چهل و سه مهندسی امام علی(ع) ، لشکر. از یگان‌های مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
پیشینه و وجه‌تسمیه: تشکیل این یگان به زمستان ۱۳۶۳ و عملیات بدر در جبهه‌های جنوب برمی‌گردد. این لشکر در واقع بر بستر سازمان دیگری به نام واحد مهندسی رزمی سپاه منطقه ۷ شکل گرفته است. در حد فاصل شمارۀ یگانی لشکر ۴۲ قدر و تیپ قمر بنی‌هاشم(ع) عدد ۴۳ خالی بود که مجید بحرینی، فرماندة لشکر با توجه به ارادت خاصی که به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) داشت، نام مبارکش را برای لشکر پیشنهاد کرد و محمد ستاری‌وفایی، فرمانده وقت مهندسی نیروی زمینی و مهندسی قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه با آن موافقت کرد؛ با پیگیری وفایی، همین نام برای لشکر ۴۳ تصویب و ابلاغ شد (وفایی؛ بحرینی).
سیر تحول یا ارتقای سازمانی: بسترهای تشکیل لشکر به این شرح بودند: الف) از قبل، تشکیلات واحد مهندسی سپاه منطقه ۷ در غرب کشور فعال شده بود و امور مهندسی رزمی، محورهای تابعه این سپاه را در نوار مرزی استان‌های کرمانشاه و ایلام به عهده داشت و در آستانه تشکیل لشکر امام علی(ع) در اواخر ۱۳۶۳ ش فرماندهی این واحد به عهدۀ مجید بحرینی بود (سلیمیان؛ ربیعی).
ب) در دی ۱۳۶۳ در سازمان سپاه دو اتفاق افتاد؛ اولین مسئله که در سطح کلی سپاه اجرایی شد، عبارت بود از ادغام سپاه‌های یازده‌گانه سطح کشور و تشکیل سپاه‌هایی بزرگ‌تر. در این ارتباط، در سپاه منطقۀ ۷ غرب کشور که قبلاً سه استان همدان*، کرمانشاه و ایلام را زیر امر خود داشت، این سپاه با افزوده شدن استان‌های گیلان، زنجان و آذربایجان شرقی، یکی از سپاه‌های بزرگ شد و عنوان سازمانی آن به سپاه منطقه ۲ نجف تغییر کرد. در این مقطع، فرماندهی واحد مهندسی سپاه منطقه ۲ نجف را مجید برزمهری بر عهده گرفت و مجید بحرینی معاون او شد. مسئلۀ دوم این بود که در آستانه عملیات بدر در زمستان ۱۳۶۳ قرارگاهی موقتی و تاکتیکی با قرارگاه نجف ۲ به فرماندهی احمد وحیدی برای هدایت یکی از محورهای عملیات بدر تشکیل شد. فرماندهی و جانشینی واحد مهندسی این قرارگاه تاکتیکی که حاصل ادغام واحدهای مهندسی منطقه ۷ سابق و قرارگاه کربلای جنوب بودند، به ترتیب به مجید برزمهری و مجید بحرینی محول شد (برزمهری؛ بحرینی).
ج) در زیرمجموعه مهندسی قرارگاه تاکتیکی نجف ۲، پنج گردان تخصصی عبور از آب (پل‌سازی)، چهار گردان عملیات خاکی، یک گردان استحکامات و یک گردان تخریب به علاوه رده‌های ستادی مورد نیاز تشکیل شده و در مأموریت‌های گسترده مهندسی عملیات بدر حاضر شدند. می‌توان گفت، عمده توان نیرویی، تجهیزاتی و مدیریتی این مجموعه نتیجه تلاش مهندسی منطقه ۷ بود که تعدادی از نیروها و فرماندهان شاخص و توانمند مهندسی قرارگاه کربلای جنوب نیز به آن ملحق شده بودند (مهوارعسگری و مشفق خامنه، ص ۲۴۱ تا ۲۴۳).
د) لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع) جدا از استعداد مهندسی حاضر در عملیات بدر در قالب قرارگاه تاکتیکی نجف ۲ نبود. به محض پایان یافتن عملیات، همان ساختار بدر با پیگیری محمد ستاری‌وفایی و ابلاغ محسن رضایی، فرمانده وقت کل سپاه، در فروردین ۱۳۶۴ به لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع) تبدیل شد که فرماندهی آن را مجید بحرینی بر عهده گرفت. جانشین فرمانده، سعید (جعفر) شجاعی‌فرد از نیروهای مهندسی جنوب بود (بحرینی؛ عطارزاده).
در مدت کوتاهی پس از عملیات بدر، یعنی در بهار ۱۳۶۴ تغییرات سازمانی قابل توجهی در ساختار زیرمجموعه‌های لشکر امام علی(ع) ایجاد شد که عبارت‌اند از: ادغام گردان‌های عبور از آب امام رضا(ع)*، امام حسن(ع)* و امام حسین(ع)* در دیگر گردان‌ها، تغییر نام گردان امام علی(ع) به مالک اشتر* (به دلیل تشابه نام آن با نام لشکر امام علی(ع))، ارتقای گروهان مخابرات به گردان، تشکیل معاونت‌های اطلاعات‌عملیات، عملیات آبی و عملیات خاکی و تغییر و جابه‌جایی فرماندهان برخی زیرمجموعه‌های لشکر.
در نیمه دوم ۱۳۶۴ ش دوباره سازمان لشکر دستخوش تغییراتی بدین شرح شد: تشکیل معاونت طرح و عملیات و تبدیل معاونت‌های عملیات آبی و عملیات خاکی به مدیریت و قرار گرفتن در زیرمجموعه معاونت طرح و عملیات؛ تشکیل گردان تخصصی یگان دریایی و تشکیل گردان جدید امام رضا(ع) با سازمان و مأموریت پیاده. در مجموع در گرایش عملیات خاکی، هر چهار گردان فوق تا پایان جنگ پابرجا بودند؛ اما در گرایش عملیات آبی از پنج گردان، تنها دو گردان المهدی(عج) و مالک اشتر باقی ماندند. البته گردان یگان دریایی نیز ایجاد شد. این گردان‌ها و گردان‌های مخابرات، استحکامات، تخریب و گردان پیاده امام رضا(ع) تا پایان دفاع مقدس در جبهه‌ها باقی ماندند.
در مراحل بعدی از تغییرات سازمانی که به تدریج در ۱۳۶۵ ش آغاز و تا ۱۳۶۷ ش انجام شد، می‌توان به این موارد اشاره کرد: تشکیل گردان‌های پدافند هوایی و عملیات خاکی امام حسن(ع)، تشکیل گروهان امداد ناصرین با مأموریت امداد و نجات در بمباران شهرها و حوادث غیر مترقبه، تبدیل واحد بهداری به گردان بهداری رزمی، ایجاد پادگان‌های آموزشی در اهواز، شوشتر، کرمانشاه، مشهد و سبزوار، ادغام دو معاونت طرح و عملیات و اطلاعات‌عملیات در یکدیگر و تشکیل معاونت عملیات لشکر در اوایل ۱۳۶۷ ش و انحلال گردان یگان دریایی در همان سال (مهوارعسگری؛ مشفق خامنه، ص ۲۸۳ تا ۲۸۸) سطح سازمانی لشکر ۴۳ امام علی(ع) مدتی بعد از جنگ مشابه سایر یگان‌های مهندسی، از لشکر به تیپ ارتقا یافت و سپس در قالب سازمان نوین سپاه، به «گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیرعامل امام علی(ع)» تغییر کرد (بشیری‌گنبدی).
ساختار و سازمان یگان: این یگان در عملیات بدر و از همان آغاز عنوان سازمانی لشکر مهندسی امام علی(ع) را داشت و زیر امر نیروی زمینی سپاه عمل می‌کرد.
در بدو تشکیل دارای پنج گردان عملیات عبور از آب به نام‌های گردان امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و المهدی(عج)، چهار گردان عملیات خاکی به نام‌های فجر، نصر، فتح و حمزه، یک گردان استحکامات بلال، گردان تخریب (گردان امام حسین(ع))، گروهان مستقل مخابرات و عُده‌های ستادی بود (مهوارعسگری و مشفق‌خامنه، ص ۲۵۰).
فرماندهان و بنیان‌گذاران یگان: مبتکر و طراح اصلی ساختار یگان‌های تخصصی مهندسی از جمله لشکر ۴۳ امام علی(ع) و مهندسی قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه را باید محمد ستاری‌وفایی دانست. به علاوه، افرادی همچون مجید برزمهری، مجید بحرینی و سعید شجاعی‌فرد را می‌توان از دیگر بنیان‌گذاران این لشکر دانست.
مجید بحرینی از بدو تشکیل تا پایان جنگ (اواسط ۱۳۶۸ ش) فرماندهی لشکر را عهده‌دار بود. بعد از دفاع مقدس، فرماندهی لشکر به عهده این افراد بود: مهندس علی ابوالفتحی‌نژاد (اواسط ۱۳۶۸ ش تا اواسط ۱۳۷۰ ش)، سردار عبدالرضا عابدزاده (از اواسط ۱۳۷۰ ش تا شهریور ۱۳۷۵)، سردار سید ابوالقاسم طباطبایی (اوایل شهریور ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷ ش)، سردار احمد رشادی (شهریور ۱۳۷۷ تا خرداد ۱۳۸۰)، سردار عبدالعلی عطشانی (از اواسط ۱۳۸۰ ش تا مرداد ۱۳۸۳)، سردار حسین همتی (نیمه اول ۱۳۸۳ تا خرداد ۱۳۸۶)، سردار علی صبوری‌منش (از خرداد ۱۳۸۶ تا آبان ۱۳۹۵)، سردار ناصر نانکلی (از آبان ۱۳۸۶) و عباس بشیری (1398 ش) (طباطبایی؛ همتی؛ رشادی).
یگان در جنگ (عملیات‌های آفندی و پدافندی)؛ عملیات بدر: این عملیات در ۱۹ اسفند ۱۳۶۳ ساعت ۲۳ با رمز «یا زهرا(س)» و با هدف تسلط بر جاده العماره ـ بصره، تسلط بر شرق دجله، راه‌یابی به مرکز اصلی هورهای غرب دجله و انهدام نیروی دشمن آغاز شد (درودیان، ص ۹۵).
فرمانده لشکر امام علی(ع) در این عملیات، مجید بحرینی و فرماندهان گردان امام علی(ع) (مالک اشتر)، حاج علی‌نور علی‌پور، گردان امام حسن(ع)، علیرضا جواهری؛ گردان امام رضا(ع)، بختیار جمور؛ گردان المهدی(عج)، بهرام ربیعی؛ گردان بلال، رضا شیخ‌بابایی؛ گردان فجر، احمد نجفیان؛ گردان فتح، ابراهیم اکبری؛ گردان حمزه، محمد حکیمی و گروهان مستقل مخابرات، وهاب نظری بودند (مهوار...؛ و مشفق... همان‌جا).
مجموعه گردان‌های لشکر، عملیات آماده‌سازی منطقه را از حدود سه ماه قبل از عملیات بدر، شروع کردند و در این راه، اقدامات مهم و متعددی را به مرحله اجرا گذاشتند که عبارت‌اند از: ورود حدود دو هزار نفر سرباز وظیفه و نیروی کادر رسمی، داوطلب از سطح رده‌های سپاه منطقه ۲ نجف (منطقه ۷ سابق) و قرارگاه کربلای جنوب و اعزام آنان به مجموعه ورزشی آزادی تهران و سد گتوند؛ گذراندن دوره تخصصی آموزش شنا در بیست روز؛ قایقرانی و نصب و ترمیم پل شناور خیبر ۲؛ سازمان‌دهی گردان‌های تخصصی عبور از آب با استفاده از این نیروها؛ استقرار این گردان‌ها و گردان‌های عملیات خاکی، استحکامات و تخریب ـ که جداگانه تشکیل شده بودند ـ در موقعیتِ جهان‌تیغ واقع در سه‌راهی جفیر در جاده خرمشهر؛ انتقال قطعات مختلف پل شناور خیبر ۲ از پادگان حبیب‌اللهی اهواز به داخل هورالعظیم و تخلیه، آب‌اندازی، مونتاژ و نصب اولیه برای آمادگی پل شناوری به طول ۵/11 کیلومتر (با پارکینگ‌ها و قطعات احتیاطی مجموعاً حدود هیجده کیلومتر) و استتار در لابه‌لای نیزارهای سطح هور در دو ماه کار شبانه؛ تکمیل سازمان نیرویی، تجهیزاتی و آماده‌سازی دستگاه‌های مهندسی گردان‌ها؛ احداث جاده‌ها و اسکلۀ خاکی مورد نیاز در عمق هور، احداث خاکریزها و استحکامات مورد نیاز منطقه شامل قرارگاه‌های فرماندهی، بنه‌های تدارکاتی و مخابراتی، بیمارستان و اورژانس صحرایی و پد فرود بالگرد در مناطق از پیش تعیین شده و پای کار آوردن امکانات لازم برای اجرای مأموریت‌های حین عملیات و بعد از عملیات (منتظری؛ شیخ بابایی).
تشریح عملیات: عملیات مهندسی در آفند در سه مرحله قبل از عملیات، حین عملیات و بعد از عملیات تعریف می‌شود که مأموریت کلان مهندسی در این سه مرحله به ترتیب عبارت است از: آماده‌سازی منطقۀ عملیات، همراهی و رفع نیازهای مهندسی یگان‌های عمل کننده به منظور تسهیل و رفع موانع حرکت آنها و تثبیت مناطق متصرفی یگان‌های عملیاتی. در این عملیات نیز همین قاعده در حوزه عمل مهندسی‌رزمی حاکم بود؛ خصوصاً درباره احداث پل شناور خیبر ۲ و پارکینگ‌های آن به طول تقریبی جمعاً هیجده کیلومتر که دو ماه قبل از شروع عملیات، کار انتقال قطعات پل از طریق راه‌آهن از کارخانه‌های استان‌های گوناگون کشور به پادگان حبیب‌اللهی اهواز انجام شد. همزمان، دورۀ آموزش تخصصی گردان‌های عبور از آب در مجموعه ورزشی آزادی تهران و سد گتوند در خوزستان اجرا شد. سپس طی حدود پنجاه شب کار مستمر، قطعات پل با چندین دستگاه تریلر به داخل هور منتقل و با به‌کارگیری چندین دستگاه جرثقیل به داخل آب‌های هور تخلیه شد. این قطعات به دست گروه‌های تخصصی در سطح آب مونتاژ و نصب می‌شد. سپس در لابه‌لای نیزارها استتار می‌شدند.
