ثارالله، گردان، گردانی با تخصص جنگ در آب از تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از استان یزد.
پیشینه: سپاه پاسداران پیش از عملیات خیبر در اسفند ۱۳۶۲ در تالاب هورالهویزه (هورالعظیم، غرب دشت آزادگان)، جغرافیای منطقۀ نبرد را با ارتش عراق از خشکی به مناطق آبی تغییر داد؛ به همین سبب، به یگان‌هایی نیاز داشت تا در چنین مناطقی از قدرت مانور در آب؛ عملیات‌های نصب تأسیسات و انفجار؛ حمله به شناورهای آبی و شناسایی برخوردار باشند. بر اساس همین رویکرد، در آذر ۱۳۶۳، ابراهیم جعفرزاده (شهادت: ۲۳ اسفند ۱۳۶۳)، فرمانده وقت تیپ الغدیر، دستور تشکیل دو گروهان مستقل حزب‌الله و جندالله را داد که در نبردهای بدر و والفجر ۸ مستقل و در قدس ۵، زیرامر گردان امام علی(ع)* و در سه نبرد کربلای ۴، ۵ و ۸ ، با استعداد گردان، به نام ثارالله در جنگ شرکت کرد (فتوحی، ص ۲۰۴-205).
عملیات بدر: این عملیات در ۲۰ اسفند ۱۳۶۳، با رمز «یا فاطمبببالزهرا(س)»، در تالاب هورالهویزهۀ، با هدف تسلط بر جادۀ العماره ـ بصره و راه‌یابی به مرکز اصلی آب‌گرفتگی‌های غرب این رودخانه اجرا شد (درودیان، خرمشهر ... ، ص ۱۰۳). تیپ ۱۸ الغدیر در هدایت عملیاتی قرارگاه نجف مأموریت داشت به تصرف نخستین دژ ارتش عراق در روستای الصُخره/ یاسریه (غرب منطقۀ عملیات) کمک و از حاشیۀ رودخانۀ دجله پدافند کند (فخارتازه، مقاومت ... ، ص ۳۵-36).
این تیپ برای رسیدن به اهدافش، گروهان‌های حزب‌الله و جندالله را به‌ترتیب، به فرماندهی اصغر باقری و عباسعلی صادقیان سازمان‌دهی و برای آمادگی نیروهای این دو گروهان به آموزش تخصصی آن‌ها اقدام کرد که نخستین آن دورۀ پانزده‌روزۀ آموزش آبی ـ خاکی، در ماهشهر (جنوب خوزستان) و در ادامه، یک دورۀ ۲۵روزۀ آموزش شنا، در دریاچۀ ورزشگاه آزادی تهران؛ یک دورۀ سی‌روزۀ آموزش شنای استقامت و حمل موشک‌های کاتیوشا روی آب در سد دز (شمال شهر دزفول) و دورۀ پانزده‌روزۀ آموزش عملیات خاکی در موقعیت امیرحسینی (جادۀ صاحب‌الزمان(عج) در کیلومتر ۲۲ جادۀ اهواز ـ خرمشهر) بود (همان، ص ۱۲۶؛ باقری خالق‌آباد، ص ۴۹۸).
مأموریت گروهان‌های حزب‌الله و جندالله در عملیات یادشده، گذر از خط گردان‌های امام علی(ع)* و امام حسن(ع)* و پدافند از ساحل رودخانۀ دجله و در ادامه، به‌کارگیری دسته‌های ویژۀ خود برای پیشروی به‌سوی بزرگراه العماره ـ بصره و ناامن‌کردن آن و سدکردن حرکت یگان‌های مکانیزۀ دشمن در این محور بود. این گروهان‌ها دو روز پس از آغاز عملیات بدر، با نیروهای عراق درگیر شدند و به سمت روستای الصخره پیشروی کردند؛ اما به‌سبب حجم سنگین آتش دشمن و الحاق‌نکردن دیگر یگان‌ها با تیپ ۱۸ الغدیر، قرارگاه به نیروهای این دو گروهان دستور عقب‌نشینی داد. از شمار تلفات احتمالی این مأموریت آماری در دست نیست (فخارتازه، همان، ص ۱۲۷-130).
