دریایی، یگان، از یگان‌های پشتیبانی رزم تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر نیروی زمینی سپاه پاسداران از استان یزد.
هدف از تشکیل یگان‌های دریایی در تیپ و لشکرهای سپاه پاسداران، کشاندن نبرد با دشمن به مناطق دارای آب‌گرفتگی و به‌منظور کاهش قدرت مانور یگان‌های زرهی ارتش بعث عراق؛ نیز افزایش کارایی نیروهای ایرانی بود. به همین سبب، پیش از اجرای عملیات خیبر (3 اسفند ۱۳۶۲)، در تالاب هورالهویزه (هورالعظیم، غرب دشت آزادگان)، بیشتر یگان‌های دریایی در تیپ‌ها و لشکرهای سپاه تشکیل شد (سپاه ... ، گزارش ... ، ص ۳۶، ۸۲-83)؛ اما در این عملیات به‌سبب قرارگیری منطقۀ مأموریت تیپ الغدیر در خشکی (جادۀ طلائیه ـ نشوه در جنوب غربی دشت آزادگان)، یگان دریایی آن در خرداد ۱۳۶۳، با استعداد بیست پاسدار رسمی و وظیفه شکل گرفت که با همکاری واحد آموزش نظامی تیپ، غواصی و روش‌های عملیات آبی ـ خاکی را به گردان‌ها و واحدهای عملیاتی آموزش می‌داد. افزون‌بر این، مأموریت جابه‌جایی نیروها، امکانات، ادوات و انتقال شهدا و مجروحان از مناطق دارای آب‌گرفتگی به پشت منطقۀ جنگی (ترابری آبی) را هنگام رزم بر عهده داشت (هراتی‌زاده).
محمدمهدی هراتی‌زاده فرمانده یگان، حسین صادقیان جانشین و عباس مسلمان هم رابط پشتیبانی با قرارگاه شهید اشرفی اصفهانی برای دریافت تجهیزات و امکانات دریایی بودند. تجهیزاتش نیز هنگام شکل‌گیری پانزده فروند قایق جنگی از نوع ۱۷ و ۲۳ فوت معمولی لاور، یک فروند شناور دوجداره باقابلیت نصب مسلسل دوشکا و چند دست جلیقۀ نجات بود که پس از عملیات خیبر، قرارگاه پشتیبانی شهید اشرفی آن‌ها را تأمین کرده بود. این یگان بعدها، شصت فروند انواع شناور با سکان‌دار و با ظرفیت جابه‌جایی دو گردان رزمی را در اختیار داشت. نخستین مقر یگان با وظیفۀ آموزشی و پشتیبانی در ساحل رودخانۀ کارون (ده‌کیلومتری جادۀ اهواز ـ خرمشهر) واقع بود که پس از مدتی، محل اصلی آموزش آن به موقعیت شهید حسن انتظاری* منتقل شد. دیگر موقعیت‌های این یگان شهید سید رسول اشرف* در گتوند و شهید محمدرضا پارسائیان* (کنار رودخانۀ شطیط در شمال خوزستان) در شوشتر بودند؛ نیز پادگان شهید عاصی‌زاده* محل تعمیرات و انبار قطعات و موقعیت جهاد اکبر* محل نگهداری شناورها، اسکله‌های عملیاتی و بنه تدارکاتی بود (همو).