در مرحلۀ حین عملیات، قطارهای پل شناور مخفی شده در میان نیزارها به دست گردان‌های عملیات عبور از آبِ لشکر ۴۳ به داخل آبراه اصلی (آبراه احد) منتقل و نصب شد. سپس تا پایان عملیات، گردان‌های تخصصی روی آن، کنترل ترافیک انجام داده و ترمیم و بازسازی قطعات آسیب دیده بر اثر آتش مستمر توپخانه و بمباران‌های هوایی دشمن مدام انجام می‌شد و تردد شبانه روی پل برقرار بود.
گردان المهدی(عج) بعد از عملیات بدر، پل را به تدریج و طی حدود سه ماه به آبراه احد که به پد خندق ختم می‌شد، منطقه شط‌علی منتقل کرد و در آنجا در آبراهی که انتهای آن به پاسگاه‌های ابولیله و ابوذاکر عراق منتهی می‌شد، نصب کرد. این پل با بهره‌برداری یگان‌ها، خصوصاً قرارگاه نصرت همراه بود. در کنار مجموعه کارهای عملیات خاکی، استحکامات و پل‌سازی، گردانِ تخریبِ لشکر مأموریت‌های متعددی در زمینه جنگ مین و انفجارها به عهده داشت. انفجارهای متعدد پل‌های شناور روی آب در طول مسیر آبراه‌ها و خصوصاً انفجار سرنوشت‌ساز جاده خندق هنگام عقب‌نشینی برخی یگان‌ها و سد شدن پیشروی ستون تانک‌های دشمن در این مرحله، از جمله مهم‌ترین اقدامات گردان تخریب امام حسین(ع) بود (جواهری، صلواتیان).
در این عملیات از لشکر ۴۳ امام علی(ع) دو بسیجی و یک سرباز به شهادت رسیدند (لیست شهدای گروه ۴۳).
عملیات والفجر ۸: عملیات با رمز «یا فاطمةالزهرا(س)» در ساعت ۱۰:۲۲ مورخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ و با هدف تصرف شهر بندری فاو و قطع ارتباط عراق با دریا و خلیج‌فارس و تهدید بصره از سمت جنوب در منطقه فاو آغاز شد (درودیان، ص ۱۸۶؛ میرزایی، ص ۵۱۰).
مراسم چهلم شهادت سردار سعید شجاعی‌فرد، دولت‌آباد تهران، اسفند ۱۳۶۴؛ از سمت چپ: بهرام ربیعی، پدر شهید، سردار مجید بحرینی، شخص مقابل: حبیب الله امیری
فرماندهان یگان: در این عملیات، فرمانده لشکر مجید بحرینی؛ رئیس ستاد لشکر حبیب‌الله امیری و معاونش سید جواد شهرآبادی بودند. در آستانۀ عملیات و آغاز پشتیبانی قرارگاه قدس در منطقه ام‌الرصاص، سعید شجاعی‌فرد جانشین فرماندة لشکر، بختیار جمور* (2 فروردین ۱۳۳۱ ـ ۱۶ بهمن ۱۳۶۴) و علی ابدی* (30 اردیبهشت ۱۳۴۲ ـ ۱۶ بهمن ۱۳۶۴) مسئولان واحدهای طرح و عملیات و اطلاعات‌عملیات لشکر در کنار نهر عرایض به شهادت رسیدند.
لشکر ۴۳ از ماه‌ها پیش از شروع عملیات در کنار برخی از یگان‌های مهندسی، کاملاً مخفیانه و با رعایت اصول حفاظتی، شناسایی و مطالعات علمی در خصوص مجید بحرینی که در این واقعه به شدت مجروح شده بود، بعد از چند روز بستری در بیمارستان، کار سرکشی و نظارت بر محورهای عملیاتی لشکر را از سر گرفت (مهوارعسگری و مشفق‌خامنه، ص ۳۰۷ ـ ۳۰۸). ویژگی‌های خاک منطقه، جزر و مد و سرعت حرکت آب اروند و شرایط اقلیمی و آب و هوایی را شروع کرد. از حدود سه ماه قبل از عملیات، نقل و انتقالات دستگاه‌ها و امکانات لازم و برخی اقدامات فیزیکی از جمله احداث جاده در پوشش نخلستان‌ها و تاریکی شب و در پوشش ژاندارمری را (به دلیل اینکه منطقه در کنترل نیروهای ژاندارمری بود و نباید ورود نیروهای سپاه به منطقه علنی می‌شد) شروع کرده و مصالح انبوه مورد نیاز از جمله قطعات پل‌های شناور خیبر ۲، انواع سیم بکسل برای مهار پل‌ها، سازه‌های فلزی پنج‌ضلعی برای احداث استحکامات را در نزدیک‌ترین نقاط ممکن به منطقه عملیاتی دپو و نگهداری می‌کرد. همزمان در روزهای پایانی و در آستانه شروع عملیات اصلی در فاو، بخشی از نیروهای لشکر زیر امر احمد شوشتری در منطقه هور با اقدامات مهندسیِ نمایشی در واقع درگیر انجام عملیات فریب بودند. در منطقه خرمشهر گردان‌های عملیات خاکی فجر، حمزه، گردان استحکامات بلال و گردان‌های پل المهدی(ع) و مالک اشتر و گروههایی از گردان امام حسین(ع) (تخریب) درگیر نصب پل شناور در عرض اروند صغیر، حد فاصل شهرک ولیعصر(عج) خرمشهر و جزیره ام‌الرصاص، پاکسازی ساحل دشمن از مواد انفجاری برای ساحل‌سازی و اتصال جاده به سرپل در شهرک ولیعصر(ع) و ایجاد استحکامات مورد نیاز بودند. آنها طوری با جدیت کار می‌کردند که این ذهنیت را به دشمن و حتی افراد بی‌اطلاع خودی القا می‌کرد که تلاش اصلی عملیات در این محور است؛ در حالی که این عملیات با هدف گمراه کردن دشمن از فاو صورت می‌گرفت (مهوارعسگری و مشفق خامنه، ص ۲۹۳ ـ ۳۰۸).
در محور اروندکنار و بهمنشیر نیز تلاش‌های آغاز شده از چند ماه قبل، مضاعف شده و گردان‌های مختلف لشکر با تمام توان و سازمان کامل پای کار آمده بودند و ضمن اطمینان از انجام کامل مأموریت‌های مربوط به آماده‌سازی منطقه عملیاتی، در آماده‌باش کامل برای ورود به مأموریت‌های حین عملیات بودند. همچنین گردان‌های شاغل در محور خرمشهر و ام‌الرصاص نیز بعد از عقب‌نشینی یگان‌ها از آن منطقه (به دلیل اینکه عملیات در آنجا در واقع تلاش اصلی نبود)، به سرعت به طرف بهمنشیر و اروندکنار حرکت کرده و به گردان‌های دیگر در منطقه پیوستند. نصب پل شناور خیبر ۲ در نهر عرایض و سپس رهاسازی و نصب آب در ساحل ام‌الرصاص و جمع‌آوری و انتقال آن به عقب، پس از عقب‌نشینی یگان‌ها از ام‌الرصاص، نصب دو رشته پل خیبر ۲ توسط گردان مالک اشتر و همین مأموریت توسط گردان المهدی(عج) در بهمنشیر، نصب یک رشته پل خیبر ۲ در اروند به دست گردان المهدی(عج) که با توجه به موقعیت خاص اروندرود به بهره‌برداری نرسید، به علاوه نصب یک مورد طراده سنگین خضر در بهمنشیر به دست نیروهای همین گردان و با نظارت فنی حسین مقیمی‌زاده و نگهداری این پل‌ها و همچنین پل‌های قبلی از فاو تا دارخوین و هورالعظیم از جمله مهم‌ترین اقدامات گردان‌های پل لشکر در این عملیات بود. در تمامی این مأموریت‌ها و تأمین شناورها و جابجایی قطعات پل و نیروهای در حال کار این گردان‌ها به علاوه در ارائه خدمات ترابری آبی و انتقال نیرو و تجهیزات سایر یگان‌ها و ارائه خدمات آموزشی و تعمیراتی تخصصی به سایر یگان‌ها، نقش یگان دریایی لشکر ۴۳ بسیار برجسته بود (ربیعی؛ هاشمی).
اجرای کیلومترها خاکریز اعم از تقویت خاکریزهای موجود و احداثهای جدید، ترمیم و احداث کیلومترها جاده در مناطق مختلف خرمشهر، اروندکنار، خسروآباد، داخل و اطراف فاو در غرب اروند، احداث کانال‌های انتقال آب و دژ از ساحل غربی اروند تا نزدیک کارخانه نمک و ترمیم و باتلاق‌زدایی جاده در کارخانه نمک به دست گردان‌های عملیات خاکی لشکر ۴۳ و احداث چندین باب قرارگاه و اورژانس‌های صحرایی و یک مورد ترمیم و تکمیل بنای بیمارستان در غرب بهمنشیر به دست گردان استحکامات بلال و انجام مأموریت‌های بسیار گسترده و متنوع جنگ مین و انفجارها در این عملیات از سوی گردان امام حسین(ع) (تخریب)، نمونه‌هایی از عملکرد رده‌های لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع) در گستره وسیع جغرافیایی از هور تا فاو بود.
پل بتونی منهدم شده روی کارون در خرمشهر. نصب پل شناور خیبر۲ در سمت چپ پل بتونی. این پل، محل شهادت سردار حاج علی نورعلی‌پور است.
نقشه جامع منطقه عمومی خرمشهر و شلمچه با نمایش مناطق خاص مثل نهر عرایض، جزیره ام‌الرصاص و پل نو (منطقه تلاش پشتیبانی در والفجر ۸)
نقشه منطقه عمومی فاو (تلاش اصلی در عملیات والفجر ۸)
در این عملیات، گردان عملیات خاکی نصر بعد از عملیات ام‌الرصاص در مناطق خرمشهر باقی ماند و درگیر ادامه کارهای مهندسی این محور شد. این در حالی بود که گردان‌های حمزه و فجر با سازمان کامل درگیر مأموریت‌های فاو شدند. شایان ذکر است، بخش عمده گردان فتح همچنان درگیر اجرای عملیات مهندسی در مناطق مهران و مریوان بود و حضور چندانی در این عملیات نداشت (باقری؛ حکیمی؛ منتظری).
آمار شهدای لشکر ۴۳ امام علی(ع) در عملیات والفجر ۸ تعداد ۳۹ نفر شامل نه نفر رسمی، چهارده بسیجی و شانزده سرباز است (لیست شهدای گروه ۴۳).
عملیات والفجر ۹: عملیات در ۵ اسفند ۱۳۶۴ در منطقه چوارتا استان سلیمانیه عراق با رمز «یا الله» و با هدف پیشروی در شرق سلیمانیه به منظور کاستن از فشار دشمن در فاو آغاز شد (اطلس جنگ، ص ۹۱).
فرماندهان اصلی یگان: در زمان عملیات والفجر ۹ که با ادامة عملیات والفجر ۸ مقارن بود، فرمانده لشکر همچنان مجید بحرینی و رئیس ستاد لشکر حبیب‌الله امیری بود. فرماندهان گردان‌ها نیز همان فرماندهان عملیات والفجر ۸ بودند که نام آنها ذکر شد. در این بین، نکته قابل توجه این است که با استمرار عملیات والفجر ۸ در فاو و مجروح شدن فرماندة لشکر در آن عملیات، فرماندهی بخشی از نیروهای لشکر که از جنوب به شمال غرب اعزام و وارد عملیات والفجر ۹ شده بودند به عهده حسن صارمی مسئول عملیات لشکر بود و مرادقلی کوروندی*، فرماندهِ محور و مسئول طرح و عملیات در غرب کشور، به صارمی کمک می‌کرد. سید جواد شهرآبادی، معاون ستاد لشکر نیز در این عملیات حضور داشت. بخشی از گردان‌های بلال، نصر، حمزه، فتح و تخریب وارد عملیات شدند که بجز گردان‌های بلال و فتح که رضا شیخ‌بابایی و ابراهیم اکبری فرماندهان آن دو بودند، سایر گردان‌ها به دست معاون گردان اداره می‌شدند و فرماندهان آنها همچنان درگیر مأموریت‌های فاو بودند (مهوار...و مشفق...، ص ۳۵۸ ـ ۳۵۹).
آماده‌سازی عملیات: گردان‌های فوق، چند روز قبل از عملیات وارد منطقه شده و بر اساس دستورهای دریافتی از فرماندهی و قرارگاه عملیاتی نجف، کار آماده‌سازی منطقه عملیاتی از جمله ترمیم و احداث جاده‌های مورد نیاز یگان ها را آغاز کردند (قهری؛ حکیمی).