عملیات قدس ۵: این نبرد را تیپ ۱۸ الغدیر با هدایت قرارگاه عملیاتی سلمان در ۱۵ مرداد ۱۳۶۴، با رمز «یا علی بن ابیطالب(ع)» در منطقۀ هورالهویزه (شمال منطقۀ عملیاتی بدر)، با هدف تصرف پاسگاه الیج و سه پاسگاه فرعی عراق و تأمین خط پدافندی و آبراه تبوک اجرا کرد. برای اجرای این مأموریت و در هم شکستن مواضع دفاعی ارتش بعث عراق، نیروهای غواصِ تیپ الغدیر، با دو گروهان یادشده، زیرامر گردان امام علی(ع)*، وارد عمل شدند از شمار تلفات احتمالی این مأموریت آماری در دست نیست (درودیان، همان، ص ۱۳۸-139؛ نیز برای آگاهی بیشتر از اجرای این عملیات و نتیجۀ آن، نک: امام علی (ع)، گردان).
عملیات والفجر ۸: سپاه پاسداران این نبرد را در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴، با رمز «یا فاطمبببالزهرا(س)»، در شبه‌جزیرۀ فاو (جنوب شرقی عراق) و غرب خرمشهر، با هدف تصرف این شبه‌جزیرۀ و بستن راه ورودی عراق به خلیج‌فارس اجرا کرد (پوراحمد، ص ۲۳۷؛ «کارنامه ... »، ص ۱۹) و تیپ ۱۸ الغدیر، زیرامر قرارگاه عملیاتی نجف ۱ (بعدها، قدس)، با هدف پشتیبانی از عملیات اصلی (فتح فاو) و فریب دشمن، در جزیره‌های ام‌الرصاص و ام‌البابی (هر دو از جزایر اروندرود و جزو خاک عراق) وارد عمل شد (فخارتازه، عبور ... ، ص ۲۵۳).
گروهان‌های حزب‌الله به فرماندهی سید علیرضا افزونی و جندالله به فرماندهی رضا زمانی بافقی*، در این عملیات مسئولیت شکستن خط مقدم دشمن را بر عهده داشتند. این دو گروهان دو ماه آموزش غواصی، شنای استقامت و چگونگی گذر از رودخانۀ اروند را در موقعیت‌های شهید سید رسول اشرف*، در گتوند (شمال خوزستان) و خورجین*، در خرمشهر (کنار رودخانۀ کارون) فراگرفتند (فخارتازه، همان، ص ۳۱۷). با آغاز عملیات، نیروهای دو گروهان یادشده پس گذر از رودخانۀ اروند و رسیدن به ساحل دشمن، به سنگرها و مواضع نیروهای ارتش بعث حمله و با شکستن خط مقدم آن‌ها در ساحل جزیرۀ ام‌الرصاص، مواضع تصرف‌شده را پاک‌سازی کردند که دراین‌بین، شماری از غواص‌ها ازجمله رضا زمانی به شهادت رسیدند (فرهنگ ... ، ذیل نام؛ فرهنگ‌دوست، ص ۴۱۳). با پایان عملیات هم نیروهای گروهان‌ها نخست، به موقعیت شهید سید رسول اشرف و پس از چند روز، به مرخصی پایانی رفتند (همو، ۳۱۸، ۳۳۱).
عملیات کربلای ۴: این عملیات در ۳ دی ۱۳۶۵، با رمز «یا رسول الله(ص)»، با هدف تصرف ابوالخصیب (شهری در ۱۵کیلومتری جنوب شرقی بندر بصره در کرانۀ جنوبی اروندرود؛ نقشه ... ) و تهدید بصره از جنوب اجرا شد ( اطلس ... ، ص ۷۶). در این عملیات، تیپ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی نوح، مأموریت داشت برای ادامۀ نبرد، با گذر از خط لشکر ۳۳ المهدی(عج)، در حدفاصل دو جزیرۀ مینو و ام‌الرصاص وارد عمل شود (بنی‌فاطمه، ص ۱۴۴-146).
برای اجرای این نبرد سه گروهان حزب‌الله، جندالله و روح‌الله در قالب گردانی به نام ثارالله سازمان‌دهی شدند که محمدکاظم میرحسینی، فرمانده وقت تیپ الغدیر این تغییر را براساس مأموریت تیپ انجام داد. فرمانده گردان هم غلامرضا لطفی؛ معاونان اول تا سومش به‌ترتیب، حسین جعفری نجف‌آبادی*، فتحعلی زارع و حسین شاکر اردکانی؛ فرمانده گروهان‌های حزب‌الله محمد ابراهیمی؛ جندالله سید علی هاشمی (شهادت: ۲۰ دی ۱۳۶۵)؛ و روح‌الله سید علیرضا افزونی بودند (ابراهیمی؛ فرهنگ‌دوست، ص ۴۴۸).