این یگان درجریان جنگ، در همۀ عملیات‌های آبی ـ خاکی تیپ الغدیر شرکت کرد:
پاتک به پاسگاه زید: نخستین مأموریت عملیاتی یگان دریایی مشارکت برای مقابله با پاتک ارتش بعث عراق در ۲۵ مهر ۱۳۶۳، حدفاصل شلمچه تا کوشک (در جنوب غربی خوزستان)، و پس از حملۀ ارتش عراق به این منطقه بود. باتوجه‌به اینکه بخشی از منطقۀ یادشده در منطقۀ آبی قرار داشت، به یگان دریایی مأموریت داده شد، همراه گردان‌ها و واحدهای پشتیبانی رزم تیپ الغدیر در این خط مستقر شود؛ اما با شکسته‌شدن دژ دفاعی در خط مرزی و بالا‌آمدن آب، تیپ به‌ناچار، حدود یک کیلومتر از مواضعش عقب‌نشینی کرد. به همین سبب، منطقۀ عملیات از حضور نیروهای نظامی و مواضع دفاعی تخلیه شد. در این وضعیت، یگان مأموریت گشت‌زنی شبانه و اجرای آتش گمراه‌کننده را بر عهده داشت و افزون‌بر آن، باید با واحد اطلاعات‌وعملیات* در شناسایی و انتخاب معبر عملیاتی همکاری و از منطقۀ تخلیه‌شده دیده‌بانی می‌کرد. حضور یگان در این منطقه تا پایان آذر ۱۳۶۳ به طول انجامید. از تلفات احتمالی یگان در این مأموریت اطلاعی در دست نیست (هراتی‌زاده).
پس‌ازآن، یگان برای آموزش نیروها و بازسازی قایق‌های آسیب‌دیده، به نهر عرایض در حومۀ خرمشهر رفت. در اسفند ۱۳۶۳، سی نیروی بسیجی از مجتمع آموزشی الغدیر* به این یگان مأمور و پس از گذراندن دورۀ آموزشی به دیگر سکان‌داران افزوده شدند؛ سپس، یگان به‌سبب مناسب‌‌نبودن منطقه برای ادامۀ آموزش، مقر خود را به بندر ماهشهر (اسکلۀ خور غزاله در جنوب خوزستان، انتهای خور موسی) منتقل کرد (هراتی‌زاده).
عملیات بدر: این عملیات در ۲۰ اسفند ۱۳۶۳، با رمز «یا فاطمببب‌الزهرا(س)»، در غرب تالاب هورالهویزه و شرق رودخانۀ دجلۀ عراق، با هدف تسلط بر جادۀ العماره ـ بصره و راه‌یابی به مرکز اصلی آب‌گرفتگی‌های غرب دجله و تسلط بر شرق دجله اجرا شد (درودیان، خرمشهر ... ، ص ۱۰۳). در این عملیات، تیپ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی نجف قرار داشت و به‌منظور کمک به تصرف دژ اول عراق و روستای الصُخره (شمال شهر القُرنه و شمال استان بصره) تا پل العُزیر، پدافند در حاشیۀ شرقی دجله و انهدام این پل وارد عمل شد (فخارتازه، مقاومت ... ، ص ۳۵-36).
در ۱۵ اسفند ۱۳۶۳، قرارگاه عملیاتی نجف مأموریت شرکت در این عملیات را به تیپ الغدیر ابلاغ کرد؛ بدین‌ترتیب، تیپ مقر خود را از طلائیه در غرب خوزستان، به اسکلۀ شط‌علی، در شمال خوزستان و درون تالاب هورالهویزه انتقال داد. یگان دریایی هم در ۱۶ اسفند برای توجیه منطقۀ عملیات در همین محور استقرار یافت. مأموریت یگان ترابری بیش از سی کیلومتر مسافت آبی از اسکلۀ شط‌علی و از مسیر آبراه‌های تبوک، بدر و شعبان تا منطقۀ الصُخرۀ عراق بود که بدین منظور در دو شب با سی فروند شناور ازجمله قایق‌های ۲۳ فوت، عساکره، ذوالفقار و مینی‌لندی گراف، دو گردان رزمی، گردان‌ها و واحدهای پشتیبانی و خدمات رزم را جابه‌جا کرد (هراتی‌زاده).
