پست و تلفن و تلگراف استان یزد، اداره‌کل، اداره‌ای در حوزۀ ارتباطات، با هدف ارائۀ خدمات پستی و تلفنی در این استان.
تا پیش از ۱۳۰۰ ش، اطلاعاتی از نحوۀ ارسال نامه و خبر در یزد در دست نیست؛ اما در همان سال، این اداره به سرپرستی مقبل‌السلطان، از شاهزادگان قاجار، زیر نظر وزارت پست و تلگراف، در بازار خان یزد با چهار کارمند آغاز به کار کرد؛ سپس، واحدهای پستی، قسمت مراسلات امانات پستی و چاپارخانه در محل چهارمنار یزد فعالیت خود را ادامه داد، وسایل حملونقل برای ارسال نامه، گاری‌های یک‌اسبه و دوچرخه و کیسه‌های پستی بافته‌شده از جنس پارچه‌های کرباس بود. در اواخر سال ۱۳۰۸ ش، با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن تشکیل، و بدین‌ترتیب، تلفن نیز به نام ادارۀ پست و تلفن و تلگراف یزد اضافه شد («تاریخچه ... »، بش).
در ۱۳۲۰ ش، حملونقل امانات و مرسولات پستی یزد با خودروهایی به نام سیمی با نظارت جمشید جوانمردی انجام می‌گرفت. در ۱۳۲۵ ش، ادارۀ پست و تلفن و تلگراف یزد به‌سبب گسترش فعالیت‌هایش به خیابان پهلوی قدیم تغییر مکان داد (همان، بش).
از سال ۱۳۵۲ ش با تشکیل استان یزد، اداره‌کل پست در استان ایجاد شد و از این زمان تا دوران اوج‌گیری اعتراضات ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی در ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ ش، ادارۀ پست و تلفن و تلگراف به راه‌اندازی دستگاه تلگراف، و تأسیسات باجۀ قبول تلگراف اقدام کرد (همان، بش).
در همین دوره، ادارۀ پست و تلفن و تلگراف از نخستین اداره‌هایی بود که در یزد، به صف اعتصاب‌کنندگان پیوست. کارمندان این اداره در ۸ مهر ۱۳۵۷، به استفتایی از آیت‌الله محمد صدوقی*، بعدها امام‌جمعه و نمایندۀ ولی‌فقیه در یزد، مبنی‌بر تعطیل‌کردن ادارات در اعتراض به محاصرۀ بیت امام خمینی (ره) در نجف از طرف رژیم عراق، اعتصاب کردند که پاسخ چنین بود: «این یک تعطیلی سراسری و عمومی است و همه باید تعطیل کنند»؛ بنابراین از ۱۳ مهر، اعتصاب نامحدود کارکنان پست آغاز شد و هیچ‌گونه مراسلۀ پستی از یزد و برعکس به آنجا جابه‌جا نشد (بهبود‌زاده، ج ۲، ص ۳۰۵)؛ همچنین در روزهای ۲۴ و ۲۵ مهر نیز کارکنان ادارۀ پست و تلفن و تلگراف در کنار دیگر ادارات بار دیگر برای مخالفت با حکومت پهلوی اعتصاب کردند (همو و کلانتری سرچشمه، ص ۱۱۸).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شیوه‌های نوین پستی به تبع از تهران، روز‌به‌روز در استان، گسترش و کمیت و کیفیت خدمات مانند پست پیشتاز، و پست عادی و پست مستقیم ارتقا یافت (فرهنگ‌دوست).
با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در شهریور ۱۳۵۹، ادارۀ پست و تلفن و تلگراف استان افزون‌بر وظایفش، خدمات دیگری نیز برای پشتیبانی از رزمندگان در جبهه انجام می‌داد؛ ازجمله به جمع‌آوری و ارسال کمک‌های نقدی و غیر‌نقدی کارکنان و تخصیص یک تا سه روز حقوق ماهیانۀ آن‌ها همت گماشت. در همین زمینه، ستاد پشتیبانی جنگ صندوقی برای جمع‌آوری کمک‌های نقدی مراجعان، در این اداره نصب کرد (همو).
