امداد و درمان جنگ استان یزد، ستاد، سازمانی موقت با هدف پشتیبانی امور مرتبط با امداد و درمان مجروحان جنگی استان یزد.
با آغاز جنگ عراق بر ضد ایران در شهریور ۱۳۵۹، کار امداد و انتقال مجروحان، برنامۀ متمرکز و منسجمی نداشت تا آنکه با تشکیل قرارگاههای عملیاتی در اواخر سال ۱۳۶۰ ش، نخست، ستاد امداد و درمان در قرارگاههای جنوب، غرب و شمال‌غرب و به‌دنبال آن، بهداری قرارگاه‌ها شکل گرفت. در ادامه، در ۱۳۶۴ ش، تصمیم برای تشکیل سیستم متمرکز امداد و انتقال مجروحان از جبهه به استان‌های مربوطه به‌صورت جدی پیگیری و یک سال بعد، به‌سبب ضرورت‌های جنگ، تیپ امداد و انتقال با هدف سازمان‌دهی و هدایت منسجم و متمرکز امور مرتبط با امداد، درمان و نیز انتقال مجروحان در مناطق جنگی با ایجاد ستادهای امداد و انتقال مجروحان به‌صورت زمینی و هوایی و نیز گردان‌های امداد و انتقال زمینی، هوایی و دریایی تشکیل شد (غنجال و دیگران، ص ۲۹۲).
دراین‌بین، در اوایل آذر ۱۳۶۵، در استان یزد*، ستادی با هدف پشتیبانی امور مرتبط با امداد، درمان و انتقال رزمندگان مجروح استان، زیرنظر استاندار وقت، حبیب‌الله بی‌طرف شکل گرفت که مأموریت آن را مصطفی قاسمی فیروزآبادی، از فعالان یزدی حوزۀ دارو و درمان، بر عهده داشت. این ستاد فعالیت خود را با ایجاد شورایی متشکل از نمایندگان نهادهای لشکری و کشوری ازجمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یزد، دانشگاه علوم پزشکی، سازمان هلال‌احمر، استانداری، دفتر امام‌جمعه و جهاد سازندگی آغاز کرد (قاسمی فیروزآبادی). فعالیت آن‌ها طبق آیین‌نامۀ ستاد مرکزی امداد و درمان جنگ شامل شرح اهداف، وظایف، تشکیلات اداری، ارتباطات و نحوۀ عملکرد، میزان اعتبار مالی و صرف آن بود. بعد از تشکیل این ستاد در یزد، در بهمن ۱۳۶۵، شورای مرکزی اصناف یزد بنابر اعلام آمادگی خود، به عضویت این ستاد درآمد (شورا ... ). این ستاد پس از تشکیل، بیست دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس و اقلامی مانند پتو، ملحفه و تُشک ابری برای مجروحان را به مناطق جنگی ارسال کرد (ستاد مرکزی ... ).
عمده‌ترین فعالیت ستاد افزون‌بر جمع‌آوری کمک‌های مردمی اعم از نقدی و غیر‌نقدی، هماهنگی با دیگر نهادها درزمینۀ خدمات درمانی بود: هماهنگی با رئیس بیمارستان‌هایی چون شهید بهشتی و اعصاب و روان برای پذیرش مجروحان، راه‌اندازی سالن ورزشی شهید صدوقی با قراردادن تخت‌های بیمارستانی و تجهیزات آن و فعالیت پذیرش، درمان و خدمت‌رسانی در بیمارستان‌های استان (قاسمی فیروزآبادی). از دیگر فعالیت‌های این ستاد توسعۀ نقاهتگاه‌ها و بازدید از مجروحان در آنجا و بررسی و رفع نیاز‌های آنان بود؛ به‌طوری‌که برای نخستین‌بار در یزد، آمار پذیرش و درمان مجروحان به حدود دوهزار تن رسید که با‌توجه‌به وضعیت آن دوره، بسیار درخور اهمیت بود (همو؛ امور ... ). بر همین اساس، ستاد امداد و درمان استان یزد یکی از فعال‌ترین ستادهای درمانی کشور به شمار می‌رفت (قاسمی فیروزآبادی).