احداث بیمارستان صحرایی در منطقه عملیاتی والفجر۹ به دست گردان بلال
نقشه عملیات واالفجر ۹
تشریح عملیات: در مرحله قبل از عملیات، مأموریت لشکر در این منطقه، آماده‌سازی منطقه برای اجرای عملیات از لحاظ جاده‌های قابل دسترسی و معابر مناسب، قرارگاه و اورژانس و سنگرهای اجتماعی بود. در مرحله حین عملیات نیروهای لشکر همچنان در کنار نیروهای عملیاتی حضور داشته و بنا به نیاز این یگان‌ها خدمات مهندسی ارائه می‌دادند. مرحله بعد از عملیات معمولاً از لحاظ مهندسی بر اقداماتی به منظور تثبیت مناطق متصرفی متمرکز می‌شد؛ اما با توجه به درگیری عمده قوای سپاه در فاو و خرمشهر و همزمان شروع استراتژی دفاع متحرک عراق برای باز پس‌گیری مناطق از دست رفته، بعد از تحویل مناطق تصرف شده به یگان‌های پدافندی، یگان‌ها با ضد حمله دشمن عقب‌نشینی کردند. در این مرحله، مهم‌ترین دغدغه فرماندهان لشکر عبارت بود از اقداماتی به منظور کند شدن مانور دشمن و کمک به نیروهای در حال عقب‌نشینی برای تسهیل انتقال آنها و همچنین انتقال دستگاه‌های مهندسی لشکر که در آن وضعیت خاص، پیشروی دشمن و جغرافیای کوهستانی منطقه، کار سخت و طاقت‌فرسایی بود (مهوار...، مشفق...، ص ۳۵۸ تا ۳۶۲).
در مراحل مختلف این عملیات، سه نفر از رزمندگان لشکر، مرادقلی کوروندی فرمانده محور عملیاتی لشکر، رحیم طاوه‌ای جانشین گردان نصر و بسیجی مهرداد صفری به شهادت رسیدند (آمار شهدا و مجروحان گروه ۴۳).
عملیات کربلای ۱: عملیات آزادسازی مهران به نام عملیات کربلای ۱ در ساعت ۲۲:۳۰ مورخ ۲۹ تیر ۱۳۶۵ با رمز «یا ابالفضل العباس(ع) ادرکنی» و با هدف آزادسازی شهر مهران و ارتفاعات آن آغاز شد (اطلس جنگ، ص ۶۱).
نقشه عملیات کربلای ۱
فرماندهان اصلی یگان: فرمانده و جانشین فرماندهی لشکر در این عملیات به ترتیب مجید بحرینی و حبیب‌الله امیری بودند؛ امیری درگیر مأموریت‌های جنوب بود و مجید بحرینی به دلیل جراحی ناشی از مجروحیت در عملیات والفجر ۸ در بیمارستان تهران بستری بود؛ لذا مسئولیت اصلی هدایت مأموریت‌های لشکر در این عملیات به حسن صارمی، مسئول عملیات لشکر سپرده شد؛ اما با مجروحیت شدید صارمی در آستانه عملیات، مجید بحرینی با ترک بیمارستان عازم مهران شد. با توجه به وضعیت جسمی خاص او، نقش حمید گودرزی* و فرماندهان گردان‌های حاضر در عملیات بسیار مؤثر بود (بحرینی، باقری).
آماده‌سازی عملیات: مطابق روال همه عملیات‌ها، مهم‌ترین رسالت مهندسی رزمی در مرحله قبل از عملیات، عبارت بود از: آماده‌سازی منطقه عملیات که در این عملیات نیز لشکر ۴۳ در این‌باره نقش پررنگی به عهده داشت و بخش مهمی از احداث و ترمیم جاده‌های منطقه و احداث مواضع تانک و توپخانه به دست گردان‌های عملیات خاکی فتح و فجر و احداث استحکامات لازم شامل اورژانس صحرایی و قرارگاه و سنگرهای اجتماعی به دست گردان بلال انجام گرفت (مهوار... و مشفق...، ص ۳۶۶ ـ ۳۶۷).
لشکر مهندسی ۴۳ امام علی(ع) و ستاد جهاد نجف (که واحدهای مهندسی جهاد تهران، فارس و غیره را زیر امر خود داشت) عهده‌دار مهندسی عملیات بود (اسامی و تعداد یگان‌ها نک: همان).
تشریح عملیات: در خصوص عملیات مهندسی باید گفت، عملیات در سه مرحله قبل، حین و بعد از عملیات مطابق روال همه عملیات‌ها با برنامه‌ریزی دقیق توسط یگان‌های مهندسی خصوصاً لشکر ۴۳ امام علی(ع) اجرا شد و نقش مؤثری در موفقیت یگان‌های عملیاتی داشت. لشکر در هر سه مرحله عملیات حضور فعال داشت. البته در اینجا از نقش مهم مهندسی یگان‌ها نباید غافل شد که در خط مطابق با ظرفیت یگان خودشان کارهای زیادی را انجام دادند؛ اما کار مهندسی عملیات در حوزه کلان بر دوش لشکر ۴۳، تیپ ۴۵ مهندسی سپاه و جهاد سازندگی چند استان بود.
در این عملیات در همه مراحل کارهای مهندسی و مجموعه عملیات رضایت‌بخش بود. همچنین باد شدیدی که دو سه روز قبل از عملیات در منطقه آغاز شده بود اوضاع را به گونه‌ای رقم زد که اگر در روزهای قبل، عمده کارهای مهندسی شبانه انجام می‌شد، حالا امکان گروه‌بندی مناسب اکیپ‌های مهندسی و فعالیت شبانه‌روزی فراهم شده بود. این امر موجب تسریع قابل توجهی در مأموریت‌های احداث و ترمیم جاده‌ها و خاکریزها، استحکامات و مأموریت‌های گردان تخریب شده بود؛ در حین عملیات، همین باد و طوفان باعث غافلگیری دشمن شد. نیروهای بعثی در برخی محورها وقتی متوجه حضور نیروهای خودی شده بودند که دیگر امکان هیچ عکس‌العملی را نداشتند. در این میان، ماجرای نبرد بین ستون تانک‌های عراقی و بلدوزرهای گردان فتح از لشکر ۴۳ امام علی(ع) در جای خود قابل مطالعه و تحسین است (نک: مهوار... و مشفق...، ص ۳۷۲ تا ۳۷۸).
عملیات کربلای ۴: عملیات در ساعت ۳۰:۲۲ مورخ ۳ دی ۱۳۶۵ با رمز «یا محمد رسول‌الله(ص)» در منطقه خرمشهر و ابوالخصیب (میرزایی، ص ۵۳۶) و با هدف تصرف ابوالخصیب، تکمیل آزادسازی شبه‌جزیره فاو و تهدید بصره از جنوب به اجرا درآمد (علایی، ص ۲۸۰).
نقشه منطقه عملیاتی کربلای ۴
فرماندهان اصلی لشکر عبارت بودند از: مجید بحرینی فرماندة لشکر، حبیب‌الله امیری معاون لشکر، سید جواد شهرآبادی رئیس ستاد، بهمن امیری‌مقدم جانشین ستاد، یحیی قره‌چلوئی مسئول عملیات و معاون عملیاتی فرمانده لشکر و حمید گودرزی فرماندة محور عملیاتی لشکر. در زمان این عملیات و عملیات کربلای ۵، حسن صارمی که در واقع فرمانده واحد عملیات لشکر بود، به دلیل جراحت شدید در عملیات کربلای ۱، دوره درمانی را سپری می‌کرد و مسئولیت امور عملیاتی لشکر در این دوران مستقیماً به عهده یحیی قره‌چلوئی بود (حکیمی، شهرآبادی).
آماده‌سازی عملیات: مدتی بعد از عملیات کربلای ۱ از سوی رده‌های مافوق به فرماندهی لشکر ۴۳ ابلاغ شد که ضمن انتقال عمدة توان اجرایی و عملیاتی خود به خوزستان، مأموریت‌های متعدد در گرایش‌های گوناگون مهندسی را انجام دهد. کار انتقال گردان‌ها به سرعت آغاز گردید و چهار گردان عملیات خاکی و یک گردان استحکامات از مهران به جنوب منتقل شد و تنها قسمتی از گردان عملیات خاکی فتح برای ادامه مأموریت‌های ضروری در منطقه مهران باقی ماند. دو گردان عبور از آب (پل شناور) و گردان تخصصی یگان دریایی و عمده سازمان رزم گردان تخریب لشکر از قبل در جنوب مستقر بودند. مأموریت‌های متنوع و متعدد لشکر شامل احداث و ترمیم و تعریض جاده‌ها و خاکریزهای دوجداره و استحکامات متعدد و مأموریت‌های خاص جنگ مین به صورت شبانه‌روزی در خرمشهر و شهرک ولیعصر(عج) و محورهای آبادان و فاو در جریان بود. بعد از شروع عملیات، گردان‌های لشکر همچنان پای کار بودند، اما با دستور غیرمنتظره عقب‌نشینی، نقل و انتقال دستگاه‌های سنگین و ارزشمند مهندسی در آن وضعیت خاص و آتش گسترده دشمن، کاری دشوار و طاقت‌فرسا بود که نیروهای لشکر با درایت خاص از عهده آن برآمدند (مهوار... و مشفق...، ص ۳۸۷ و ۴۰۲ ـ ۴۰۳).
هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا(ص) و چهار قرارگاه عملیاتی نجف، قدس، کربلا و نوح بود (برای اطلاع از اسامی و تعداد یگان‌ها نک: همان).
تشریح عملیات: در خصوص عملیات مهندسی (نک: آماده‌سازی عملیات) با توجه به دستور عقب‌نشینی بعد از عملیات، یگان‌های مهندسی بیشتر درگیر انتقال امکانات سنگین خود به عقبه بودند، مبادا به دست دشمن بیفتد و در مواردی هم به جابه‌جایی امکانات برخی یگان‌ها کمک می‌رساندند؛ بنابراین، برخلاف رویه جاری در سایر عملیات‌ها، در اینجا مأموریت مهندسی برای تثبیت مناطق متصرفی موضوعیت نداشت (مهوار... و مشفق، ص ۴۰۲ ـ ۴۰۳).
عملیات کربلای ۵: عملیات در ساعت ۱:۳۵ بامداد ۱۹ دی ۱۳۶۵ در منطقه شلمچه (میرزایی، ص ۵۷۷) با هدف تصرف شلمچه و پیشروی به سوی بصره انجام شد (اطلس جنگ، ص ۷۷).
آماده‌سازی عملیات: مجموعه مهندسی‌های یگانی در خط حد یگان متبوع خود و یگان‌های مهندسی رزمی و جهاد سازندگی، مدت‌ها قبل از کربلای ۴ و در فاصله پانزده روزة بین دو عملیات کربلای ۴ و ۵ مشغول آماده‌سازی منطقه عملیاتی از لحاظ مهندسی بودند که لشکر ۴۳ امام علی(ع) نیز در این میان با تمام توان و سازمان کامل وارد عمل شد و از آب‌گرفتگی بوبیان، پنج‌ضلعی و کانال ماهی تا جزیره بوارین و شهرک ولیعصر(عج) در غرب خرمشهر درگیر مأموریت‌های ترمیم و تعریض جاده و پاکسازی برخی مسیرها از مین و موانع و ایجاد استحکامات، عملیات پل‌سازی و نگهداری پل‌های شناور موجود در منطقه بود (مهوار... و مشفق...، ص ۴۰۹ تا ۴۴۳) (برای اطلاع از سازمان و پشتیبانی رزم دشمن و همچنین موانع و مواضع دشمن به ترتیب نک: مرکز اسناد، سند شم ۲۶۱۶۵ و ۱۱۲۵۲۶؛ میرزایی، ص ۵۷۸ ـ ۵۸۲. نیز برای اطلاع از طراحی عملیات و مانور نیروهای خودی نک: مرکز اسناد، نبردها، کربلای ۵).
سازمان سپاه برای عملیات کربلای ۵ شامل چهار قرارگاه کربلا، قدس، نجف و نوح بود (برای اطلاع از اسامی و تعداد نک: مرکز اسناد، نبردها، کربلای ۵). البته سازمان رزم در هنگام اجرای عملیات به دلیل پاره‌ای از مسائل دچار تغییر و تحول شد.
نقشه مناطق عملیاتی کربلای ۵ و کربلای ۸
تشریح عملیات: در خصوص عملیات مهندسی، سه مأموریت‌ها در سه مقطع پیش از عملیات، حین عملیات و پس از عملیات تعریف می‌شود. مرحله قبل از عملیات شامل آماده‌سازی منطقه عملیاتی است (نک: همان قسمت). در حین عملیات، گردان‌های عملیات خاکی لشکر در سطح کل منطقه عملیاتی شانه به شانه نیروهای تک‌ور و زیر آتش مداوم و پرحجم دشمن، درگیر مأموریت‌های سخت و طاقت‌فرسا بودند و نیازهای مهندسی یگان‌ها و کلیات عملیات را در کنار سایر یگان‌های مهندسی برطرف می‌کردند. گردان‌های پل‌سازی لشکر (گردان المهدی(عج) در آب‌گرفتگی بوبیان و گردان مالک اشتر در خرمشهر و محور ام‌الرصاص) درگیر انجام مأموریت پل شناور بودند. گردان استحکامات بلال، احداث استحکامات مهمی از جمله چند بنه تدارکاتی، مخابراتی، قرارگاه فرماندهی، اورژانس و بیمارستان مجهز صحرایی با چندین اتاق عمل را بر عهده داشت و گردان تخریب با توجه به حجم بسیار زیاد موانع انفجاری و غیر انفجاری دشمن در این منطقه شبانه‌روز درگیر کار بود. این روند تا آخرین لحظات عملیات همچنان در جریان بود. بعد از پایان عملیات کربلای ۵ و حتی مدت‌ها بعد از عملیات کربلای ۸ گردان‌های لشکر در این منطقه حضور داشته و درگیر مأموریت با دو هدف تثبیت مواضع متصرفی در کربلای ۵ و آماده‌سازی منطقه متناسب با نیازهای عملیات بعدی بودند (مهوار... و مشفق...، ص ۴۰۹ ـ ۴۴۳).
عملیات کربلای ۵؛ موقعیت شهید سعید (ده شلمچه)؛ از سمت راست: نامدار سوری، فیروز ساکی (هاشمی‌نسب)، حسین جعفر پیشه، علیرضا ناصری، حمید گودرزی، فریدون مهوارعسگری و غلامرضا منتظری.