از مهم‌ترین کارکردهای این نهاد با نظر به تخصص آن در حوزۀ خدماتی، ایجاد ارتباط ایمن بین رزمندگان و خانواده‌هایشان ازطریق ارائۀ خدمات تبادل نامه به‌صورت منظم و فوری (گرفتن و تحویل نامه) بود. اعزام کارکنان اداره در قالب نیروهای رزمی و تخصصی (برای جمع‌آوری نامه) به جبهه و همچنین، اهدای خودرو به جبهه‌های نبرد از دیگر فعالیت‌های این اداره درزمینۀ جنگ بود (همو).
از اواخر سال ۱۳۶۲ ش، پس از افتتاح پادگان شهید عاصی‌زادۀ* تیپ ۱۸ الغدیر استان یزد در پانزده‌کیلومتری شمال اهواز، شعبه‌ای از ادارۀ پست یزد به نام دفتر پست تیپ الغدیر در پادگان راه‌اندازی شد؛ بدین صورت که در دوره‌های ۴۵روزه، کارمندانی از ادارۀ پست یزد در شعبۀ پادگان مستقر می‌شدند. مجموع این نیروها، که تا پایان جنگ در تیر ۱۳۶۷ در ادارۀ پست پادگان خدمت کردند، حدود هفده تن بوده است که به‌صورت گردشی در آنجا حضور می‌یافتند (همو).
نامه‌ها پس از جمع‌آوری در دفتر پست الغدیر به ادارۀ پست استان یزد تحویل داده، و پس از آن، در مراحل تفکیک برای ارسال به نقاط موردنظر آماده می‌شد. در هر شهرستان نیز دفتر و نمایندگی ادارۀ پست وجود داشت که در آنجا، نامه‌رسان‌ها نامه‌ها را تحویل می‌گرفتند و آن‌ها را به مقصد می‌رساندند. همۀ مراحل تحویل‌گرفتن نامه از رزمندگان و ارسال آن به خانواده‌هایشان و برعکس، به‌صورت رایگان انجام می‌شد (همو). افزون‌بر نیروهای تخصصی یادشده، در ۱۳۶۳ ش، این اداره دو تن نیرو برای کمک‌رسانی به رزمندگان و امور پستی و برخی کارها مانند آب‌رسانی با تانکر به پادگان شهید عاصی‌زاده اعزام کرد (همو).
افزون‌بر این، بیش از سی تن از کارکنان این اداره در طول هشت سال جنگ به جبهه رفتند که از این شمار، علی‌اکبر ابراهیمی بسابی (1330- 1364 ش) در مقام تک‌تیرانداز در جزیرۀ مجنون، در تالاب هورالعظیم، واقع در جنوب شرقی عراق براثر اصابت ترکش به پا به شهادت رسید ( فرهنگ ... ، ذیل نام) و دو تن نیز مجروح شدند (فرهنگ‌دوست).
از اقدامات این نهاد پس از جنگ می‌توان به جذب و به کارگیری ده تن از ایثارگران اشاره کرد. دیدار از خانوادۀ شهید اداره، مراسم بزرگداشت روز شهدا، رونمایی از تمبر مرکز فرهنگی و یادمان دفاع مقدس استان یزد از مهم‌ترین اقدامات این اداره درزمینۀ ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بوده است (همو).
باتوجه‌به اضافه‌شدن فناوری اطلاعات به این حوزه، در ۱۳۸۲ ش، نام وزارت پست و تلگراف و تلفن با تصویب مجلس شورای اسلامی، به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تبدیل شد تا با وظایف جدید این وزارتخانه تناسب بیشتری داشته باشد؛ بدین‌ترتیب، اداره‌کل پست و تلفن و تلگراف استان در زیرمجموعۀ این وزارتخانه به نام اداره‌کل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان یزد به فعالیت خود ادامه داد (همو).
مآخذ: بهبود‌زاده، جواد، دهم فروردین : تحلیلی بر انقلاب اسلامی یزد، تهران: سورۀ مهر، ۱۳۹۸ ش؛ همو و محمدرضا کلانتری سرچشمه، روز‌شمار انقلاب اسلامی در یزد، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۵ ش؛ «تاریخچۀ پست» (بارگذاری: بی‌تا)، اداره‌کل پست استان یزد، <www. post.ir> (دسترسی: ۲ مرداد ۱۳۹۹)؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ فرهنگ‌دوست، محمد (رئیس وقت ادارۀ پست در زمان جنگ)، مصاحبه با مؤلف، ۲ مرداد ۱۳۹۹.