گردان ثارالله از نیمة دوم سال ۱۳۶۵ ش، با نیروهای تازه‌نفس در موقعیت شهید سید رسول اشرف و خورجین آموزش غواصی بدون حمل کپسول اکسیژن و حرکت در آب با فین (کفشی پارومانند برای تسهیل حرکت هنگام شنا و غواصی) و اِشنوکِل (اشنورکل؛ شلنگی عصایی، به طول ۳۵ تا ۴۸ سانتی‌متر برای تنفس در آب و مخفی‌شدن از دشمن) را گذراند (همو، ص ۴۳۷)؛ سپس، گردان برای شرکت در عملیات به جزیرۀ سهیل (نرسیده به جزیرۀ مینو، بین آبادان و خرمشهر) گسیل شد. با آغاز عملیات، نیروهای گردان در پشت مواضع دفاعی خودی، آمادۀ اعلام حرکت به سمت اهدافشان بودند؛ اما براثر ناکامی یگان‌های خط‌شکن و به‌منظور حفظ قوا، از ادامۀ عملیات اجتناب شد. به همین سبب، حسین علایی، فرمانده قرارگاه نوح، به همۀ یگان‌های زیرامرش دستور توقف عملیات را صادر کرد که به دنبال آن، یگان‌های تیپ الغدیر ازجمله گردان ثارالله هم منطقه را ترک کرد. از شمار تلفات احتمالی این مأموریت آماری در دست نیست (همو، ص ۴۴۰).
عملیات کربلای ۵: سپاه پاسداران این عملیات را در ۱۹ دی ۱۳۶۵، با رمز «یا زهرا(س)»، با هدف تصرف شلمچه (منطقۀ شرق بصرۀ عراق)، تهدید شهر بصره و انهدام ماشین جنگی ارتش عراق اجرا کرد (علایی، ج ۲، ص ۲۹۵؛ اطلس، ص ۷۷). تیپ الغدیر در هدایت قرارگاه عملیاتی کربلا، در منطقۀ پاسگاه بوبیان عراق (شمال شلمچه)، مأموریت آزادسازی این پاسگاه و تأمین جناح راست و عقبه منطقۀ نبرد را برای گذر یگان‌ها بر عهده داشت (درودیان، فاو ... ، ص ۱۳۱؛ بنی‌فاطمه، ص ۱۵۴).
گردان ثارالله با همان سازمان و فرماندهان پیشین مأموریت داشت از شرق پاسگاه بوبیان، در سه محور، با شکستن خط دفاعی ارتش عراق، منطقه‌ای (سرپل) را برای پیاده‌شدن نیروهای آبی ـ خاکی آماده کند؛ اما به‌سبب استحکامات زیاد، ازجمله چهار ردیف موانع و سیم‌های خاردار، نیز مقاومت دشمن، موفق به شکستن خط نشد؛ بنابراین، فرمانده تیپ دستور عقب‌نشینی داد (فرهنگ‌دوست، ص ۴۴۸-450). در همین مرحله، گردان‌های رزمی تیپ توانستند از محور لشکر ۴۱ ثارالله به‌طرف پاسگاه بوبیان عراق پیشروی کنند و در روز پنجم عملیات، گردان ثارالله هم در بنۀ رحمت* دوباره سازمان‌دهی و برای ادامۀ مرحلۀ دوم وارد عمل شد و توانست به‌همراه گردان مالک اشتر*، به دژِ کانال پرورش ماهی برسد و پس از تثبیت منطقه، از آنجا پدافند کند. پس از پایان این مرحله، نیروهای گردان به موقعیت شهید اشرف رفتند (همو، ص ۴۶۶-467). ازجمله شهدای این نبرد، جانشین اول گردان، حسین جعفری نجف‌آبادی و فرمانده گروهان جندالله، سید علی هاشمی بودند ( فرهنگ، ذیل نام‌ها)
نیروهای گردان ثارالله، با پایان این عملیات کربلای ۵، برای جذب نیرو، دفتری واقع در خیابان مهدی شهر یزد تأسیس کردند که بیشتر فعالیت‌های آن فرهنگی، آموزشی، اعتقادی و ورزشی بود. این دفتر تا پیش از نوروز ۱۳۶۶ ش، یک گروهان را آماده و به مناطق عملیاتی گسیل کرد (افزونی).