در محور درمانی، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی یزد ازجمله بیمارستان علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد* با در‌اختیارگذاشتن همۀ امکانات درمانی و پزشکی از ستاد امداد و درمان پشتیبانی کرد. این ستاد در پشتیبانی از بهداری تیپ مستقل ۱۸ الغدیر این استان، که در پادگان شهید عاصی‌زاده* در پانزده‌کیلومتری جادۀ اهوازـ اندیمشک، بود، بیشترین کوشش را کرد (قاسمی فیروزآبادی). از دیگر فعالیت‌های این ستاد در بخش اجتماعی قدردانی از تلاش‌های شبانه‌روزی کادر درمان بود (ستاد مشترک ... ).
ستاد امداد و درمان یزد در پشتیبانی خدمات درمانی با تشکیل و اعزام گروه‌های پزشکی عادی و اضطراری شامل پزشک، پرستار و کادر درمان، در عملیات‌های مختلف، تخلیۀ مجروحان از مناطق عملیاتی و انتقال آن‌ها به بیمارستان‌های صحرایی یا مراکز مجهز‌تر را بر عهده داشت (افخمی‌عقدا).
در سال‌های پایانی جنگ، پس از انجام‌دادن این فعالیت‌ها، روند درمان مجروحان جنگی به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی محول و همۀ امکانات ستاد به این بنیاد منتقل شد (قاسمی فیروزآبادی). در سال‌های پس از پایان جنگ تحمیلی نیز همسو با تشکیل معاونت درمان بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، اقدامات مؤثر این ستاد با درمان جانبازان و آزادگان جنگ ادامه یافت و با تشکیل معاونت درمان گروه پزشکی و گروه تخصصی ارتوپد، به بررسی پرونده‌ها و آزمایش‌ها، انجام‌دادن معاینات و تعیین درصد جانبازان جنگ، وسایل موردنیاز پزشکی را در اختیار آن‌ها گذاشت (همو)؛ همچنین، با کمک این ستاد آسایشگاه جانبازان قطع نخاع در یزد تأسیس شد. با بازگشت تدریجی آزادگان، این ستاد روند خدمات و فعالیت خود را با تعیین وقت و دعوت از آزادگان برای تشکیل پرونده و درمان اورژانسی پی گرفت؛ بدین‌ترتیب که با تکمیل فرم اطلاعات آزاده و سوابق بیماری وی در اردوگاه‌های عراق، پرونده تشکیل می‌داد و افزون‌بر صدور دفترچۀ بیمه، به درمان آن‌ها اقدام می‌کرد که از آن جمله می‌توان به خدمات دندان‌پزشکی در مراکز طرف قرارداد اشاره کرد که در کمتر استانی انجام شد؛ همچنین، اعزام مجروحان برای درمان، به مراکز مربوطه و تهران ازطریق هواپیمایی جمهوری اسلامی مرکز یزد با درخواست سهمیۀ پرواز از اقدامات دیگر این ستاد بود (ستاد مرکزی).
مآخذ: افخمی‌عقدا، میرزا عباس (جانشین وقت رئیس ستاد و امداد درمان یزد)، مصاحبه با ولی سلطانی گِردفرامرزی، ۱۴ شهریور ۱۳۹۵؛ امور اجتماعی استانداری یزد، ارائۀ خدمات به مجروحان، سند مورخ ۹ تیر ۱۳۶۷، شم بازیابی ۷/3860، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد؛ ستاد مرکزی امداد و درمان جنگ نخست‌وزیری، درمان مجروحان، سند مورخ ۱۵ دی ۱۳۶۵، شم بازیابی ۵۳۸۴، موجود در همان‌جا؛ ستاد مشترک امداد و درمان یزد، افطاری، سند مورخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۶۷، شم بازیابی ۲۲۰۴، موجود در همان‌جا؛ شورای مرکزی اصناف یزد، اعلام آمادگی در ستاد امداد و درمان جنگ استان یزد، سند مورخ ۲۲ دی ۱۳۶۵، شم بازیابی ۱/14927، موجود در همان‌جا؛ غنجال، علی و دیگران، «تیپ امداد و انتقال در جنگ عراق علیه ایران»، طب نظامی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی بقیببب‌الله(عج)، 1383 ش، شم ۶؛ قاسمی فیروزآبادی، مصطفی (رئیس وقت ستاد امداد و درمان استان یزد)، مصاحبه با ولی سلطانی گردفرامرزی، ۱۴ شهریور ۱۳۹۵.
/ سید ناصر امامی میبدی/