با آغاز عملیات بدر، یگان دریایی برای پشتیبانی از یگان‌های مانوری با همکاری گردان ادوات* با نصب مسلسل دوشکا، خمپاره‌‌‌انداز و مینی‌کاتیوشا روی شناورها، پس از ستون قایق‌های خط‌شکن به سمت مواضع ارتش بعث عراق حرکت کرد (هراتی‌زاده؛ روح‌پرور) و با شکسته‌شدن خطوط دفاعی ارتش عراق، کمتر از سه روز در منطقۀ الصخره باقی ماند؛ سپس، با عقب‌نشینی یگان‌ها از این منطقه، نیروهای بازمانده، مجروحان، شهدا، امکانات و تجهیزات را به عقب انتقال داد (فخارتازه، عبور ... ، ص ۳۵)؛ نیز بیست روز، همراه گردان‌های امام حسین(ع)* و حضرت رسول(ص)*، به‌منظور پشتیبانی ترابری آبی این دو گران در جادۀ خندق (شمال شط‌علی و جنوب جزایر مجنون شمالی و جنوبی) استقرار یافت و پس از دیدن خسارت شدید در پدافند از جادۀ خندق، برای بازسازی به موقعیت شهید انتظاری روانه شد تا با جذب نیروهای جدید (سرباز و بسیجی) برای شرکت در عملیات آتی به آموزش آن‌ها اقدام کند. در این عملیات و پدافند از جادۀ خندق، پنج تن از سکان‌داران این یگان شهید شدند (فخارتازه، همان‌جا؛ هراتی‌زاده).
پدافند از پاسگاه تُرابه: تیپ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی سلمان، مأموریت پدافند قسمتی از منطقۀ تالاب هورالهویزه (حوالی پاسگاه ترابه) را بر عهده گرفت (بنی‌فاطمه، ص ۷۸). یگان دریایی از ۱۴ تیر ۱۳۶۴ به مدت یک ماه، برای جابه‌جایی نیروها، مجروحان، شهدا، امکانات و تجهیزات به حوالی این پاسگاه در هورالهویزه، رفت. از تلفات احتمالی یگان در این مأموریت اطلاعی در دست نیست (نک: سپاه، شناسنامه ... ؛ فلاح‌زادۀ ابرکوهی؛ عادل).
عملیات قدس ۵: تیپ ۱۸ الغدیر در ۱۵ مرداد ۱۳۶۴، این عملیات را زیرامر قرارگاه عملیاتی سلمان، با رمز «یا علی بن ابیطالب(ع)»، در تالاب هورالهویزه (حدفاصل پاسگاه بلال و جادۀ خندق در شرق البیضه)، با هدف تصرف پاسگاه الیج و سه پاسگاه فرعی عراق، نزدیک‌شدن به پاسگاه البیضه، تأمین بیشتر جادۀ خندق و تأمین جناح راست خط پدافندی نیروهای خودی اجرا کرد (درودیان، خرمشهر، ص ۱۳۸-139؛ خواستار، ص ۱۲)؛ بدین منظور، یگان دریایی با گسیل به منطقۀ شط‌علی، در دو روز، به آماده‌سازی نیرو و تجهیزات تیپ برای عملیات پرداخت و پس از دستیابی نیروهای خط‌شکن به اهدافشان، پانزده روز زیر آتش بسیار سنگین دشمن از گردان‌های پدافندکنندۀ تیپ، پشتیبانی و در دفع یازده پاتک نیروهای عراقی، مشارکت کرد. از تلفات احتمالی یگان در این مأموریت اطلاعی در دست نیست (فلاح‌زادۀ ابرکوهی).