عملیات کربلای ۸: این عملیات ۱۸ فروردین ۱۳۶۶، به مدت پنج روز، با رمز «یا صاحب‌الزمان(عج)»، در منطقۀ شلمچه، با هدف انهدام نیروهای دشمن و تحکیم مواضع به‌دست‌آمده در عملیات کربلای ۵ اجرا شد (علایی، ج ۲، ص ۳۲۵؛ درودیان، همان، ص ۱۴۹). گردان ثارالله در این عملیات، گروهان جندالله را به فرماندهی سید علیرضا افزونی و با استعداد هشتاد تن سازمان‌دهی و برای عملیات آماده کرد. نیروهای این گروهان هم پس از گذراندن آموزش‌های لازم در موقعیت شهید سید رسول اشرف، در چند جلسه با روش اجرای مانور عملیات آشنا شدند. در طرح این عملیات، شکستن خط دفاعی دشمن از سه محور پیش‌بینی‌شده بود: محور ۱ (محور شمالی، به سمت دژ کانال پرورش ماهی) به فرماندهی جلیل ادهمی*، محور ۲ (محور جنوبی یا امام رضا(ع)) به فرماندهی سعید احسان‌زاده و محور سوم (محور میانی یا محور چهارراه) به فرماندهی سید علیرضا افزونی. با آغاز عملیات دو محور ۱ و ۲ به اهدافشان نرسیدند و در محور ۳ هم پیش از استقرار گروهان جندالله در منطقۀ تصرف‌شده، به یگان‌های خط‌شکن دستور عقب‌نشینی داده شد. در این عملیات، بیش از پنجاه تن از رزمندگان گردان شهید و مفقود شدند (افزونی).
پس‌ازاین عملیات، گردان ثارالله در قالب دو گروهان حزب‌الله و جندالله، مدتی در مهریز* (در منطقۀ غربال بیز) آموزش غواصی دید و برای نشان‌دادن آمادگی خود به اجرای رزمایش با لباس غواصی در مهریز و یزد پرداخت؛ همچنین، برنامه‌های عقیدتی در قالب جلسات مذهبی برگزار می‌کرد؛ پس‌ازآن برای اجرای عملیات، به جبهۀ شمال‌غرب (در جنوب آذربایجان غربی و شمال کردستان) گسیل شد. گردان نخست در سد بوکان (35کیلومتری جنوب شرقی شهری به همین نام) استقرار یافت. در این مقر، نیروهای گردان آموزش غواصی و پیاده‌روی در کوهستان را نزدیک به ۴۵ روز گذراندند؛ اما اکبر آقابابایی (شهادت: ۵ شهریور ۱۳۷۵)، فرمانده تیپ الغدیر، به‌سبب کوهستانی‌بودن منطقۀ عملیات و نیاز نداشتن به گردان غواصی، این گردان را منحل و نیروهای آن را بین دیگر گردان‌های تیپ تقسیم کرد (ابراهیمی).
مآخذ: ابراهیمی، محمد (جانشین گردان ثارالله)، مصاحبه با مؤلف، دی ۱۳۹۹؛ اطلس جنگ ایران و عراق: فشردۀ نبردهای زمینی ۳۱ شهریور ۱۳۵۹-29 مرداد ۱۳۶۷، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ ش؛ افزونی، سید علیرضا (فرمانده گروهان جندالله)، مصاحبه با مؤلف، دی ۱۳۹۹؛ باقری خالق‌آباد، علی‌اصغر، راهی برای خروج، به کوشش ابوالقاسم شایق، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۸ ش؛ بنی‌فاطمه، سید هدایت، شناسنامۀ تیپ الغدیر در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۹ ش؛ پوراحمد، احمد، جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ۱۳۹۰ ش؛ درودیان، محمد، خرمشهر تا فاو، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱ ش؛ همو، فاو تا شلمچه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران: مرزوبوم، ۱۳۹۱ ش؛ فخارتازه، کاظم، عبور عاشقانه: روایتی از حماسه‌آفرینی رزمندگان تیپ مستقل ۱۸ الغدیر استان یزد در عملیات والفجر ۸، یزد: چشم‌وچراغ، ۱۳۹۶ ش؛ همو، مقاومت تا شهادت: روایتی از حماسه‌آفرینی رزمندگان تیپ مستقل ۱۸ الغدیر استان یزد در عملیات بدر، یزد: چشم‌وچراغ، ۱۳۹۷ ش؛ فتوحی، اکبر، قطره‌ای از اقیانوس (خاطرات)، به کوشش ولی سلطانی گردفرامرزی، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۷ ش؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ فرهنگ‌دوست، محمدمهدی، خط‌شکن کویر (خاطرات)، به کوشش محمدعلی همتی، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۵ ش؛ «کارنامۀ عملیات والفجر ۸»، عملیات والفجر ۸ (مجموعه‌مقالات)، به کوشش حسن دری، تهران: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ ش؛ نقشة راهنمای عراق، تهران: گیتاشناسی، بی‌تا.
/ لیلا باقری هامانه و محمدمهدی روح‌پرور/