امور مهاجرین جنگ تحمیلی استان یزد، بنیاد، نهادی با هدف رفع مشکلات و تأمین نیازهای مادی و معنوی مهاجران جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در استان یزد.
تجاوز رسمی ارتش عراق به خاک ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ سبب شد شمار بسیاری از مردم مناطق مرزی بی‌خانمان و آواره شوند و به‌اجبار، به دیگر نقاط ایران ازجمله یزد* مهاجرت کنند؛ بدین‌ترتیب، در آبان ۱۳۵۹، ستادی برای رسیدگی به امور جنگ‌زدگان زیرنظر ۀآیت‌الله محمد صدوقی*، از روحانیان مبارز و برجستة یزد، با هدف پذیرش جنگ‌زدگان استان‌های مرزی و کمک‌رسانی به آن‌ها، با همکاری استانداری و نهادهای دولتی، دادسرای انقلاب اسلامی، جهاد سازندگی و بنیاد مستضعفان و صندوق قرض‌الحسنۀ امام رضا(ع) تشکیل شد. دراین‌بین، رسیدگی قانونی و صدور حکم دربارۀ خانه‌های خالی و تحویل آن‌ها به جنگ‌زدگان، جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردم و تهیۀ مایحتاج موردنیاز این افراد بر عهدۀ دادسرای انقلاب اسلامی و صندوق قرض‌الحسنۀ امام رضا(ع) بود. هم‌زمان، این ستاد ازطریق صداوسیمای یزد، آمادگی خود را برای پذیرش جنگ‌زدگان در این استان به ایشان اعلام کرد (ستاد ... ).
ازجملۀ اقدامات این ستاد به‌منظور کمک‌رسانی به مردم جنگ‌زده در ۱۳۵۹ ش، اسکان آنان در خانه‌های خالی از سکنه بود که با اطلاع‌رسانی شوراهای محلی و حضور نمایندۀ دادستان انقلاب انجام شد. افزون‌بر این، هر ساختمانی اعم از دولتی یا عمومی، که درخور سکونت بود، در اختیار مهاجران قرار گرفت (استانداری ... ، حکم)؛ همچنین، برای رسیدگی به مشکلات امور مهاجران هر پنجشنبه، جلسه‌ای با حضور اعضا در هلال‌احمر یزد برگزار می‌شد (همان؛ نیز ستاد). از بدو تأسیس این ستاد در استان تا ۲۹ دی ۱۳۵۹، حدود شش‌هزار تن جنگ‌زده زیرپوشش خدمات آن قرار گرفتند (جمعیت ... ).
حدود هفت ماه پس از تشکیل ستاد رسیدگی به امور جنگ‌زدگان در یزد، در خرداد ۱۳۶۰ به دستور محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر وقت، بنیادی با نام «بنیاد جنگ‌زدگان» زیرنظر وزارت کشور تأسیس شد که وظیفۀ آن برنامه‌ریزی و هماهنگی فعالیت‌های کمک‌رسانی به مردم جنگ‌زده در کشور بود؛ بدین‌ترتیب، ستاد رسیدگی به امور جنگ‌زدگان، به بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی استان یزد تغییر نام داد. با تشکیل بنیاد امور جنگ‌زدگان استان یزد، معاودین (ایرانیان مقیم عراق) که براساس آخرین آمار، شمار آن‌ها بالغ‌بر سه‌هزار تن بود، نیز زیرپوشش آن قرار گرفتند (بنیاد ... ). فعالیت‌های این بنیاد عبارت بود از: رسیدگی به وضع زندگی مهاجران و تأمین مایحتاج آن‌ها، انتخاب و آماده‌سازی مکان‌های مناسب مانند مدرسه و مجتمع مسکونی متعلق به کارخانه‌های یزد ازجمله کارخانۀ یزدباف، برای اسکان مهاجرانی از استان‌های خوزستان، ایلام و کرمانشاه (آراسته) و تشکیل مراکز آمارگیری و ثبت‌نام برای دریافت کارت شناسایی برای مهاجران با همکاری و اطلاع‌رسانی صداوسیمای استان در خرداد ۱۳۶۰ (منطقه ... ).
در ۱۳۶۱ ش، ترکیب سازمانی بنیاد امور جنگ‌زدگان استان یزد عبارت بود از: سرپرست بنیاد، سه نماینده از جنگ‌زدگان و نمایندگانی از ادارة بهداری، بنیاد شهید، کمیتۀ امداد امام خمینی (ره)، جهاد سازندگی، هلال‌احمر و سازمان بهزیستی استان.