عملیات والفجر ۸: این عملیات در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴، با رمز «یا فاطمببب‌الزهرا(س)»، در جنوب غربی استان خوزستان، با هدف تصرف شبه‌جزیرۀ فاو (جنوب شرقی عراق) و بستن راه ورودی عراق به خلیج‌فارس اجرا شد. تیپ الغدیر همراه تیپ‌های ۱۰ سیدالشهدا(ع) و ۲۱ امام رضا(ع) زیرامر قرارگاه عملیاتی نجف ۱ (بعدها، قدس)، برای پشتیبانی از عملیات اصلی، در جزایر ام‌الرصاص و ام‌البابی (هر دو از جزایر اروندرود و جزو خاک عراق) به مواضع نیروهای عراق حمله کرد (فخارتازه، همان، ص ۲۵۳). یگان دریایی نیز در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴، با در اختیار داشتن شناور لندی‌گراف و دریافت شناورهای رمضان، کوثر و عاشورا در تک پشتیبانی از عملیات والفجر ۸ در جزیرۀ ام‌الرصاص و ام‌البابی شرکت کرد. یکی از مأموریت‌های ویژۀ این یگان، جابه‌جایی نیروهای گردان حضرت رسول(ص)، امام حسین(ع)، امام حسن(ع)* و امام علی(ع)* به جزیره‌های یادشده و پشتیبانی از نیروهای غواص بود. در شب دوم عملیات (21 بهمن ۱۳۶۴)، با اعلام عقب‌نشینی یگان‌ها از مناطق تصرف‌شده، یگان دریایی همۀ نیروهای عملیاتی مستقر در جزیرۀ ام‌الرصاص و ام‌البابی را با برنامه‌ریزی دقیق به ساحل خودی در اروندرود منتقل کرد (هراتی‌زاده).
پس از این عملیات، تیپ الغدیر از جزیرۀ مجنون و منطقۀ فاو، پدافند و یگان دریایی هم از یگان‌ها، پشتیبانی ترابری آبی کرد که در جریان آن، چهار تن از سکان‌دارهای این یگان به شهادت رسیدند (صادقیان).
عملیات کربلای ۴: این نبرد در ۳ دی ۱۳۶۵، با رمز «یا محمد(ص)»، در منطقۀ شلمچه، ابوالخصیب، ام‌الرصاص و جزیرۀ مینو (همگی در غرب و جنوب غربی خرمشهر)، با هدف تهدید شهر بصره اجرا شد (علایی، ج ۲، ص ۲۸۰). در نیمۀ دوم سال ۱۳۶۵ ش، یگان دریایی در موقعیت شهید پارسائیان برای شرکت در این عملیات، با امکانات و تجهیزات مناسب، نیروهای خود را آموزش داد و پس از آماده‌شدن شرایط، در نخستین هفتۀ دی همان سال، به منطقۀ شلمچه روانه شد؛ اما به‌سبب هوشیاری نیروهای عراق و اجرای آتش سنگین، عملیات متوقف شد و نیروهای تیپ الغدیر ازجمله یگان دریایی وارد عمل نشد (هراتی‌زاده).
عملیات کربلای ۵: این عملیات در ۱۹ دی ۱۳۶۵، با رمز «یا زهرا(س)»، در جبهۀ جنوبی (غرب خرمشهر ـ شلمچه ـ کانال زوجی)، با هدف تصرف شلمچه و پیشروی به‌سوی بصره اجرا شد (اطلس ... ، ص ۷۷). یگان دریایی به‌سبب عمق کم آب در خط حد مأموریتش و احتمال برخورد پروانۀ قایق‌ها به زمین، موتور قایق‌های را حدود بیست سانتی‌متر بالاتر نصب کرد. واحد مهندسی هم با هدایت آب نهر عرایض به سمت منطقۀ شلمچه، سطح آب را افزایش داد. بدین‌ترتیب، یگان دریایی توانست با موفقیت نیروها و تجهیزات را جابه‌جا کند (هراتی‌زاده).
عملیات کربلای ۸: این عملیات از ۱۸ فروردین ۱۳۶۶، با رمز «یا صاحب‌الزمان(عج)» به مدت پنج روز، در منطقۀ شلمچه و شرق بصره، با هدف انهدام نیروهای دشمن و تحکیم مواضع به‌دست‌آمده در عملیات کربلای ۵ اجرا شد (درودیان، فاو ... ، ص ۱۴۹؛ اردستانی، ص ۲۸۸). ازآنجاکه تیپ ۱۸ الغدیر زیرامر قرارگاه عملیاتی قدس، پیش از این عملیات، در محدودۀ پل دوم کانال پرورش ماهی تا کله‌گاوی مستقر بود، مأموریت تصرف خط اول دشمن به آن واگذار شد (فرهنگ‌دوست، ص ۴۸۸). نیروهای رزمی تیپ می‌بایست با گذر از منطقۀ آب‌گرفتگی بوبیان، که با انواع سیم‌های خاردار، نبشی و موانع دیگر مسلح شده بود، به اهدافشان برسند. مأموریت یگان دریایی هم شناسایی مسیر تردد شناورها بین این موانع به‌منظور گذر نیروها بود که با موفقیت و کمترین تلفات، امکان‌پذیر شد (هراتی‌زاده).
