افخمی اردکانی، محمد (5 مهر ۱۳۴۳-22 مرداد ۱۳۶۴)، فرمانده محور شناسایی واحد اطلاعات‌وعملیات لشکر ۴۱ ثارالله نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
محمد اردکانی افخمی در شهر اردکان* استان یزد* زاده شد. پدرش حسین، کشاورز و مادرش، فاطمه‌بِیگم سرافراز اردکانی، خانه‌دار بود. محمد سه برادر و پنج خواهر داشت. در دورۀ کودکی ازطریق خانواده با مسائل مذهبی آشنا شد. دورۀ ابتدایی را در دبستان باباطاهر (فردوسی کنونی) زادگاهش گذراند و دورة راهنمایی را در مدرسة حافظ گذراند در همین دورة تحصیلی، در جریان مبارزات سیاسی ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی دوم (1320-1357 ش) قرار گرفت و افزون‌بر حضور در راه‌پیمایی‌ها، به ترغیب دیگر نوجوانان برای شرکت در اعتراضات پرداخت و به همین سبب بارها، ناظم مدرسه وی را تنبیه کرد (ادارۀ ثبت‌احوال ... ؛ افخمی اردکانی، مهدی).
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، افزون‌بر تحصیل، در فعالیت‌های فرهنگی مسجد کوشک‌نو شرکت می‌کرد و هم‌زمان، به کشاورزی، دامداری و گاه بنایی می‌پرداخت (ادارۀ آموزش‌وپرورش ... ؛ افخمی اردکانی، مهدی).
یک سال پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران (31 شهریور ۱۳۵۹)، محمد با گذراندن دورۀ آموزش عمومی نظامی در اردوگاه هِرِشت اردکان، در آذر ۱۳۶۰، به کرمانشاه اعزام شد و در همین مأموریت، در قالب نیروی تک‌ور در عملیات مطلع‌الفجر (20 آذر ۱۳۶۰)، در جبهۀ میانی، گیلانغرب ـ شیاکوه، با هدف آزادسازی بخشی از مناطق شمال غربی گیلانغرب، حضور یافت (سپاه ... ، اطلاعات ... ؛ کمالی اردکانی)؛ پس‌ازآن، به لشکر ۸ نجف اشرف پیوست و عضو واحد اطلاعات‌وعملیات شد و در عملیات والفجر مقدماتی (17 بهمن ۱۳۶۱)، در جبهة جنوبی، شمال چزابه، به‌منظور پیشروی به سوی العمارة عراق و تهدید آن از شرق، شرکت کرد (سپاه، خلاصه ... ؛ هاتفی).
محمد چند ماه بعد، مسئول تیم شناسایی شد و در عملیات والفجر ۴، در ۲۷ مهر ۱۳۶۲، در جبهة شمالی در منطقة سلیمانیه ـ پنجوین با هدف تصرف درة شیلر و پنجوین، انسداد معابر تردد ضد انقلاب حضور یافت. او پس از مدت‌ها حضور در لشکر ۸ نجف، در ۱۵ آبان ۱۳۶۲، عضو رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اردکان شد و بلافاصله، به تیپ مستقل پیادة ۱۸ الغدیر* یزد رفت و عضو اطلاعات‌وعملیات تیپ شد (هاتفی؛ سپاه، اطلاعات؛ کمالی اردکانی) و اندکی بعد، فرماندهی یکی از گروهان‌های گردان امام حسین(ع)* را بر عهده گرفت و در عملیات خیبر (3 اسفند ۱۳۶۲)، در جبهة جنوبی، تالاب هورالهویزه (هورالعظیم، غرب دشت آزادگان) با هدف عبور از هور و تهدید بصره، شرکت کرد. بعد از عملیات خیبر، به لشکر ۴۱ ثارالله پیوست و در واحد اطلاعات‌وعملیات لشکر با سمت عنصر شناسایی، چند مأموریت انجام داد. در اواخر سال ۱۳۶۳ ش، به‌سبب خدمات شایسته به فرماندهی محور شناسایی ارتقا یافت و سرانجام، در یکی از مأموریت‌های شناسایی، براثر اصابت ترکش به شهادت رسید. مزار وی در بهشت شهدای اردکان است (کمالی اردکانی؛ سپاه، گواهی ... ، خلاصه؛ فرهنگ ... ، ذیل نام؛ میرخلیلی).
پشتکار ویژگی بارز شهید محمد افخمی اردکانی بود. او در جلسات قرآن و عزاداری حضور می‌یافت. به نماز بسیار اهمیت می‌داد و برادرانش را به تحصیل و شرکت در نماز جماعت سفارش می‌کرد. شهید افخمی فردی کم‌حرف و آرام و درعین‌حال، رزمنده‌ای شجاع و قاطع بود (افخمی اردکانی، مهدی؛ سپاه، همان؛ تحقیقات ... ، بش؛ کمالی اردکانی).
در وصیت‌نامۀ شهید آمده است: «به برادران دینی خود توصیه می‌کنم که شماها وارث اسلحۀ از دست افتادة من هستید. وصیت می‌کنم که تا آخرین قطرة خون خود با دشمنان اسلام بجنگید و همیشه گوش به فرمان امام خمینی (ره) باشید و من از برادران خود می‌خواهم که پدر و مادر مرا یاری دهند و آن‌ها را به صبر توصیه کنند. مادر، به یاد فرزندانی باش که بدن پاره پارة آنان را مادرانشان هم ندیدند که توسط مزدوران شرقی و غربی، فداییان خلق، منافقین و کومله، که آن‌ها از ستون پنجم در ایران هستند، کشته شده‌اند و هیچ رحمی به آنان نکردند و حتی عده‌ای از برادران ما را با بی‌شرمی سر بریدند و عده‌ای را زنده زنده زیر خاک کردند» (بش).
مآخذ: ادارۀ آموزش‌وپرورش شهرستان اردکان، کارنامۀ تحصیلی دورۀ راهنمایی، سند مورخ ۱۳۵۷ ش، سند بش، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد؛ ادارۀ ثبت‌احوال شهرستان اردکان، شناسنامه، سند مورخ ۱۴ اسفند ۱۳۴۳، سند بش، موجود در همان‌جا؛ افخمی اردکانی، محمد، وصیت‌نامه، سند بی‌تا، سند بش، موجود در همان‌جا؛ افخمی اردکانی، مهدی (برادر شهید)، مصاحبه با مؤلف، ۶ آبان ۱۳۹۸؛ تحقیقات منتشرنشدة کنگرة بزرگداشت سرداران شهید استان یزد (فرم ویژۀ اطلاعات شهید محمد افخمی اردکانی)، بی‌تا، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد؛ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی استان یزد، اطلاعات مأموریتی، سند بی‌تا، سند بش، موجود در همان‌جا؛ همان، خلاصۀ اطلاعات پرسنلی، سند بی‌تا، سند بش، موجود در همان‌جا؛ همان، گواهی شهادت، سند مورخ ۱۳۶۴ ش، سند بش، موجود در همان‌جا؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ کمالی اردکانی، جواد (فرمانده وقت اطلاعات‌وعملیات تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر)، مصاحبه با مؤلف، ۱۳ آبان ۱۳۹۸؛ میرخلیلی، سید حبیب‌الله (فرمانده شهید)، مصاحبه با همو، ۱۷ آبان ۱۳۹۸؛ هاتفی، علی (هم‌رزم شهید)، مصاحبه با همو، ۹ آبان ۱۳۹۸.
/ محمدحسین کاظمی/