهر رشت را بر عهده گرفت (کتاب گیلان، ج۲، ص۱۱۹). همچنین مسئولیت کمیتةانقلاب‌اسلامی گیلان را پذیرفت و در تشکیل سپاه‌پاسداران انقلاب‌اسلامی نقشی مؤثر را ایفا کرد (همان، صص۳۶۵ و۳۶۶).
در جریان غائله ضد انقلاب در کردستان در ۱۳۵۸، طی فراخوان به نیروهای انقلابی، کاروانی از نیروهای رزمنده را سازماندهی و به کرمانشاه اعزام کرد (احسانبخش، ص۴۲۷).
در ۱۲ دی ۱۳۵۸ در ختم غائله صومعه‌سرا که منجر به تعطیلی دادگستری شد، بسیار فعال بود و از همة قضات و کارمندان خواست به سر کار خود برگردند. همچنین در همین ایام، به سبب اغتشاشات برخی گروه‌های ضد انقلاب در قم ضمن همبستگی با حوزةعلمیه، بازار و دروس و بحث طلاب رشت را تعطیل کرد و به پاس احترام و همسویی با قم راه‌پیمایی حمایت از انقلابیون را در رشت ترتیب داد (همان، صص۴۵۹ و۴۶۲ ). در ۸ اردیبهشت ۱۳۵۹، طی حکمی از دفتر امام خمینی (ره)، جهت رسیدگی به مشکلات سفارت‌خانه‌های کشورهای‌اسلامی انتخاب شد (همان، صص۴۸۶و۵۰۹).
با شروع جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، به‌عنوان نمایندة امام خمینی (ره) در گیلان طی سخنرانی‌هایی مردم را برای دفاع از کشور و تشویق به حضور در جبهه دعوت‌کرد. در ماه‌های اول جنگ با هدایت وی کمک‌های مردم استان برای پشتیبانی از جبهه‌های جنگ و مردم جنگ‌زده غرب جمع‌آوری شد. مجموع هدایای مردمی در نخستین عملیات پشتیبانی در ۱۳۵۹ ش بالغ بر سیصد کامیون می‌شد. همزمان با گسیل کمک‌های مردمی به مناطق جنگی، وی نیز به همراه کاروان کامیون‌ها به جبهة غربی حرکت کرد تا ضمن اعلام حمایت از مردم جنگ‌زده، هدایا را در اختیار آوارگان جنگی حومه کرمانشاه و سرپل‌ذهاب قرار دهد. وی پس از دیدار با مردم این منطقه به همراه شهید محمد منتظری (۱۳۲۳ – ۱۳۶۰ ش) نمایندة مردم نجف‌آباد در مجلس شورای اسلامی، در نماز جمعه کرمانشاه به‌عنوان سخنران حضور یافت. پس از شرکت در مراسم نماز جمعه به سمت جبهةجنوبی حرکت کرد و در دزفول و اهواز مورد استقبال امام‌جمعة این شهرها (سید مجدالدین قاضی دزفولی ۱۲۷۹ – 1364 ش) و آیت‌الله سید حسن طاهری خرمآبادی (1317-1392 ش) قرار گرفت. وی در این بازدید بخشی از کمک‌های مردمی گیلان را به مردم این مناطق اهدا کرد. احسانبخش طی چند روز حضور خود در مناطق جنگی بارها از خط مقدم جبهةجنوب بازدید کرد و به درد دل رزمندگان گوش داد (ر.ک: احسانبخش، صص۵۱۰ -513). وی به‌عنوان نمایندةامام خمینی (ره) در امور مربوط به گیلان، ضمن بررسی مشکلات مردم در زمینه‌های مختلف، همواره به مسائل مربوط به خانواده شهدا و رزمندگان رسیدگی می‌کرد (همان، ص۵۱۵). احسانبخش در۹ بهمن ۱۳۵۹ از طرف امام خمینی (ره) به‌عنوان امام جمعةرشت منصوب شد (همان، ص۵۱۴). پس از گسیل نخستین کاروان هدایای مردم گیلان در ۱۳۵۹ ش، اعزام کاروان‌های بزرگ پشتیبانی به استعداد ۱۰۰۰، ۱۲۵۰ و ۱۵۰۰ کامیون طی سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷ ش در تاریخ دفاع مقدس ماندگار شده‌است. طرح و راه اندازی و جمع‌آوری این کاروانها از ابتکارات ایشان بود (دانشنامه،۱۳۹۲).. وی می‌نویسد: «در طول دفاع مقدس تقریباً هیچ عملیاتی نبود که من در آن حضور نداشته باشم» (احسانبخش، ص۴۱۲). او در برخی موارد در خطوط مقدم جبهه به دیدن رزمندگان‌اسلام می‌رفت و به آنان روحیه می‌داد. نقش ایشان در جمع‌آوری کمک‌های مردمی در پشت جبهه بسیار حائز اهمیت بود.