پس از پایان این عملیات، منطقۀ عملیاتی ایران از جبهۀ جنوب به شمال‌غرب در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان تغییر کرد (اردستانی، ص ۳۱۵) و به‌تبع آن، تیپ الغدیر هم به این جبهه منتقل شد؛ اما اقلیم کوهستانی این جبهه، یگان را غیرفعال کرد تا آنکه با هجوم دوبارۀ ارتش عراق به جبهه‌های جنوب یگان دریایی دوباره فعال شد و تا پایان جنگ در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷، به فعالیتش ادامه داد. پس‌ازآن، با انتقال تیپ به یزد همۀ امکانات این یگان به واحد پشتیبانی تحویل داده و خود آن نیز منحل شد (هراتی‌زاده).
مآخذ: اردستانی، حسین، تنبیه متجاوز: بررسی تحولات سیاسی نظامی از تابستان ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹ ش؛ اطلس جنگ ایران و عراق: فشردۀ نبردهای زمینی ۳۱ شهریور ۱۳۵۹-29 مرداد ۱۳۶۷، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ ش؛ بنی‌فاطمه، سید هدایت، شناسنامۀ تیپ الغدیر در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۹ ش؛ خواستار، احمد، نبرد الیچ، تهران: صریر، ۱۳۸۷ ش؛ درودیان، محمد، خرمشهر تا فاو، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱ ش؛ همو، فاو تا شلمچه، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش؛ روح‌پرور، محمدمهدی (فرمانده گروهان قیس بن مسهر از گردان انصارالمومنین)، مصاحبه با محمدرضا صمدی، ۱۲ مرداد ۱۳۹۹؛ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شناسنامۀ خطوط پدافندی، سند مورخ ۱۴ تیر ۱۳۶۴، شم بازیابی ۶۵۶۵۹، موجود در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ همان، گزارش عملیات خیبر، سند مورخ ۱۳۶۳ ش، شم بازیابی ۱۴۸، موجود در همان‌جا؛ صادقیان، حسین (جانشین یگان دریایی تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر)، مصاحبه با محمدرضا صمدی، ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران: مرزوبوم، ۱۳۹۱ ش؛ فخارتازه، کاظم، عبور عاشقانه: روایتی از حماسه‌آفرینی رزمندگان تیپ مستقل ۱۸ الغدیر استان یزد در عملیات والفجر ۸، یزد: چشم‌وچراغ، ۱۳۹۶ ش؛ همو، مقاومت تا شهادت: روایتی از حماسه‌آفرینی رزمندگان تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر استان یزد در عملیات بدر، یزد: چشم‌وچراغ، ۱۳۹۷ ش؛ عادل، محمود (فرمانده گروهان از گردان امام سجاد(ع))، مصاحبه با محمدرضا صمدی، ۲۵ مهر ۱۳۹۹؛ فرهنگ‌دوست، محمدمهدی، خط‌شکن کویر (خاطرات)، به کوشش محمدعلی همتی، یزد: خط‌شکنان، ۱۳۹۵ ش؛ فلاح‌زادۀ ابرکوهی، علی (فرمانده گردان امام سجاد(ع))، مصاحبه با همو، ۲۰ مهر ۱۳۹۹؛ هراتی‌زاده، محمدمهدی (فرمانده یگان دریایی تیپ مستقل پیادۀ ۱۸ الغدیر)، مصاحبه با همو، ۲۲ تیر ۱۳۹۹.
/ لیلا باقری هامانه و محمدرضا صمدی/