عملیات کربلای ۸: عملیات در کانال ماهی منطقه شلمچه و با رمز «یا صاحب‌الزمان(عج)» در ۱۸ فروردین ۱۳۶۶ آغاز شد. ساعت شروع عملیات با توجه به مرحله‌بندی عملیات و تفاوت در ساعت شروع یگان‌های عمل کننده تقریباً در حد فاصل ساعت ۱۵: ۲ تا ۴۰: ۲ بامداد بود.
اهداف این عملیات عبارت بود از: رسیدن به کانال زوجی و توسعه منطقه تصرف شده در عملیات کربلای ۵، تکمیل و اصلاح خطوط پدافندی نیروهای خودی، انهدام نیروهای دشمن و جلوگیری از بازسازی آنها، پیروی از فرمان حضرت امام(ره) مبنی بر مهلت ندادن به دشمن، پاسخ به شرارت‌های اخیر دشمن در حمله به منابع اقتصادی ایران و برهم زدن امنیت کشتی‌رانی در خلیج‌فارس (مرکز اسناد، نبردها، کربلای ۸).
فرماندهان اصلی یگان: با توجه به اینکه در عملیات کربلای ۵ حمید گودرزی و یحیی قره‌چلوئی به شهادت رسیدند، هدایت یگان مستقیماً بر دوش فرمانده لشکر مجید بحرینی بود. مسئولان زیرمجموعه واحدهای طرح و عملیات، اطلاعات‌عملیات و فرماندهان گردان‌ها با تلاش مضاعف برای پر کردن خلأ ناشی از شهادت این دو فرمانده مؤثر در مأموریت‌های لشکر، بحرینی را در عملیات کربلای ۸ یاری دادند (بحرینی؛ قربانی).
آماده‌سازی منطقه عملیات: مأموریت سازمانی مهندسی رزمی در جنگ در مرحلۀ قبل از عملیات عمدتاً عبارت است از: آماده‌سازی منطقه عملیاتی از لحاظ تسهیل حرکت یگان‌ها به دست گردان‌های عملیات خاکی، تخریب و ایجاد ایمنی و مواضع مستحکم برای آنان و پیش‌بینی مکان‌های تخصصی از قبیل بنه‌های تدارکاتی و مخابراتی، قرارگاه‌ها و مقرهای فرماندهی، بیمارستان‌های مجهز و اورژانس صحرایی به دست گردان استحکامات و عملیات عبور از آب و پل‌سازی متناسب با نیاز و ابلاغ رده‌های مافوق. در این زمینه با توجه به اینکه منطقه عملیات کربلای ۸ در واقع، بخشی از جغرافیای عملیات کربلای ۵ و در تکمیل آن بود، بخش عمده کار در قبل و حین عملیات کربلای ۵ از سوی لشکر و سایر یگان‌های مهندسی سپاه و جهاد انجام گرفته بود.
در فاصله کوتاه بین این دو عملیات، لشکر ۴۳ با تمام توان در منطقه مستقر شد و به کار تثبیت متصرفات کربلای ۵ و همچنین آماده‌سازی منطقه متناسب با نیاز عملیات بعدی (کربلای ۸) کمک کرد (مهوار... و مشفق...، ص ۴۵۰ ـ ۴۵۱) (برای اطلاع بیشتر از سازمان رزم و پشتیبانی رزم دشمن و خودی، طراحی عملیات و مانور نیروهای خودی و موانع و مواضع دشمن نک: مرکز اسناد، نبردها، کربلای ۸).
تشریح عملیات: گردان‌های لشکر ۴۳ امام علی(ع) در مرحلۀ قبل از عملیات در ادامۀ مأموریت‌های وسیع در کربلای ۴ و ۵ همچنان در منطقه حضور داشتند و بر طبق آنچه گفته شد، درگیر کار آماده‌سازی منطقه عملیات کربلای ۸ بودند.
در حین عملیات، نحوۀ عمل لشکر ۴۳ در مقایسه با عملیات‌های قبلی متفاوت بود؛ بدین صورت که این بار، لشکر اقدام به تشکیل اکیپ‌های کامل و متعدد عملیات خاکی و تخریب کرد و بنا به نیاز هر یگان عملیاتی، اکیپ‌هایی را با فرماندهی مشخص به یگان‌ها مأمور کرد. این اکیپ‌ها در کنترل عملیاتی یگان درخواست کننده، اما زیر امر فرماندة خود که از فرماندهان گروهان‌های لشکر انتخاب شده بودند، عمل می‌کردند. بعد از عملیات نیز گردان‌های لشکر چند روزی در منطقه حضور داشتند و به اجرای مأموریت پرداختند که با مطرح شدن انتقال عمده قوای یگان‌ها به شمال غرب، لشکر ۴۳ امام علی(ع) بنا به دستور، بجز گردان عملیات خاکی نصر و بخشی از گردان پل المهدی(عج) و قسمتی از گردان تخریب (که مأموریت‌های مهندسی در موقعیت پدافندی در مناطق جنوب را انجام می‌دادند)، عمده قوای خود را به تدریج به سمت ماؤوت در استان سلیمانیه عراق گسیل کرد (مهوار... و مشفق...، ص ۴۵۹).
عملیات کربلای ۱۰: این عملیات در اوایل بامداد ۲۵ فروردین ۱۳۶۶ در محور بانه – سردشت در غرب رودخانه‌های مرزی چومان و گلایس با رمز «یا صاحب‌الزمان(عج) ادرکنی» به اجرا درآمد. گرچه ساعت اجرای عملیات در واقع ۲ بامداد بود، در عمل، ساعت شروع عملیات از سوی یگان‌های مختلف قدری متفاوت بود (میرزایی، ص ۹۱۰).
اهداف عملیات عبارت بود از: تصرف و تأمین ارتفاعات مسلط بر شهر ماؤوت، پیشروی به سوی سلیمانیه از شمال شرق و اتصال جبهه خودی به منطقه زیر نفوذ اتحادیه میهنی کردستان عراق (مرکز اسناد، نبردها، کربلای ۱۰).
آماده‌سازی منطقه عملیات: قبل از شروع عملیات کربلای ۱۰ عمده قوای لشکر ۴۳ از جنوب به شمال غرب منتقل گردید و کار شناسایی منطقه شروع شد. پس از استقرار تدریجی گردان‌ها، بلافاصله مأموریت‌هایی به منظور آماده‌سازی منطقه، از سوی رده‌های مافوق به لشکر ابلاغ گردید و گردان‌ها وارد عمل شدند. گردان‌های عملیات خاکی لشکر، کار راه‌سازی در دو محور مرزی بانه و سردشت را آغاز کرده و به سرانجام رساندند. از جمله این اقدامات می‌توان به احداث جاده از روستای بیژوه (اسلام‌آباد) تا ساحل رودخانه مرزی گلاس و از بیژوه به گردنه بوالحسن در محور بانه و ترمیم و تعریض جاده‌های منطقه اشاره کرد.
گردان پل مالک‌اشتر پس از طی دوره آموزش تخصصی پل‌های جدید به نام پل بیلی در عقبه، یک دوره آموزش را با کمک مربیان اعزامی از گروه مهندسی بروجرد ارتش در محوطه سپاه بانه گذراند. سپس با سازمان‌دهی مناسب گردان و پای کار آوردن یک دستگاه کامل از این پل به محض شروع عملیات، نیروهای گردان اولین پل ثابت را روی رودخانه گلاس احداث کردند. گردان‌های استحکامات، تخریب و مخابرات و واحدهای تدارکات، بهداری و دیگر عده‌های لشکر نیز با نقل و انتقال امکانات سنگین از جنوب به این منطقه و در چارچوب مأموریت‌های ابلاغی و وظایف سازمانی خود، پای کار بوده و آمادگی‌های لازم را کسب کردند (دهقان؛ جواهری).
تشریح عملیات: در حین عملیات و بعد از آن باید گفت، به محض شروع عملیات، گردان مالک اشتر پل بیلی صاحب‌الزمان(عج) را به سرعت روی رودخانه گلاس نصب و با کمک گردان‌های بلال و فتح، کار تسطیح و بهینه‌سازی ساحل اعجیلی را شروع کردند. گردان‌های عملیات خاکی و استحکامات ابتدا با استفاده از پل سیدالشهدای رودخانه چومان و در ادامه، از طریق پل بیلی تازه‌تأسیس گردان مالک اشتر روی رودخانه گلاس، دستگاه‌ها و امکانات خود را وارد منطقه عملیاتی کردند. آنها با احداث جاده‌های متعدد و خاکریزهای کوتاه در مناطقی که دشمن بر جاده‌های منتهی به خط مقدم دید داشت و تعریض و بهینه‌سازی جاده‌های موجود، در حد فاصل رودخانه‌های مرزی تا ارتفاعات گلان و سرگلو و برقراری معابر وصولی از پل‌های رودخانه‌های چومان و گلاس تا نزدیک‌ترین نقاط به خطوط درگیری با دشمن، نیازهای مهندسی یگان‌های عمل کننده را مرتفع کردند.
گردان تخریب نیز با انجام عملیات جنگ مین و انفجارهای متناسب با نیازهای عملیات و گردان استحکامات بلال با احداث چندین باب قرارگاه فرماندهی، بنه‌های تدارکاتی و اورژانس صحرایی وارد عمل شدند. گردان عبور از آب مالک اشتر بلافاصله بعد از شکسته شدن خط دشمن، با همکاری گردان‌های بلال و فتح به ساحل‌سازی در دو طرف رودخانه گلاس و نصب اولین پل بیلی با قابلیت تحمل شصت تن بار عبوری روی رودخانه و نگهداری و کنترل ترافیک روی آن، اقدام کرد.
پل صاحب الزمان(عج) روی رودخانه گلاس
پل بیلی بعثت، روی رودخانه چومان در شمال پل سید‌الشهدا(ع).
در مرحله بعد از عملیات کربلای ۱۰، گردان‌های مختلف لشکر با ادامه حضور در منطقه، به بهینه‌سازی کارهای تعجیلی که در حین عملیات صورت گرفته بود، اقدام کردند و از این طریق به تثبیت مناطق متصرفه و آمادگی بیشتر منطقه برای عملیات بعدی از لحاظ مهندسی کمک کردند (مرادی‌جوکار؛ دهقان).
عملیات نصر ۴: عملیات در ساعت ۲ بامداد روز ۳۱ خرداد ۱۳۶۶ با رمز «یا امام جعفر صادق(ع)» در منطقۀ عملیاتی والفجر ۱۰ و با هدف تصرف ماؤوت، ارتفاعات اطراف آن، گسترش وضعیت به سمت سلیمانیه و متحد شدن با اکراد معارض عراقی در منطقه اجرا شد (میرزایی، ص ۹۱۲ ، ۹۱۴).
فرماندهان اصلی یگان: فرماندهان اصلی یگان در این عملیات نسبت به عملیات قبل تغییر نکرد، اما در زیرمجموعه‌های لشکر با توجه به تغییر استان پشتیبان از گیلان به خراسان، تغییرات مدیریتی روی داد؛ از جمله: انتصاب احمد باغشنی به جانشینِی معاونت لجستیک، انتصاب سید مهدی میری و حصارپرور به ترتیب به فرماندهی گردان‌های المهدی(عج) و امام رضا(ع)، انتصاب مجید عمویی به فرماندهی گردان پدافند هوایی، علی لطفی، مسئول واحد پرسنلی و حجةالاسلام انصاری، مسئول واحد تبلیغات لشکر (جواهری؛ قره‌گوزلو؛ باقری).
آماده‌سازی منطقه عملیات: با توجه به انجام عملیات کربلای ۱۰ به فاصله نه چندان زیاد، قبل از عملیات نصر ۴ در همین منطقه و انجام اقدامات گسترده مهندسی در مراحل مختلف عملیات، می‌توان گفت منطقه عملیاتی نصر ۴ از لحاظ مهندسی تقریباً آماده بود. با این حال با توجه به اینکه این بار هدف نهایی عملیات، تصرف شهر ماؤوت بوده و در نوار جلویی منطقه باید کارهای جدیدی متناسب با طرح مانور و نیازهای عملیات انجام می‌گرفت، لذا تمامی گردان‌های لشکر که در عملیات قبل شرکت داشتند، با سازمان کامل در منطقه باقی مانده و ضمن انجام کارهای مهندسی جدید در روند آماده‌سازی منطقه عملیات، همچنین نگهداری و بهینه‌سازی کارهای قبلی خصوصاً تعریض و ترمیم جاده‌ها و معابر وصولی و احداث قرارگاه‌های جدید برای فرماندهی قرارگاه‌های نجف و قدس تلاش کردند (جواهری؛ عافیتی).
تشریح عملیات در مراحل مختلف: در این عملیات، لشکر مهندسی ۴۳ امام علی(ع بخشی از سازمان پشتیبانی رزم و مجری عملیات مهندسی به صورت کلی در هر سه مرحله قبل، حین و بعد از عملیات حضور داشت و نقش مؤثری ایفا کرد. همچنین آماده‌سازی منطقه عملیات قبل از شروع درگیری با دشمن، ادامه اقدامات مهندسی متناسب با نیازهای پیش آمده در حین عملیات و استمرار عملیات مهندسی بعد از پایان عملیات نصر ۴ (به منظور کمک به تثبیت مناطق متصرفه)، در گرایش‌های گوناگون مهندسی اعم از عملیات خاکی و راه، استحکامات، تخریب و پل‌سازی و عبور از آب از جمله اقدامات لشکر در این عملیات بود. در این روند می‌توان به این موارد اشاره کرد: نگهداری و کنترل ترافیک روی پل صاحب‌الزمان(عج)، ترمیم و بهینه‌سازی مداوم جاده‌ها، تعریض و باتلاق‌زدایی جاده اصلی ماؤوت، احداث جاده در ارتفاعات گلان به طرف تپه جنگلی، انفجار مستمر و روزانه به دلیل تسهیل احداث جاده در مسیرهای سنگی خصوصاً در ارتفاعات ژاژیله، احداث قرارگاه‌ها و اورژانس به دست گردان‌های عملیات خاکی، تخریب و استحکامات (باقری؛ مرادی‌جوکار).