به دنبال آزادسازی شهر بستان در ۸ آذر ۱۳۶۰، طی عملیات طریق‌القدس، احسانبخش بلافاصله عازم منطقةجنگی شد تا ضمن دیدار با رزمندگان خط مقدم از شهر آزاد شدةبستان بازدید به عمل آورد (همان، صص۶۰۲ و۶۰۳).
احسانبخش در ۲۶ فروردین ۱۳۶۱، بعد از اقامه نماز ظهر و عصر در مسجد کاسه‌فروشان رشت مورد سوءقصد یکی از اعضای سازمان مجاهدین‌خلق (منافقین) قرار گرفت و به‌شدت مجروح شد. در این حادثه بیش از ده تن از نمازگزاران مجروح شدند. ضارب نیز با شلیک محافظان امام‌جمعه معدوم شد (همان،ص۶۸۰). احسانبخش پس از هشت ماه از بیمارستانی در تهران مرخص شد و در میان استقبال چشمگیر مردم به رشت بازگشت (همان، صص۶۱۷ و۶۳۳). پس از مدتی به دلیل شدت جراحات وارده برای ادامة درمان به آلمان عازم شد. پس از مراجعت به رشت، ضمن رسیدگی به مشکلات مردم گیلان، عازم جبهةجنوبی شد و از بندر ماهشهر بازدید کرد (همان، صص۶۴۰ و۶۴۱).
احسانبخش همواره در صدد مطالعه، تنظیم و تدوین اصول اساسی اندیشة‌اسلامی بود. مجموع این مطالعات منجر به چاپ بیش از ۵۷ اثر علمی، دینی و سیاسی شد. در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و تشویق مردم به سازندگی و دفاع از انقلاب و کشور توانایی قابل ملاحظه‌ای داشت؛ چنانکه فعالیت‌های او را در این زمینه می‌توان به‌طور خلاصه به شرح زیر برشمرد: ساخت بیمارستان دکتر حشمت و زایشگاه آستانةاشرفیه با استفاده از مازاد نذورات و موقوفات بقاع‌متبرکه؛ تشکیل کمیتةمبارزه با رباخواری؛ زیر پوشش قرار دادن جنگل‌های‌گیلان به منظور حفاظت از تخریب، تقسیم زمین‌های وسیع میان کشاورزان؛ احداث مصلای امام خمینی (ره) رشت و قرار دادن موقوفاتی بر آن، از جمله پمپ‌بنزین و کارخانةچای و نیز بازسازی مسجد لیفشاگرد (مدرسی و کاظمینی،۲۳۵).
سرانجام این عالم خدمتگزار پرتلاش در شب ۱۴ خرداد ۱۳۸۰ همزمان با سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) به علت عوارض ناشی از مجروحیت، در یکی از بیمارستان‌های تهران درگذشت. در پی رحلت وی در استان گیلان سه روز عزای عمومی اعلام شد. مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و سران سه قوه و شخصیت‌های کشوری و لشکری پیام‌های تسلیت صادر کردند و پیکر پاکش با تشییع‌جنازه کم‌نظیر مردم استان و بعد از اقامةنماز میّت به امامت آیت‌الله محمد محمدی گیلانی (دعوی‌سرایی)۱۳۰۷- ۱۳۹۳) در جوار مصلای بزرگ امام خمینی (ره) رشت به خاک سپرده شد.
دربارة تأثیر حضور او در جبهه‌های جنگ ایران و عراق، رهبر معظم انقلاب‌اسلامی ایران، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای در پیامی به مناسبت شهادت ایشان در 14 خرداد ۱۳۸۰ مرقوم فرمودند: « درگذشت عالم خدمتگزار و پرتلاش، مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین آقای احسانبخش رحمه‌الله موجب تأسف و تأثر اینجانب گردید. این روحانی بزرگوار و پرتوان محور مجاهدت‌ها و تلاش‌های مردم غیور و مؤمن رشت و استان گیلان و منشأ خدماتی فراوان در سراسر آن منطقه بود و تحرک شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیر او، نمونه‌ای کم‌نظیر محسوب می‌شد. حضور او در جبهه‌های دفاع مقدس و پشتیبانی بی‌دریغ او از رزمندگان دلاور گیلان از یادگارهای فراموش نشدنی آن دوران پرافتخار است و آثار ماندگار او در رشت و سایر شهرهای گیلان موجب نام نیک همیشگی اوست. فقدان این روحانی خدوم برای مردم و جامعه روحانیت استان، ضایعهای بزرگ محسوب می‌شود. این جانب این حادثة تأسف‌بار را به عموم مردم عزیز استان گیلان به خصوص به روحانیون محترم و ارادتمندان آن مرحوم و بالاخص به خانوادةگرامی، فرزندان و بازماندگان مکرم ایشان تسلیت عرض می‌کنم و علّو درجات آن مرحوم را از خداوند مسئلت می‌نمایم. والسلام علیکم و رحم‍ةالله و برکاته، سید علی خامنه‌ای. ۱۴/3/80 » (ویژه نامةسالگشت ارتحال ص۲).