افزون‌بر موضوع اسکان‌دهی مهاجران، رسیدگی به موضوعات فرهنگی اهمیتی ویژه داشت و در ۱۳۶۱ ش، برای دانش‌آموزان مهاجر جنگ‌زده، کلاس‌های درس برپا شد؛ همچنین، در طول این سال، به‌ویژه ایام تعطیل و تابستان، برای تشویق و نیز روحیه‌بخشی به دانش‌آموزانی که از جنگ آسیب‌های روانی و روحی دیده بودند، کلاس‌های آموزشی، عقیدتی، قرآنی و اردوهای فرهنگی ـ تربیتی برگزار شد. بنیاد امور مهاجران جنگ تحمیلی استان یزد زمینۀ اشتغال‌زایی مهاجران را نیز فراهم کرد؛ برای نمونه، می‌توان به تهیۀ دار قالی و آموزش قالی‌بافی برای ایشان و فراهم‌آوردن وسایل موردنیاز آن اشاره کرد؛ همچنین، در کارخانه‌ها نیز امکان اشتغال برای مهاجران فراهم شد. شهرستان‌های استان یزد نیز باتوجه‌به امکاناتشان، آمادگی خود را برای پذیرش و اسکان مهاجران به بنیاد امور مهاجران استان اعلام کردند و بدین‌ترتیب، باتوجه‌به ظرفیت اسکان، شماری از مهاجران در آنجا استقرار یافتند که برای نمونه، می‌توان به شهرک مسکونی مجموعۀ سنگ‌آهن بافق به نام آهن‌شهر اشاره کرد (آراسته).
از خدمات عمرانی این ستاد انشعاب برق خانه‌های سازمانی شهرستان‌ها به همت ادارۀ امور برق یزد، پیگیری تخلیۀ چاه‌های خانه‌های سازمانی، انشعاب آب‌خانه‌ها با تلاش استانداری یزد و حمایت از معاودین عراقی زیرپوشش هلال‌احمر بود (استانداری، صورت‌جلسه).
به‌سبب استقرار شمار بسیار مهاجران در یزد و کمبود مسکن، برخی از آن‌ها ناچار به اجاره‌کردن خانه بودند و درصورتی‌که توانایی پرداخت اجاره را نداشتند، اجاره‌بهای آن‌ها ازطریق حساب ۳۳۳ با اجازۀ آیت‌الله صدوقی پرداخت می‌شد (آراسته).
پس از پایان جنگ، در ۱۳۶۷ ش، باتوجه‌به بازگشت تدریجی مهاجران به شهرهای خود، این بنیاد به «بنیاد امور بازگشت و اشتغال مهاجران» تغییر نام یافت؛ همچنین، بنا‌بر لزوم بازسازی مناطق جنگی، با «ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگی» ادغام شد (کریمی).
مآخذ: آراسته، مهدی (سرپرست بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی استان یزد تا ۱۳۶۲ ش)، مصاحبه با مؤلف،۱۰ اسفند ۱۳۹۸؛ استانداری یزد، حکم، سند مورخ ۲۲ آبان ۱۳۵۹، شم بازیابی ۹۶۹، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد؛ همان، صورت‌جلسه، سند مورخ ۲۶ مرداد ۱۳۶۲، شم بازیابی ۰۰۷۵۴، موجود در همان‌جا؛ بنیاد امور جنگ‌زدگان استان یزد، آمار معاودین عراقی، سند مورخ ۶ خرداد ۱۳۶۱، شم بازیابی ۱۸۸۵، موجود در همان‌جا؛ جمعیت هلال‌احمر استان یزد، آمار مهاجرین جنگ به یزد، سند مورخ ۲۹ آذر ۱۳۵۹، شم بازیابی ۱۱۰۱، موجود در همان‌جا؛ ستاد کمک‌رسانی به جنگ‌زدگان، گزارش عملکرد ستاد جنگ‌زدگان یزد، سند مورخ ۸ آبان ۱۳۵۹، شم بازیابی ۰۰۷۱۹۶، موجود در همان‌جا؛ کریمی، محمد (رئیس بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی)، مصاحبه با مؤلف، ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ منطقۀ آماری استان یزد، سرشماری جنگ‌زدگان، سند مورخ ۲۵ خرداد ۱۳۶۰، شم بازیابی ۲۵۰۲، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان یزد.
/ سید ناصر امامی میبدی/