در دستور عملیاتی صادره از سوی فرماندهی کل سپاه در مبحث مهندسی آمده است: «لشکر ۴۳ امام علی(ع) نسبت به احداث جاده بردههوش به یال میراوه زیر امر عملیاتی لشکر ۳۲ اقدام نمایید. کلیه یگان‌های مهندسی و جهاد آماده باشند تا بنا به دستور در مرحله سوم زیر امر لشکرهای ۳۳ و ۴۱ قرار بگیرند» (مرکز اسناد، نبردها، نصر ۴).
نقشه عملیات نصر ۴
آمار شهدا، اسرا و مجروحان: مطابق آمار ارائه شده از سوی بهداری قرارگاه نجف، آمار شهدای عملیات ۴۹۶ نفر و تعداد مجروحان و مصدومان در طول عملیات نصر ۴، ۳۸۴۷ نفر بودند (مرکز اسناد...، سند شم ۲۸۵۶۸).
عملیات نصر ۷: عملیات در ۱۴ مرداد تا ۲۳ مرداد ۱۳۶۶ با هدف افزایش حضور در شمال سلیمانیه و تصرف ارتفاع دوپازا و انسداد معابر ضد انقلاب با رمز «یا فاطمةالزهرا(س)» در جبهه شمالی (قلعه دیزه) و با فرماندهی سپاه به اجرا درآمد (اطلس جنگ، ص ۹۵).
فرماندهان اصلی یگان: فرمانده لشکر در این عملیات، مثل عملیات‌های قبل، مجید بحرینی بود. همچنین سازمان لشکر در برابر عملیات قبل تغییر چندانی نداشت (باقری؛ دباغی).
آماده‌سازی منطقه عملیات: در این عملیات، یک گروهان از گردان عملیات خاکی فجر و یک گروهان استحکامات با تیمی از تخریب لشکر زیر امر حبیب‌الله امیری، معاون لشکر و مهندس علیرضا دباغ از منطقه ماؤوت عازم محور عملیاتی سردشت شدند. آنها چند روز قبل از شروع عملیات نصر ۷ به احداث جاده و یک سری استحکامات پرداختند و بعد از عملیات بلافاصله به منطقه ماؤوت برگشتند.
نقشه عملیات نصر ۴
حضور این گردان‌ها در منطقه بلفت و دوپازا چند روز بیشتر طول نکشید؛ زیرا یگان‌های مهندسی دیگری از سپاه و جهاد در منطقه حضور داشتند؛ لذا درباره این عملیات با توجه به حضور کوتاه‌مدت لشکر و محدودیت مأموریت‌های اجرا شده، به همین مقدار بسنده می‌شود (شفیعی؛ عافیتی).
عملیات نصر ۸: عملیات در ساعت ۱:۱۶ بامداد ۲۹ آبان ۱۳۶۶ با رمز «یا محمد بن عبدالله(ص) ادرکنی» (مرکز اسناد، نبردها، نصر ۸) و با هدف تصرف ارتفاع گردهرش و گسترش وضعیت نیروها در غرب ماؤوت انجام شد (اطلس جنگ، ص ۹۶).
فرماندهان اصلی یگان: فرمانده لشکر در این عملیات، مجید بحرینی بود. مهم‌ترین تغییرات مدیریتی در سطح لشکر در فاصله زمانی بین عملیات نصر ۴ و ورود به عملیات نصر ۸ عبارت بود از: معرفی حسن صارمی، جانشین فرماندهی لشکر به جای شیخ حبیب امیری؛ معرفی محمدحسین قارونی به جای صارمی، مسئول طرح و عملیات. مهوارعسگری با حفظ سمت مدیریت عملیات آبی، به معاون قارونی معرفی شد. با شهادت صفدر ترکمان در نصر ۴، تیموری، فرماندة گردان حمزه، جایگزین ترکمان شد. انتصاب حمیدرضا موحد از نیروهای استان خراسان به ریاست ستاد به جای حمید ذوقیان، خیرآبادی و سید عبدالله جعفری به ترتیب قائم‌مقام و معاون دوم ستاد لشکر در کنار موحد در این عملیات اتفاق افتاد (شفیعی؛ مهوارعسگری؛ موحد).
آماده‌سازی منطقه عملیات: در راستای آماده‌سازی منطقه در مرحلۀ قبل از عملیات، لشکر ۴۳ امام علی(ع) همچنان با سازمان کامل خود، پای کار بود.
ضمن ورود گردان‌های فجر و امام حسین(ع) (تخریب) در ساخت جاده صعب‌العبور و صخره‌ای ژاژیله و درگیری سایر گردان‌های عملیات خاکی در احداث و نگهداری راه‌ها و معابر منتهی به ماؤوت در ارتفاعات گلان و تپه جنگلی و ساخت قرارگاه‌ها و اورژانس جدید به دست گردان بلال، گردان پل‌سازی مالک اشتر پیشاپیش برای شناسایی طول رودخانه قلعه چولان همراه نیروهای طرح و عملیات و اطلاعات‌عملیات لشکر (از دهانه ذاب‌الصغیر تا نزدیک ارتفاعات قمیش قبل از عملیات نصر ۸)، نقطه مناسب را از لحاظ شکل و جنس ساحل برای احداث پل انتخاب کردند. گردان مالک اشتر در عقبه مشغول انتقال قطعات پل بیلی و گابیون و سنگ و سایر مصالح مورد نیاز به نزدیک‌ترین منطقه به خط مقدم بود. گردان عملیات خاکی نصر با تمرکز نیرو و دستگاه‌های خود در نزدیک منطقه عملیاتی آماده احداث جاده و اتصال جاده ماؤوت (از کنار پاسگاه پلیس به سرپل بیلی) در ساحل قلعه چولان متمرکز شد.
همچنین فریدون مهوارعسگری، مسئول عملیات آبی و فرمانده محور عملیاتی گردان‌های آبی لشکر، زمانی که نامه علی شمخانی فرمانده وقت نیروی زمینی سپاه را از فرماندهی لشکر دریلافت کرد و عازم تهران شد، دستور تحویل دو دستگاه پل بیلی را به لشکر، از محمد فروزنده رئیس ستاد کل سپاه و فرمانده قرارگاه مهندسی خاتم‌الانبیا(ص) گرفت و با کمک غفار قدیمی، جانشین گردان مالک اشتر اقدام به انتقال قطعات این پل‌ها از ماشین‌سازی اراک به منطقه بوالحسن در غرب بانه کرد (باقری؛ دهقان؛ بحرینی). همچنین در مرحله قبل از عملیات، گردان بلال برای فرماندهی قرارگاه قدس به احداث قرارگاه در بالای ارتفاعات گلان اقدام کرد (شیخ‌بابایی؛ عافیتی).
عملیات گابیون‌بندی برای ساحل‌سازی پل امام رضا(ع) در دامنه ارتفاعات گردهرش
تشریح عملیات: علاوه بر اقدامات مهندسی در مرحله قبل از عملیات که به آنها مختصراً در ذیل عنوان «آماده‌سازی عملیات» پرداخته شد، مأموریت‌های لشکر در حین عملیات عبارت بود از: اتصال جاده ماؤوت به ساحل قلعه چولان به دست گردان نصر به منظور برقراری تردد زمینی از عقبه به غرب قلعه چولان و ارتفاعات گردهرش؛ انتقال قطعات پل بیلی از مقر شهید ابدی* در بوالحسن به ساحل رودخانه قلعه چولان و تخلیه حجم انبوهی از سنگ و توری گابیون برای ساحل‌سازی و احداث پل بیلی در دامنه گردهرش (این پل بعد از احداث، پل امام رضا(ع) نام گرفت).
پل امام رضا(ع) در دامنه ارتفاعات گردهرش
بعد از عملیات نیز گردان‌های لشکر همچنان در منطقه حضور داشتند و به احداث راه‌ها و استحکامات مورد نیاز و نگهداری پروژه‌های احداثی پیشین اقدام کردند. گردان‌ها بدین طریق ضمن کمک به تثبیت مناطق متصرفی، قدم در مسیر آماده‌سازی منطقه برای عملیات جدید گذاشتند (مهوارعسگری و مشفق‌خامنه، ص ۵۰۱ ـ ۵۰۵). همچنین بعد از عملیات یک باب بیمارستان صحرایی به دست گردان بلال در دامنه گردهرش احداث شد (شیخ بابایی؛ عافیتی).
عملیات بیت‌المقدس ۲: عملیات در ساعت ۰۱:۱۵ بامداد ۲۵ دی ۱۳۶۶ با رمز «یا زهرا(س)» در غرب ماؤوت (مرکز اسناد، نبردها، بیت‌المقدس ۲) با هدف گسترش وضعیت خودی در شمال شرق سلیمانیه و تصرف ارتفاعات قمیش انجام شد (اطلس جنگ، ص ۹۷).
فرماندهان اصلی یگان: فرماندهان لشکر و زیرمجموعه‌های آن در برابر عملیات قبلی بدون تغییر بود. در این عملیات، تنها تغییر در زیرمجموعه عملیاتی لشکر، انتصاب مهوارعسگری مسئول محور گردان‌های پل در جنوب به سمت نمایندۀ ستاد و عملیات در آن منطقه بود. مسئولیت محور گردان‌ها در عملیات بیت‌المقدس ۲ هم به جواد قره‌گوزلو سپرده شد (ذوقیان؛ قره گوزلو).
آماده‌سازی منطقه عملیات: قبل از شروع عملیات، حد فاصل پایان عملیات نصر ۸ تا شروع عملیات بیت‌المقدس ۲، گردان‌های لشکر (بجز گردان امام حسن(ع) که در مناطق جنوب درگیر مأموریت بود)، با تمان توان مشغول اجرای عملیات مهندسی در منطقه بودند. نگهداری و بهینه‌سازی جاده‌های احداثی در عملیات قبل، احداث مقرهای مناسب برای قرارگاه‌ها و ساخت اورژانس معمولی و شم.ر در منطقه، ساخت جاده‌های جدید از جمله اقدامات لشکر در مرحلۀ آماده‌سازی قبل از شروع عملیات بود.
می‌توان گفت در بین مأموریت‌های این مرحله، سه مورد از مهم‌ترین اقدامات لشکر بودند: اول، جابه‌جایی و نقل و انتقال حجم انبوهی از سنگ و توری گابیون برای ساحل‌سازی پل امام علی(ع) که باید به محض شکسته شدن خط دشمن در دامنه قمیش احداث می‌شد؛ دوم، کار شبانه‌روزی همراه با انفجارهای پی‌درپی برای متصل کردن جاده صخره‌ای ژاژیله به ساحل رودخانه قلعه چولان و سرپل امام علی(ع) و سوم، عملیات باتلاق‌روبی و گابیون‌بندی و تخلیه ده‌ها کامیون سنگ برای خشک کردن جاده اصلی ماؤوت و برقراری ارتباط از طریق گردان نصر که با کمک گردان فجر امکان‌پذیر بود (جواهری؛ باقری).
نقشه عملیات بیت‌المقدس ۲
تشریح عملیات: در حین عملیات، اقدامات نهایی جاده ژاژیله، کار سخت و طاقت‌فرسای ساحل‌سازی پل امام علی(ع) (با بارگیری و انتقال حجم زیادی از سنگ و گابیون به ساحل رودخانه) و نگهداری راه‌ها و پل‌ها از عقبه تا رودخانه قلعه چولان، از سوی گردان‌های لشکر در جریان بود.
در مرحله بعد از عملیات، می‌توان به کار پرمشقت و پرخطر انتقال قطعات پل بیلی از طریق ارتفاع گردهرش به غرب رودخانه زیر قمیش، احداث و روانه کردن پل روی رودخانه و برقراری تردد یگان‌های عمل کننده با عقبه، انتقال تدارکات و نیرو به خط مقدم، انتقال شهدا و مجروحان به عقب و کنترل ترافیک روی این پل و پل‌های احداثی قبلی اشاره کرد.
در این مرحله، پل امام علی(ع)، دو بار با موشک هواپیماهای دشمن هدف قرار گرفت؛ اما به دست رزمندگان ترمیم شد و تردد روی آن برقرار گردید. یک بار هم در اثر بارندگی شدید و طغیان رودخانه قلعه چولان، پل در خطر سقوط بود که با حضور مجید بحرینی و اغلب فرماندهان لشکر و با شکافتن عقبه ساحل نزدیک با بیل مکانیکی و دیگر دستگاه‌های مهندسی، فشار سیل زیر پل فروکش کرد و مانع از سقوط آن شد (مهوارعسگری و مشفق‌خامنه، ص ۵۱۱ ـ ۵۱۶ و ۵۲۰ ـ ۵۲۲).
عملیات والفجر ۱۰: عملیات در ساعت ۲ بامداد ۲۳ اسفند ۱۳۶۶ با رمز «یا رسول‌الله(ص)» در منطقه حلبچه عراق (میرزایی، ص ۹۴۵) و با هدف پیشروی به سوی سلیمانیه از جنوب شرق و تصرف شهرهای حلبچه، خرمال، دوجیله، بیاره و طویله انجام شد (مرکز اسناد، نبردها، والفجر ۱۰).
فرماندهان لشکر و زیرمجموعه‌های آن تقریباً بدون تغییر مانند عملیات قبلی در منطقه حضور داشتند (بحرینی؛ مهوارعسگری).
آماده‌سازی منطقه عملیات: در واقع، مسئولیت مهندسی این عملیات از میان یگان‌های مهندسی سپاه به لشکر ۴۲ قدر به فرماندهی محمدرضا عطارزاده واگذار شد؛ اما بنا به اعلام نیاز آن لشکر، از آنجا که ادامه حضور عمده قوای لشکر ۴۳ در منطقه ماؤوت ضروری بود، لذا گردان‌های عملیات خاکی فجر و استحکاماتی بلال همراه مسئولان واحد اطلاعات‌عملیات لشکر برای کمک به لشکر ۴۲ قدر، عازم منطقه حلبچه شدند؛ بنابراین کار آماده‌سازی منطقه قبل از اعزام گردان‌های لشکر ۴۳، از سوی جهاد و سایر یگان‌های مهندسی سپاه از جمله لشکر ۴۲ قدر انجام شده بود (مهوارعسگری و مشفق خامنه، ص ۵۲۲ ـ ۵۲۵).