از آثار مکتوب او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: آثار‌الصادقین در ۳۵ جلد، خوارج در سه جلد، سی گفتار یا مواعظ رمضان در دو جلد، نقش دین در خانواده در دوجلد، تفسیر سورةقیامت، تفسیر سورة احزاب، انقلاب در گیلان، شرح‌حال شاگردان گیلانی شیخ مرتضی انصاری، تفسیر سورةیوسف (احسن‌القصص)، دانشوران و دولتمردان گیلان، تفسیر سورةاسراء، تفسیر سورةکهف، خاطرات صادق، دین از دیدگاه قرآن و سنت و رجال اخلاق، تاریخ فلسطین و مظلومیت مردم آن دیار.
کتاب‌هایی به شرح زیر در مورد احسانبخش منتشرشده‌است:
یار صادق، گردآوری‌شده به همت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان گیلان، ناشر: حرف نو ،۱۳۸۹ش، و مثل لالةصادق، به همت بنیاد شهید و امور ایثارگران استان گیلان.
در شهرستان رشت، پس از میدان بسیج (صیقلان) بلواری به نام این شهید نامگذاری شده‌است. همچنین در آموزش و پرورش ناحیه ۲ رشت، دبیرستان دولتی پسرانه دورةدوم و در روستای شیخ محله از توابع شهر تولم‌شهر پایگاه مقاومت و حوزةمقاومت بسیج و در آموزش‌وپرورش شهرستان صومعه‌سرا در تولم‌شهر(بازار‌جمعه)، دبیرستان دخترانه‌ای به نام ایشان نامگذاری شده‌است و مصوب شده‌است در مسجد جامع کاسه‌فروشان رشت (محل ترور شهید) یادمانی برای وی ساخته شود.
بخشی از وصیت‌نامه ایشان به شرح زیر است: «خداوندا دوستان من شربت شهادت را یکی پس از دیگری نوشیدند. خداوندا می‌شود این توفیق را هم نصیب من سازی. خداوندا اگر زحمات من و فعالیت‌های من در اسلام مورد رضایت تو قرار گرفته، چه می‌شود مرا هم مفتخر به شهادت کنی...از روحانیت فاصله نگیرید و پیروی از روحانیت و رهبریت را وظیفةشرعی خود بدانید و از تفرقه و جدایی بر حذر باشید.»
مآخذ: «آیت‌الله صادق احسانبخش»، (بارگذاری: ۱۳۹۲ ش)، دانشنامه‌اسلامی، wiki.ahlolbait.com> <دسترسی: ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۹)؛ احسانبخش، صادق، خاطرات صادق، رشت: صادقین،{بی‌تا}؛ انقلاب‌اسلامی در گیلان، (با استفاده از مدارک و اسناد ساواک و شهربانی گیلان) ؛ «حضرت آیت‌الله حاج صادق احسانبخش نمایندة ولی‌فقیه استان گیلان و امام‌جمعة رشت»، ویژه‌نامة سالگشت، به کوشش ستاد کنگرة بزرگداشت سرداران و ۸۰۰۰ شهید استان گیلان و اداره‌کل بنیاد شهید انقلاب‌اسلامی گیلان، محل چاپ: نام ناشر، خرداد ۱۳۸۲،؛ شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران: اسلامیه، ۱۳۵۳ ش؛ کتاب گیلان، گروه پژوهشگران ایران به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، تهران: نشر گروه پژوهشگران ایران،۱۳۷۴؛ نام خانوادگی نویسنده مطلب، نام، «عنوان مطلب مورد نظر؟»، کتاب هفته، ۱۹ خرداد ۱۳۸۰، شم ۲؛ مدرسی، سید محمدکاظمو میرزامحمد کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، قم: برگ رضوان، ۱۳۸۴ ش؛ «یادمان شهید آیت‌الله صادق احسانبخش»، شاهد یاران، تهران: آذر ۱۳۹۷، شم ۱۵۸.
/دکتر رنجبر و همکاران/