نقشه عملیات والفجر ۱۰
تشریح عملیات در مراحل مختلف: عملیات مهندسی برابر روال عملیات‌های قبلی در سه مرحله قبل، حین و بعد از عملیات انجام شد؛ اما بر طبق بررسی‌های صورت گرفته، حضور گردان‌های فجر و بلال از لشکر ۴۳ امام علی(ع) در مرحلۀ بعد از عملیات بود که برای کمک به لشکر ۴۲ قدر به منظور تثبیت مناطق متصرفی و سد کردن مسیر ضد حمله‌های دشمن به این منطقه اعزام شدند و مأموریت خود را اجرا کردند.
عمده‌ترین مأموریت این گردان‌ها عبارت بود از: احداث دژ در دشت حلبچه با کمک نیروهای جهاد سازندگی و ساخت یک سری استحکامات مورد نیاز یگان‌ها (خزایی؛ عافیتی).
عملیات مرصاد: حملات پراکنده ارتش عراق، همزمان و حتی قبل از تهاجم سراسری در جنوب، از محورهای مختلف از جمله مرزهای جوانرود و قصر شیرین آغاز شده بود (عظیمی). بعد از حمله ارتش عراق و تصرف قصر شیرین و سرپل ذهاب و در سایه پشتیبانی گسترده هوایی ارتش عراق، ستون زرهی گروهک منافقین از مرزهای خسروی و قصر شیرین بدون هیچ درگیری و مانع مهمی در سوم مرداد ۱۳۶۷ در مسیر گشوده شده از قبل، عملیات کرده و تا تنگه چهارزبر در غرب کرمانشاه پیش آمد. در حالی که عمده قوای جمهوری اسلامی در جنوب، درگیر دفع تهاجم دشمن بودند، حداقل نیروهای پراکنده سپاه در غرب سعی کردند مانع از پیشروی منافقان به عمق خاک کشور شوند و با ورود تدریجی هر یک از این رده‌ها به منطقه و همچنین ورود نیروی هوایی و هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی، حرکت منافقان در پشت تنگه چهارزبر متوقف شد. با شکست دشمن در جنوب و انتقال برخی یگان‌ها از جنوب به این منطقه، عملیات مرصاد برای عقب راندن منافقان در ساعات پایانی پنجم مرداد (بامداد ششم مردادماه) از چند محور و با رمز «یا علی بن ابی‌طالب(ع)» آغاز و تا هشتم مرداد، تجاوز دشمن در این منطقه دفع شد و نیروهای منافقان با تحمل تلفات سنگین تا پشت مرزهای بین‌المللی به عقب رانده شدند (مهوارعسگری و مشفق‌خامنه، ص ۵۳۲ ـ ۵۳۴).
اهداف عملیات مرصاد عبارت بود از: آزادسازی سرزمین‌های اشغال شده به دست دشمن در غرب کرمانشاه تا نقطه صفر مرزی (اطلس جنگ، ص ۱۱۳).
آماده‌سازی منطقه عملیات: با توجه به اوضاع خاص و پیش‌بینی نشده عملیات مرصاد و ورود تعجیلی لشکر به این مأموریت، در خصوص آماده‌سازی منطقه مثل آنچه در سایر عملیات‌ها مطرح شد، کار خاصی صورت نگرفت؛ زیرا کسی توقع بروز چنین وضعیتی را نداشت. با این وجود، قبل از رسیدن نیروهای دشمن به تنگه چهارزبر، عرض تنگه با احداث یک رشته خاکریز بسته شد.
برخی فرماندهان وقت لشکر ۳۲ انصارالحسین(ع)* مقابله با منافقان را به یگان خود نسبت دادند و در برخی کتب تدوین شده در استان همدان درباره این قضیه بحث شده است. البته در جزئیات این مطالب، تفاوت‌هایی دیده می‌شود. از طرفی برخی نیروهای تیپ قائم سمنان مدعی احداث خاکریز در عرض تنگه به دست یگان خود شدند (مهوار... و مشفق...، ص ۵۳۸ ـ ۵۳۹؛ میرزایی، ص ۱۰۹۲؛). در این مورد باید گفت، در زمان حضور منافقان در تنگه چهارزبر، بحرینی راهی اهواز شده بود که در مسیر حسن‌آباد با راه‌بندان شدید و نشانه‌هایی از درگیری مواجه شد و بعد از اطلاع از کم و کیف قضیه به قرارگاه رفت و و آنچه دیده بود شرح داد. در همان زمان، خاکریز را احداث کردند.
نقشه عملیات مرصاد
مهوارعسگری، فرماندة محور سوم لشکر ۴۳ امام علی(ع) قبل از اذان صبح چهارم مرداد با گردان‌های لشکر ۴۳ وارد تنگه شد. «با اولین فردی را که داخل تنگه ملاقات کرده و هماهنگ شدم، مصطفی طالبی* از فرماندهان لشکر انصارالحسین(ع) بود. درست در لحظۀ ورود ما به تنگه و حدود نیم ساعت بعد از اذان صبح در حالی که هوا کاملاً تاریک بود، خاکریز کوتاهی عرض جاده آسفالته داخل تنگه چهارزبر را پوشانده بود. بعداً سردار بحرینی و بعضی از همراهان وی، ماجرای احداث خاکریز را برای ما تعریف کردند.» این در حالی است که در صفحه ۱۰۹۲ کتاب سردار میرزایی آمده است: «ساعت ۸:۱۵ صبح روز چهارم، برادرانی از لشکر انصارالحسین(ع) اقدام به احداث خاکریز کردند.» از طرفی با توجه به ساعت رسیدن ستون منافقین به پشت تنگه، اگر خاکریز از قبل وجود نداشت اولاً منافقین از تنگه عبور می‌کردند و ثانیاً با حضور منافقین در اول صبح چهارم مرداد در این نقطه، احداث خاکریز تقریباً ناممکن می‌شد. اینکه آقای بحرینی می‌گوید، ممکن است بعداً کسانی اقدام به تقویت خاکریز مذکور کرده باشند، ادعای این اقدام برادران لشکر انصار در ساعت ۱۵: ۸ صبح چهارم مرداد مبنی بر تقویت خاکریزی از قبل احداث شده بیشتر پذیرفتنی است (مشاهدات پژوهشگر).
تشریح موانع و مواضع دشمن: مهم‌ترین مانعی که حرکت ستون دشمن را کند می‌کرد، ازدحام شدید مردم مستأصلی بود که از اسلام‌آباد به سمت کرمانشاه فرار می‌کردند. انبوه جمعیت در مواردی باعث مسیر حرکت دشمن روی جاده آسفالته کرمانشاه را مسدود می‌کرد.
در مرحلۀ بعد، خاکریز احداثی نیروهای خودی در داخل تنگه چهارزبر و اقدامات مهندسی و گردان تخریب لشکر ۴۳ در عقبه جبهه، حد فاصل چهارزبر تا گردنه عین الکش را می‌توان از موانع ایجاد شدة نیروهای خودی بر سر راه دشمن به حساب آورد.
از طرف دیگر، مانع موقتی بر سر راه یگان‌های عمل کننده خودی در عملیات مرصاد عبارت از بقایای اجساد نیروهای کشته شده و ادوات نظامی سوخته و منهدم شده دشمن روی جاده آسفالته (حد فاصل تنگه چهارزبر تا اسلام‌آباد) بود که بلافاصله با ورود گردان‌های عملیات خاکی فجر و حمزه از لشکر ۴۳ امام علی(ع) جاده پاکسازی شد (مهوار... و مشفق خامنه...، ص ۵۳۶ ـ ۵۴۱).
درباره سازمان رزم خودی در این عملیات، در هیچ یک از این آثار، در حد یک کلمه به حضور و نقش لشکر ۴۳ امام علی(ع) و برخی یگان‌های دیگر اشاره نشده است و این در حالی است که دو محور (تیپ) از لشکر ۴۳ امام علی(ع) متشکل از گردان‌های مالک اشتر، المهدی(عج)، امام رضا(ع)، بلال، فجر، فتح و آماد و پشتیبانی لشکر با سازمان، پیاده از تنگه چهارزبر تا گردنه عین الکش درگیر کمک برای سد کردن حرکت تهاجمی دشمن بود. همچنین در مرحله قبل و بعد از شروع عملیات مرصاد، نیروها مأموریت‌های متعددی داشتند و چندین شهید و مجروح از فرماندة گردان گرفته تا سرباز در این عملیات تقدیم کردند (مرکز اسناد، بخش نبرد، عملیات مرصاد؛ لیست شهدا و مجروحان) (برای اطلاع از سازمان نک: رزم نیروهای خودی؛ مرکز اسناد، سند شم ۳۰۸۵۹).
تشریح عملیات در مراحل مختلف: مراحل ورود گردان‌های لشکر ۴۳ امام علی(ع) در عملیات مرصاد: استقرار گردان‌های مالک اشتر، المهدی(عج)، امام رضا(ع) در قالب محور سوم لشکر در تنگه و ارتفاعات جنوبی چهارزبر در نیمه شب سوم مرداد (بامداد چهارم مرداد)، پیوستن بخشی از گردان بلال به گردان‌های محور سوم و استقرار در یال‌های بین اردوگاه شهید شهبازی* و جاده آسفالته در احتیاط در ظهر چهارم مرداد، استقرار گردان‌های فتح، فجر، یک گروهان از گردان حمزه و آماد و پشتیبانی لشکر در قالب محور یکم لشکر در گردنه عین الکش در صبح چهارم مرداد.
عمده نیروهای محور یکم با سازمان پیاده در محل مورد اشاره مستقر شده و ضمن تشکیل خط پدافندی احتیاطی، آمادگی برای توقف دشمن یا حداقل انجام عملیات تأخیری در صورت عبور دشمن از تنگه چهارزبر را داشتند. گروهانی از گردان حمزه که همراه نیروهای محور یکم بودند، با سازمان مهندسی وارد کار شده و چند رشته خاکریز برای مواضع احتیاطی در دشت ماهیدشت احداث کرد. گردان امام حسین(ع) (تخریب) با فرماندهی امیر اسدی مستقل از این محورها و زیر نظر مستقیم فرماندهی لشکر، پل‌های بزرگ منطقه را مواد گذاری کرده بود تا در صورت عبور دشمن از تنگه چهارزبر، بنا به دستور به انهدام پل‌ها و سد کردن حرکت ستون سواره دشمن اقدام کند. در حین عملیات مرصاد (از بامداد ششم مرداد) نیز گردان‌های لشکر دو مأموریت داشتند؛ مأموریت اول پاکسازی جاده آسفالته از بقایای ماشین‌آلات منهدم شده دشمن به منظور تسهیل حرکت نیروهای خودی و دوم، ادامۀ حضور در مواضع پدافندی قبلی به مدت ۴۸ ساعت (همان).
آمار شهدا، اسرا و مجروحان: تلفات انسانی نیروهای خودی شامل نظامی و مردم عادی در مجموع ۲۳۶ نفر بود (صدرشیرازی، ص ۳۴۸). سهم لشکر ۴۳ امام علی(ع) در این نمونه، شامل هشت شهید سرباز بوده (لیست شهدای گروه ۴۳) و همچنین تعدادی از رزمندگان لشکر مجروح شدند. بجز محمدرضا دهقان فرماندة گردان مالک اشتر و رجایی معاون گردان نصر، اطلاعاتی درباره سایر مجروحان این عملیات یافت نشد (مهوار... و مشفق‌خامنه) (برای اطلاع از خسار‌ت‌های نیروهای خودی و اطلاع از آمار تلفات و خسارت دشمن نک: نیز صدر شیرازی، ص ۳۴۹).
لشکر امام علی(ع) در حد فاصل عملیات‌های آفندی (مقاطع پدافندی) و تخلیه برخی مناطق در سال پایانی جنگ: 1364 ش (حد فاصل عملیات‌های بدر و والفجر ۸): در این مقطع زمانی، گردان نصر و گروهانی از گردان‌های حمزه و بلال که از قبل در جبهه غرب خصوصاً مریوان مستقر بودند و بخشی از گردان فتح که اغلب کارهای مهندسی مهران را انجام می‌داد، همچنان درگیر مأموریت‌های گذشته در منطقه خود بود و بخشی دیگر از آنها همراهِ گردان‌های آبی و یگان دریایی در جنوب مستقر بودند. کار گردان‌های جنوب عبارت بود از: نگهداری پل عملیات بدر به مدت حدود دو ماه و سپس باز کردن آن، انتقال و نصب مجدد پل در منطقه شط‌علی که این کار عمدتاً به دست گردان المهدی(عج) صورت گرفت و اواسط کار، یگان دریایی تازه‌تأسیس لشکر وارد عمل شد. انجام امور عملیات خاکی و استحکامات لازم در رابطه با مناطق متصرفی باقی مانده در بدر، ورود به آماده‌سازی منطقه عملیاتی والفجر ۸ از هور گرفته (برای عملیات ایذایی و فریب) تا خرمشهر و شهرک ولیعصر(عج) (برای تلاش پشتیبانی)، محورهای آبادان و خسروآباد و طول رودخانه بهمنشیر (برای تلاش اصلی).
در این ارتباط، احداث و مرمت یک سری جاده و خاکریز، ساخت اورژانس، بازسازی و احیای یک باب بیمارستان مجهز قرارگاه در قالب عمل کلی و همچنین احداث ساحل موقعیت‌های مورد نیاز برای رده‌های خود لشکر، شناسایی و مطالعات چند ماه قبل از عملیات روی جنس و خصوصیات خاک و باتلاق‌های ساحل اروند، پیش‌بینی لوازمی مثل فرش‌های باتلاق‌روب برای ساحل‌سازی، انتقال و دپو و مخفی‌سازی پل‌های شناور و ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز در میان نخلستان‌های اطراف خرمشهر و حاشیه بهمنشیر و نگهداری پل‌های شناور احداثی قبلی در سطح منطقه از اهواز و هور تا خرمشهر و دارخوین، از جمله مأموریت‌های انجام شده به دست لشکر ۴۳ بود (جواهری؛ منتظری؛ بحرینی).
در این مقطع از جنگ، نیمی از سازمان گردان فجر با فرماندهی احمد نجفیان عازم اسلام‌آباد غرب گردید و مأمور احداث چندین زاغه مهمات در حومه این شهر شد (باقری).
گردان پیاده امام رضا(ع) که در آستانه عملیات والفجر ۸ تازه تشکیل شده بود، ضمن استقرار عقبه خود در اردوگاه شوشتر، گروههایی را برای تأمین امنیت اماکن و مقرهای گردان‌ها در غرب و جنوب به آنها مأمور کرده بود. یگان دریایی لشکر نیز در این زمان تشکیل و فعالیت خود را بالاخص در مرحله قبل از عملیات والفجر ۸ آغاز کرد. یک گروهان از گردان مالک اشتر در این زمان از جنوب عازم غرب شده و ضمن استقرار در حوالی ازگله به ترمیم و بهسازی پل‌ها و آبرُو‌های طول جاده مرزی شیخ صله تا دشت ذهاب و پل شهید آذرین‌پناه پرداخت.
این گروهان در شب تاسوعا یا عاشورای حسینی ۱۳۶۴ ش در حالی که تعدادی از رزمندگان در یکی از سنگرها مشغول عزاداری بودند، با حمله عناصر ضد انقلاب که از داخل خاک عراق نفوذ کرده بودند، مواجه شدند و تعدادی از نیروهای گردان از جمله فرمانده گروهان به نام صفرعلی فرخ به شهادت رسیدند و تعدادی نیز مجروح شدند. همچنین چهار نفر از آنان اسیر شدند (عظیمی؛ خزایی).
سال ۱۳۶۵ ش (حد فاصل عملیات والفجر ۹ تا کربلای ۱ و حد فاصل عملیات‌های کربلای ۱ تا کربلای ۵): گردان‌های مستقر در مریوان همچنان کارهای منطقه را انجام می‌دادند؛ خصوصاً که در آن محورها، عملیات والفجر ۹ به تازگی انجام شده و منطقه نیازمند اقداماتی در زمینه مهندسی از جمله تعریض و مرمت راه‌ها بود. گردان فتح همزمان با مریوان، درگیر کارهای مهندسی در جبهه مهران بود. در این مقطع، مأموریت‌های گردان فتح با توجه به لزوم آماده‌سازی منطقه عملیاتی کربلای ۱ در زمینه راه‌سازی و خاکریز افزایش قابل توجهی یافته بود. به همین دلیل، بخشی از گردان عملیات خاکی فجر به کمک گردان فتح آمده و نیروها وارد مأموریت آماده‌سازی منطقه مهران برای عملیات پیش‌رو شدند. گردان‌های استحکامات و تخریب نیز در این روند و در خصوص کارهای بعد از عملیات والفجر ۹ در مریوان، گروههایی را به این مناطق اعزام کرده و مشغول اجرای مأموریت‌های سازمانی خود شده بودند. در این مقطع، بقیه گردان‌های مستقر در جنوب ضمن برگزاری دوره‌های تداوم آموزش‌های تخصصی و مانور و تمرین‌های عملی، در کنار انجام مأموریت‌های مهندسی در وضعیت پدافندی یگان‌ها، به تدریج حجم زیادی از سازمان خود را به سمت خرمشهر گسیل کردند و وارد اقدامات گسترده‌ای در طول آماده‌سازی منطقه عملیات کربلای ۴ در زمینه جاده، خاکریز، استحکامات، تخریب و پل شناور شدند (باقری؛ منتظری؛ مرادی جوکار).
سال ۱۳۶۶ ش (در فواصل عملیات‌های شمال غرب و منطقه ماؤوت و حلبچه): بعد از عملیات کربلای ۵ و انتقال ثقل جنگ از جنوب به شمال غرب، گردان نصر مدتی در منطقه جنوب باقی ماند. گروههایی از این گردان و گردان‌های حمزه و فجر در عملیات کربلای ۸ در کنترل عملیاتی یگان‌های عمل کننده قرار گرفته و کارهای مهندسی آنها را در حین عملیات انجام می‌دادند که با توجه به محدودیت منطقه، حساسیت بسیار و در نتیجه، حجم زیاد آتش دشمن، تعدادی از نیروهای این گردان‌ها شهید یا مجروح شدند. گردان المهدی(عج) و یگان دریایی همچنان در جنوب باقی مانده و مأمور نگهداری پل‌های هور، کارون و بهمنشیر بودند.
در این مقطع، گردان امام حسن(ع)* به فرماندهی نورعلی احمدی‌نیا با مأموریت آماده‌سازی اردوگاه اصلی لشکر در شوشتر، برچیدن موقعیت‌های متعدد و پراکنده لشکر در استان خوزستان و جمع‌آوری و حفظ امکانات موجود در این موقعیت‌ها شروع به فعالیت کرد.
بعد از عملیات کربلای ۵ گردان فجر، بخشی از گردان نصر و باقی‌مانده گردان حمزه به منطقه ماؤوت اعزام شدند. بخش دیگری از گردان نصر در کنار گردان المهدی(عج) و یگان دریایی برای انجام کارهای مهندسی در جنوب باقی ماندند. سایر گردان‌های لشکر در طول ۱۳۶۶ ش با سازمان کامل، درگیر عملیات‌های مناطق ماؤوت و اقدامات بعد از عملیات‌های بیت‌المقدس ۲ و ۶ و والفجر ۱۰ بودند.
با توجه به فاصله نزدیک بین این سلسله عملیات‌ها در منطقه ماؤوت عراق، جداسازی مقاطعی برای پدافندی در حد فاصل این عملیات‌ها، کار آسانی نبود و عملکرد گردان‌های لشکر در حد فاصل این عملیات‌های پی‌درپی، هم اقدامات بعد از عملیات و هم مأموریت‌های آماده‌سازی قبل از عملیات به شمار می‌‌رفت که عمدتاً در مبحث هر عملیات، به آنها پرداخته شد (باقری؛ قربانی؛ قره‌گوزلو).
1367 ش (خط پدافندی گیلانغرب و سقوط یا تخلیه برخی مناطق): در چهار ماه اول ۱۳۶۷ اوضاع جنگ حقیقتاً خاص بود. در این مقطع بود که امام خمینی(ره) قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل را پذیرفت. از طرفی بنا به دلایل و ملاحظاتی، فرماندهان عالی جنگ خروج اختیاری از بخش‌هایی از مناطق متصرفی قبلی در داخل خاک عراق را برنامه‌ریزی و اجرا کردند و در بخش‌هایی از این مناطق نیز نیروهای جمهوری اسلامی، زیر فشار و حمله دشمن، عقب‌نشینی کرده و این مناطق سقوط کردند.
در جریان برخی از این وقایع، لشکر ۴۳ امام علی(ع) حضور داشت و مأموریت‌هایی را به عهده گرفته بود. همچنین گردان‌هایی از لشکر بعد از عملیات مرصاد در مدت حدوداً سه ماه در محور گیلانغرب بنا به دستور مستقر شده و مشغول مأموریت پدافند از این منطقه بودند.
سقوط مجنون: در ۴ مرداد ۱۳۶۷ ارتش عراق با به‌کارگیری وسیع سلاح شیمیایی و چند سپاه آماده خود توانست جزایر مجنون و مناطق تصرف شده در عملیات‌های خیبر و بدر را پس بگیرد (اطلس جنگ، ص ۱۰۹). در این واقعه، بخشی از گردان‌های عملیات خاکی و استحکامات و گروهی از گردان تخریب لشکر ۴۳ در حال انجام مأموریت (از جمله برش جاده با هدف کند کردن حرکت ستون زرهی دشمن) با حمله بالگردهای دشمن مواجه شدند که ضمن شهید و مجروح شدن تعدادی از رزمندگان لشکر، مصطفی اردیبهشت از بسیجیان تخریب‌چی به اسارت درآمد (صلواتیان؛ دهقان).
تخلیه حلبچه: یکی از مناطقی که نیروهای خودی بنا به تدابیر فرماندهان و به صورت اختیاری، خاک عراق را ترک کردند، شهر حلبچه و به عبارتی مناطق تصرف شده در عملیات والفجر ۱۰ بود. مأموریت لشکر در این ارتباط عبارت بود از: جمع‌آوری پل بیلی حضرت رسول(ع) از رودخانه سیروان و انتقال آن به عقبه که این کار به دست گردان مالک اشتر و گردان بلال انجام شد. مأموریت دیگر لشکر، انفجار و انهدام پل لوله‌ای داخل رودخانه سیروان در دامنه ارتفاعات گزیل و مین‌گذاری و آلوده‌سازی جاده‌های منتهی به حلبچه، یعنی جاده بالامبو و جاده‌سازان بود که این کار نیز بعد از اطمینان از خروج آخرین نیرو از یگان‌های خودی با همکاری گردان‌های تخریب و مالک اشتر، به طور کامل انجام گرفت.
با توجه به دستور فرماندهی قرارگاه مبنی بر لزوم رفتن مجید بحرینی به منطقه جنوب، ایشان همراه ذبیح‌الله قربانی مسئول معاونت عملیات لشکر عازم جنوب شد و مسئولیت محور در منطقه به فریدون مهوارعسگری، جانشین معاونت عملیات یگان واگذار گردید (دهقان؛ قدیمی).
مأموریت پدافندی در گیلانغرب: در اواخر مرداد ۱۳۶۷ از قرارگاه مقدم غرب (نجف) به فرماندهی لشکر ۴۳ امام علی(ع) ابلاغ شد که برابر اطلاعات واصله، احتمال نفوذ و حمله منافقین در آخرین شبِ قبل از اجرای آتش‌بس بین نیروهای جمهوری اسلامی ایران و کشور عراق در طول نوار مرزی دو کشور (بر اساس قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل ساعت شروع آتش‌بس، ۶ صبح ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ تعیین شده بود) وجود دارد؛ لذا به لشکر اعلام کردند در ۲۸ مرداد ۱۳۶۷ در منطقه مستقر شده و مأموریت پدافندی خود را آغاز کند. گردان‌های امام رضا(ع)، مالک اشتر، المهدی(عج)، فجر و بلال از شمال رودخانه کنگاکوش در طول شانزده کیلومتر از نوار مرزی (که پیش‌تر، تعداد بسیار کمی از نیروهای تیپ مسلم بن عقیل(ع) در آنجا حضور داشتند) مستقر شده و مأموریت خود را آغاز کردند که بنا به دستور قرارگاه، حدود سه ماه ادامه داشت و در طول این مدت نیروهای حافظ صلح (ناظر بر آتش‌بس) سازمان ملل مدام مراجعه می‌کردند و مختصات دقیق مواضع استقراری نیروهای دو طرف را روی نقشه کنترل کرده و گزارش می‌دادند.
در این مأموریت با توجه به مجروح شدن محمدرضا دهقان، معاون او غفار قدیمی، فرماندهی گردان مالک را بر عهده داشت. سایر فرماندهان گردان‌ها به صورت نوبتی و با توجه به مأموریت‌های مهندسی در نقاط دیگر، یا خود در این منطقه حضور داشتند و یا معاون گردان را در منطقه مستقر می‌کردند. با توجه به اینکه ذبیح‌الله قربانی یکی دو روز بعد از استقرار نیروها در خط، به کرمانشاه و برای مأموریت‌های دیگر رفت، فرماندهی این محور به عهده فریدون مهوارعسگری، جانشین عملیات لشکر و جواد قره‌گوزلو (وحیدی‌نیک) بود (قدیمی؛ قره‌گوزلو؛ قربانی).
در این مأموریت، پنج نفر از رزمندگان لشکر شامل سه سرباز و دو بسیجی به شهادت رسیده و تعدادی نیز مجروح شدند. در لیست ارسالی از گروه مهندسی ۴۳ امام علی(ع) درباره این مأموریت، اطلاعات دقیقی در دست نیست (لیست شهدا و مجروحان گروه مهندسی ۴۳).
آمار شهدا، اسرا و جانبازان: مجموع شهدای لشکر ۴۳ امام علی(ع)، 228 نفر شامل ۵۳ رسمی، افتخاری و قراردادی، ۱۳۰ سرباز و ۴۵ بسیجی است. از مجموع شهدای رسمی، دو نفر شهدای مدافع حرم هستند که در سوریه به شهادت رسیدند. همچنین در طول جنگ ۱۲۷ نفر از نیروهای پایور لشکر مجروح شدند (لیست شهدا و مجروحان گروه ۴۳).
در جریان حمله ضد انقلاب به مقر گروهانی از گردان مالک اشتر، برخی مسئولان گردان از اسارت چهار نفر از سربازان این گروهان خبر دادند و از طرفی در جریان سقوط مجنون در تیر ۱۳۶۷، مصطفی اردیبهشت از نیروهای گردان تخریب به اسارت دشمن درآمد. البته در یگان هیچ اطلاعاتی در این باره درج نشده است (صلواتیان؛ خزایی).
شهدای شاخص یگان: از جمله شهدای شاخص یگان از این قرارند: سعید (جعفر) شجاعی‌فرد و حسن صارمی. هر دو معاون فرمانده لشکر بودند؛ یحیی قره‌چلوئی و حمید گودرزی، مسئول طرح و عملیات و فرمانده محور (تیپ) عملیاتی لشکر؛ بختیار جمور فرماندة عملیات لشکر و فرماندة محورهای جنوبی؛ صادق شجاعی‌فرد و علی ابدی فرمانده معاونت اطلاعات عملیات؛ صفدر ترکمان فرمانده گردان عملیات خاکی حمزه؛ مرادقلی کوروندی فرمانده طرح و عملیات و محور عملیاتی لشکر در غرب کشور؛ رستمعلی زارعی فرمانده اطلاعات‌عملیات لشکر در غرب کشور؛ رحیم طاوه‌ای جانشین گردان عملیات خاکی نصر؛ مجید محمدنژاد جانشین گردان عملیات خاکی فتح؛ علی عاصمی و امیر اسدی فرماندهان گردان تخریب؛ علی‌اکبر احمدوند جانشین معاونت پرسنلی لشکر؛ تقی طاهری جانشین گردان عملیات خاکی حمزه؛ علی‌اکبر احمدی جانشین موتوری لشکر؛ داراب خزلی مسئول پرسنلی گردان المهدی(عج) و سیاوش عیسی‌نژاد فرمانده گروهان از گردان فجر (لیست شهدا و مجروحان گروه ۴۳).
پادگان‌ها و محل استقرار یگان (ثابت تاکتیکی): الف) محل‌های استقرار ثابت: لشکر امام علی(ع) در غرب، موقعیت استقرار ستادی به نام پادگان امام حسن مجتبی(ع) واقع در بلوار شهید کشوری، روبه‌روی ترمینال اتوبوس‌های بین‌شهری کرمانشاه داشت. همچنین سه موقعیت ثابت صفی شامل اردوگاه شهدای والفجر ۸ در حوالی روستای سمنگان، حد فاصل شهرهای صحنه و بیستون، محل استقرار گردان‌های لشکر و پادگان پنج پله، محل استقرار برخی گردان‌ها، مرکز آموزش‌های سربازی و تخصصی مهندسی در دامنه ارتفاعات و روبه‌روی مرکز پشتیبانی غرب و بخشی از فضای پادگان صالح‌آباد ارتش در کرمانشاه، محل استقرار برخی از گردان‌ها در مقطعی از دوران بعد از جنگ بوده است.
در جنوب نیز مقر قبلی مهندسی منطقه ۸ در کنار جاده ماهشهر و نزدیک گلف و موقعیت ستادی لشکر ۴۳ در محوطه سیلوی شکسته اهواز تعیین شده بود. همچنین دو موقعیت در غرب کارون در دارخوئین بود که موقعیت اول محل استقرار عقبه گردان عبور از آب المهدی(عج) و یگان دریایی واقع در روبه‌روی انرژی اتمی و هوانیروز اصفهان و موقعیت دوم در شمال دارخوین روبه‌روی پادگان حمید به نام موقعیت شهید بروجردی بود که عمده گردان‌ها هنگام مأموریت به جنوب در این موقعیت مستقر می‌شدند و در کنار آنها یک مرکز آموزش نیز فعال بود.
همچنین موقعیتی در کنار جاده شوشتر به دزفول به منزله عقبه اصلی لشکر در منطقه جنوب پیش‌بینی و در حال آماده‌سازی بود که با انتقال ثقل میدان نبرد از جنوب به شمال غرب در ابتدای ۱۳۶۶ ش، استقرار یگان در این مکان منتفی شد.
ب) محل‌های استقرار تاکتیکی: لشکر ۴۳ امام علی(ع) مشابه دیگر یگان‌های سپاه، به تناسب مأموریت‌هایی که داشت، در محورهای مختلف عملیاتی دارای مقرها و بنه‌های موقتی و تاکتیکی متعدد بود که قطعاً با گذشت دهه‌ها از جنگ یادآوری و ذکر دقیق موقعیت و مختصات جغرافیایی آنها امکان‌پذیر نیست (حکیمی؛ منتظری؛ باقری). موقعیت شهید بروجردی واقع در سه‌راه کیاندشت در ابتدای ورودی هور از جاده جفیر، موقعیت‌های متعدد در داخل هور از جاده شهید همت تا شط‌علی برای گردان‌های مستقر و حاضر در عملیات بدر، موقعیت شهید جهان‌تیغ در سه‌راهی جفیر و شرق جاده اهواز – خرمشهر، اولین محل استقرار گردان‌های لشکر برای ورود به عملیات بدر، بخشی از موقعیت‌های تاکتیکی بودند. تعدادی از گردان‌های لشکر در ۱۳۶۴ ش مدتی در یک اردوگاه موقت در شوش دانیال و غرب رودخانه کرخه به نام موقعیت شهید بهشتی مستقر بودند.
همچنین مقرهایی در داخل شهرهای آبادان و خرمشهر خصوصاً زیر دال‌های تخریب شده پل بتونی خرمشهر، شهرک ولیعصر(عج)، نهر عرایض، پل نو، قفاس، ابوشانک، اروندکنار و داخل شهر بندری فاو در عملیات‌های والفجر ۸ و کربلای ۴، ۵ و ۸ به علاوه موقعیت‌هایی به نام شهید سعید، شهید گودرزی، شهید یحیی، شهید جمور در منطقه شلمچه که از شرق جاده اهواز در ۲۵کیلومتری خرمشهر تا ده شلمچه و محورهای مختلف شلمچه از جمله پنج‌ضلعی، جزیره بوارین و حوالی نهر جاسم و شهرک دوئیجی پراکنده بودند.
علاوه بر آن، مقرهای تاکتیکی فراوانی در غرب کشور از چنگوله تا ماؤوت عراق وجود داشت؛ برای مثال، در عملیات کربلای ۱ و والفجر ۵، مقرهای متعددی از حاشیه رود کنجان‌چم تا نزدیکی دهلران و در روستاهای هرمزآباد، بهرام‌آباد، شهر مهران، چنگوله و ارتفاعات قلاویزان به منظور استقرار گردان‌های عمل‌کننده و بنه مخابراتی و پشتیبانی وجود داشت.
در عملیات‌های والفجر ۹، والفجر ۱۰ و تخلیه حلبچه، زیرمجموعه‌های لشکر، مقرهای تاکتیکی زیادی در منطقه داشتند که اغلب در مریوان، دوآب، حلبچه، کنار رودخانه سیروان در دامنه ارتفاع گزیل، مله‌خور، شیلر و کانی‌خیاران بودند. در مجموع، عملیات‌های ماؤوت در سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ موقعیت شهید یحیی در نزدیک سه‌راهی مرگ و دامنه ارتفاعات سرگلو مرکز اصلی استقرار گردان‌ها بود و مجموعاً در ارتفاعات گلان، منطقه بوالحسن، حاشیه رودخانه مرزی گلاس، داخل ماؤوت و ارتفاعات ژاژیله و پشت ارتفاعات گردهرش و قامیش، گردان‌های لشکر در مقرهای تاکتیکی متعددی مستقر بودند. از مهم‌ترین این مقرها می‌توان به مرکز فرماندهی لشکر بر فراز ارتفاعات گلان و بنه تدارکاتی لشکر، موقعیت شهید حاج احمد عسگری و مقر گردان پل‌سازی مالک اشتر در یال‌های شمال جاده بوالحسن به نام موقعیت شهید ابدی اشاره کرد (اکبری، جواهری، ربیعی).
استان و یا شهر پشتیبانی کننده یگان: در وضعیت حاکم بر سازمان واحد مهندسی رزمی منطقه ۷، عمده نیروها و مدیران لشکر را افرادی از استان‌های همدان، کرمانشاه، تهران و بعضاً ایلام تشکیل می‌دادند تا اینکه به منظور حفظ فرماندهان و نیروهای مدیر و متخصص سابق در جایگاه‌های حساس یگان، در ۱۳۶۴ ش، استان گیلان رسماً استان پشتیبان تعیین شد و پشتیبانی نیرویی و تدارکاتی قابل توجهی از سوی سپاه استان گیلان به عمل آمد تا اینکه در اوایل ۱۳۶۶ ش یگان پشتیبان لشکر از گیلان به خراسان تغییر کرد و ورود نیروها و مدیرانی از این استان به لشکر آغاز شد. پس از جنگ، دوباره پشتیبانی نیرویی لشکر به استان همدان محول گردید (مهوار... و مشفق...، ص ۵۵۹ ـ ۵۶۰).
وضعیت یگان بعد از جنگ: لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع) بعد از جنگ همچنان درگیر مأموریت‌های متنوع و پرحجم و خدمت‌رسانی در زمینه‌های متعدد بود. مأموریت‌هایی از جمله ادامه مأموریت‌های مهندسی دفاعی اغلب در مناطق غرب کشور، پاکسازی مناطق آلوده از زمان جنگ، تفحص پیکرهای پاک شهدای بجا مانده در مناطق عملیاتی، امداد و نجات در حوادث غیر مترقبه در قالب گروهان امداد ناصرین، ورود قوی و مؤثر در عرصه‌های سازندگی کشور با ایجاد مؤسسه عمرانی امام علی(ع) و شروع کار سازندگی با اجرای قطعه سوم اتوبان تهران - ساوه، تداوم آموزش‌های عمومی و تخصصی، بازسازی و به‌روز کردن ماشین‌آلات و تجهیزات سازمانی، ارتباط با بسیج و فراخوانی و اردوهای مرتبط با بسیجیان، ارائه خدمات بهداشتی و واکسیناسیون در بیماری کرونا، مأموریت‌های بستن مرز و امنیت پایدار، کمک به امنیت داخلی و مقابله با اغتشاشات، ساخت پادگان و منازل سازمانی و زاغه‌های مهمات و پروژه‌های فیبر نوری بوده است.
مدتی بعد از جنگ و در قالب سازمان نوین سپاه که ساختار سازمانی یگان‌های تخصصی سپاه از تیپ و لشکر به گروه‌های تخصصی تغییر کرد، لشکر ۴۳ امام علی(ع) به گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیرعامل امام علی(ع) تغییر سازمان داد. همچنین در قالب طرح آمایش سرزمینی، محل استقرار دائمی لشکر از کرمانشاه و اهواز به استان همدان منتقل گردید و پادگان عقبه اصلی یگان در نزدیک روستای جوزان شهرستان ملایر به اسم پادگان مالک اشتر مستقر شد (همان دو، ص ۵۶۳ ـ ۵۶۴ و گزارش‌های مکتوب گروه ۴۳).
مآخذ: ابوالفتحی‌نژاد، علی (فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۸۹ ش؛ اکبری، ابراهیم (فرمانده گردان عملیات خاکی و راه فتح)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ باغشنی، احمد (جانشین معاونت آماد و پشتیبانی لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف بهمن ۱۳۹۸؛ باقری، صیدمراد (فرمانده گردان عملیات خاکی و راه فجر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ بحرینی، مجید (سردار فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ برزمهری، مجید (سردار فرمانده مهندسی سپاه منطقه ۲ نجف)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ بشیری گنبدی، عباس (سردار، فرمانده گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیرعامل امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ پاکمهر، هادی (مسئول قبضه پدافند ضد هوایی)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ جواهری، علیرضا (فرمانده گردان‌های پل امام حسن(ع) و عملیات خاکی نصر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ حکیمی، محمد (فرمانده گردان عملیات خاکی و راه حمزه)، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ خزایی، امین‌الله (جانشین گردان‌های مالک اشتر و فجر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ دباغی، علیرضا (فرمانده محور عملیاتی لشکر)، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ درودیان، محمد، از خرمشهر تا فاو، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۸ ش؛ دهقان، محمدرضا (فرمانده گردان پل مالک اشتر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ ذوقیان، حمید (جانشین فرمانده لشکر ۴۳ امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ ربیعی، بهرام (فرمانده گردان المهدی(عج))، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ رشادی، احمد (سردار فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، بخش نبردها و اسناد؛ ستاری‌وفایی، محمد (سردار فرمانده مهندسی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا(ص) سپاه)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ شفیعی، ابراهیم (فرمانده گروهان از گردان فجر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ شهرآبادی، سید جواد (رئیس ستاد لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ شیخ بابایی، رضا (فرمانده گردان بلال)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۷؛ صبوری‌منش، علی (سردار فرمانده گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیر عامل سپاه)، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ صدرشیرازی، محمدعلی، عملیات مرصاد و سرنوشت منافقین، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ ش؛ صلواتیان، قربانعلی (فرمانده گردان تخریب لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ طباطبایی، سید ابوالقاسم (سردار فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ عافیتی، هاشم (جانشین گردان استحکامات بلال)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ عطارزاده، محمدرضا (سردار فرمانده لشکر ۴۲ مهندسی قدر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ عطشانی، عبدالعلی (فرمانده گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیر عامل امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ عظیمی، محمدنظر (سردار فرمانده تیپ انصارالرسول(ص) جوانرود)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران، مرز و بوم، ۱۳۹۱ ش؛ قدیمی، غفار (جانشین گردان پل مالک اشتر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ قربانی‌سرشت، ذبیح‌الله (فرمانده اطلاعات‌عملیات لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ قره‌گوزلو، جواد (فرمانده گردان مالک اشتر)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ قهری، حمیدرضا (مسئول پشتیبانی گردان عملیات خاکی و راه فتح)، مصاحبه با مؤلف، بهمن ۱۳۹۸؛ لیست شهدا و جانبازان گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیرعامل امام علی(ع)؛ مرادی جوکار، علی‌اکبر (جانشین فرماندة گردان فتح)، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ منتظری، غلامرضا (فرمانده گردان المهدی(عج))، مصاحبه با مؤلف، اسفند ۱۳۹۷؛ موحد، حمیدرضا (رئیس ستاد لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(عج))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ مهوارعسگری، فریدون و مشفق‌خامنه، تاریخ شفاهی سردار مجید بحرینی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، در دست چاپ؛ میرزایی، رضا، حماسه‌های نامداران گمنام (روایت سردار جانباز رضا میرزائی از آغاز انقلاب تا پایان دفاع مقدس)، تهران: بنیاد حفظ آثار و...، ۱۳۹۴؛ نانکلی، ناصر (سردار فرمانده گروه ۴۳ مهندسی و پدافند غیر عامل امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ هاشمی شعاع، سید علی (فرمانده یگان دریایی)، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲؛ همتی، حسین (سردار فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی امام علی(ع))، مصاحبه با مؤلف، اردیبهشت ۱۴۰۲
/فریدون مهوارعسگری/